YÖNTEM

1. YÖNTEM • Bu başlık altında; • 1. Araştırma modeli, • 2. Evren ve örneklem, • 3. Veriler ve toplanması, • 4. Verilerin işlenmesi, • 5. Çözümü, • 6. Yorumlanması yer alır.

2. Araştırma Modeli • Araştırma modeli, araştırma amacına uygun ve ekonomik olarak, verilerin toplanması ve çözümlenebilmesi için gerekli koşulların düzenlenmesidir. • İki temel yaklaşım vardır: • 1. Tarama • 2. Deneme

3. Tarama Modelleri • Geçmişte ya da halen varolan bir durumu varolduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır. • Önemli olan bilinmek istenen şeyi uygun biçimde gözleyip belirleyebilmektir. • Amaçların ifade ediliş biçimi genellikle, soru cümlesi ile olur. (Ne idi?, Nedir?, Ne ile ilgilidir?, Nelerden oluşmaktadır?).

4. Tarama araştırmalarının iki sınırlılığı vardır: • 1. Veri bulma • 2. Kontrol güçlüğü (geçmişe yönelik araştırmalar, birincil verilerin bulunmayabileceği, kayıt ve kanıt bulunamaması vb.)

5. Tarama modelleri türleri(Genel ve Deneme) • A. Genel tarama modelleri • 1. Tekil • a. An’lık • b. Zamansal • 1) İzleme (yaş ile dil gelişimi gibi) • 2) Kesit alma • 2. İlişkisel • a. Korelasyon (artı, eksi ve nötr olabilir. “zeka düzeyi ile başarı”) • b. Karşılaştırma (zeka düzeyi ile notlar “düşük, orta, yüksek”)

6. B. Deneme modelleri: Neden-sonuç ilişkilerini belirlemeye çalışmak amacı ile doğrudan araştırmacının kontrolü altında, gözlenmek istenen verilerin üretildiği araştırma modelidir. • Amaçlar genellikle denence (hipotez) şeklinde ifade edilir. • Mutlaka karşılaştırma vardır. • Yapay ya da doğal koşullarda fakat araştırmacının kontrolü altında gerçekleşir.

7. Bir araştırmanın deneme sayılabilmesi için üç koşulu karşılaması gerekir: • 1. Denemeci durumu değiştirebilmelidir • 2. Değiştirmeler kontrollü olmalıdır • 3. Denemeci, durumu değiştirmesinin etkisini gözleyebilmeli

8. Değişkenlerin Kategorileri ve Kontrolü • Değişkenler: Bağımlı “sonuç”, bağımsız “neden”, kontrol “öteki olası nedenler” olmak üzere üçe ayrılır. • Örnek: Öğretim yöntemi ve başarı; A ve B yöntemi • Ya da giderek artan dozajlarda (a, b, c) verilen bir ilacın hastalar üzerindeki etkisi • Kontrol (yaş, zeka, cinsiyet vb…)

9. Bağımsız değişken kategorilerinin belirlenmesinde üç temel ilke vardır: • 1. Uyarıcı düzeylerinin, gerçek yaşamda da pratik bir anlamı olmalıdır • 2. Uyarıcı düzeyler arasındaki fark yeterince fazla olmalıdır (ders süresi etkili mi? 45’ten 48’e çıkarmak yerine 45’ten 60’a çıkarmak gibi) • 3. Uygun durumlarda, düzey sayısı iki’den çok olmalıdır. (Her uyarıcının deneneceği düzey sayısının artması kestirilerin güvenirliğini artırır).

10. Değişkenlerin kontrolü üç şekilde yapılır: • 1. Fiziksel olarak (aynı dozajda ilaç vermek gibi..) • 2. İstatistiksel kontrol (Grupları eşitleme amacıyla yapılır. “Öğrencilerin deney sonu başarı notu ile zeka puanları arasında korelasyon yapma gibi). • 3. Fiziksel ve istatistiksel kontrol

11. Simgesel ifadesi (bağımlı, bağımsız, gruplar, grupların oluşma biçimleri) • G—Grup • R– Grupların oluşturulmasındaki yansızlık • X– Bağımsız değişken düzeyi • O– Ölçme, gözlem

12. Deneme Modelleri • 1. Deneme öncesi modeller • 2. Gerçek deneme modelleri • 3. Yarı deneme modelleri

13. 1. Deneme öncesi modeller a. Tek grup son test model • G 1 X O1.2 b. Tek grup öntest-sontest modeli • G1 O1.2 X O1.2 c. Karşılaştırmalı eşitlenmemiş grup son-test modeli G1 X O1.2 G2 O2.2

14. 2. Gerçek Denem Modelleri • Öntest-sontest kontrol gruplu model • G1 R O1.1 X O1.2 • G2 R O2.1 O2.2 • Sontest kontrol gruplu model • G1 R X O1.2 • G2 R O2.2 • Solomon dört grup modeli • G1R O1.1 X O1.2 (Deney) • G2R O2.1 O2.2 (Kontrol) • G3R X O3.2 (Deney) • G4R O4.2 (Kontrol)

15. İç ve Dış Geçerlik • İç geçerlik: Varılan bir nedensel ilişkide, sonuç’un bilinen nedenlerle açıklanabilirliğidir. (İlaç-iyileşme ilişkisi gibi..) • İç geçerliği etkileyen etmenler: • 1. Zaman • 2. Olgunlaşma • 3. Deney öncesi ölçme • 4. Ayrı ölçme araç ve süreçleri • 5. Merkeze yönelme • 6. Yanlı gruplama • 7. Denek kaybı • 8. Gruplandırma-olgunlaşma etkileşimi (ayrı gruplar ayrı olgunlaşır.

16. Dış geçerliğin etkilendiği etmenler: • 1. Ölçme- bağımsız değişken etkileşimi • 2. Yanlı-seçim-bağımsız değişken etkileşimi • 3. Denem tepkisi • 4. Bağımsız değişkenlerin etkileşimi

17. EVREN VE ÖRNEKLEM • Evren, araştırma sonuçlarının genellenmek istendiği elemanlar bütünüdür. (soyuttur) • Çoklu elemanlardan oluşan bütünler için kullanılan “evren” terimi, tekil elemanlar için “örnek olay”, küçük çokluklar için de “araştırma kümesi” olarak adlandırılır. • Çalışma evreni, ulaşılabilen evrendir. (somuttur)

18. Örneklem • Örneklem, belli bir evrenden, belli kurallara göre seçilmiş ve seçildiği evreni temsil yeterliği kabul edilen küçük kümedir. • Örneklem almanın üç temel nedeni vardır: • 1. Maliyet güçlükleri • 2. Kontrol güçlükleri • 3. Etik zorunluluklar • Araştırmada amaç, çok veri toplamak değil, “sağlam” (geçerli-güvenilir) veriler toplamaktır.

19. Örnekleme • Örnekleme, evrenden örneklem alma işlemidir. • Örneklemenin temel kuramı yansızlıktır. Yansızlık, belli bir örneklem büyüklüğüne ulaşmada, evrendeki her ünitenin örneklem’e girebilme olasılığının belli, bağımsız ve birbirine eşit olması durumudur. • Örnekleme temelde iki şekilde yapılmaktadır: • 1. Eleman örnekleme • 2. Küme örnekleme

20. Eleman örnekleme • Evrendeki elemanların tek tek, eşit seçilme hakkına sahip oldukları durumda yapılan örneklemedir. • a. Oransız eleman örnekleme • b. Oranlı eleman örnekleme • Oransız eleman örnekleme: Evrendeki tüm elemanların birbirine eşit seçilme şansına sahip oldukları örnekleme türüdür. • Oranlı eleman örnekleme: Alt evrendeki tüm elemanların birbirine eşit seçilme şansına sahip oldukları örnekleme türüdür.(Alt %60, orta %30 ve üst %10 sosyo ekonomik düzey)

21. Küme örnekleme • Evren çoğu zaman içinde çeşitli elemanları olan, benzer amaçlı kümelerden oluşur. Evrendeki bütün kümelerin tek tek eşit seçilme şansına sahip oldukları durumda yapılan örneklemedir. • a. Oransız küme örnekleme(okullar küme olarak seçilebilir) • b. Oranlı küme örnekleme(Okullar, alt %60, orta %30, üst%10 gibi)

22. Örneklemenin yapılması • 1. Çalışma evreninin tanımlanması • 2. Evrendekilerin listelenmesi • 3. Örnekleme türünün belirlenmesi • 4. Örneklem büyüklüğünün kararlaştırılması • 5. Örneklemin alınması • 6. Temsilliğinin sınanması

23. VERİLER VE TOPLANMASI • Veri, işlenmemiş kanıtlardır. • Araştırmada veri, araştırma amacını gerçekleştirmek için (karar verebilmek) için gerekli olan kanıtlardır. • Veri türleri: • 1. Olgusal veriler: Kişisel yargılardan bağımsız olarak var olan, herkesin üzerinde anlaşabileceği türden gözlenebilir ölçütleri olan “gerçekler” dir. • 2. Yargısal veriler: Öznel olup, ayrıca yorumu gerektirirler (başarı, genel yetenek, kişilik, ilgi, görüş, tutum vb.).

24. Veri kaynakları • 1. İnsanlar • 2. Belgeler • 3. Canlı ve cansız öteki varlık ve kalıntılardır • Araştırılan konuya olan fiziki yakınlıklarına göre de, veri kaynakları, birincil ve ikincil olmak üzere iki grupta toplanır.

25. Ölçme • Ölçme, bir betimleme, değişkenin çeşitli değerlerine, belli kurallara göre, simgeler verme işlemidir. • Ölçme, bir niteliğin gözlenip gözlem sonuçlarının sayılarla veya başka sembollerle gösterilmesidir. • Ölçmede en büyük güçlük, gerekli kuralları koyup onu uygulayabilmektir. (Somut değişkenler: uzunluk, ağırlık, hacim, renk, cinsiyet vb. Soyut değişkenler: başarı, yetenek, ilgi, tutum, toplumsal statü vb.).

26. Doğrudan ölçmeler: Ölçülmek istenen kavram ve onu temsil eden değişken doğrudan ilgili hatta özdeştir. Metre, kilogram gibi ‘standart’ birimleri vardır. • Dolaylı ölçmeler: Standart birimler geliştirilmesi güç ya da olanaksızdır. Göreli sonuçlar verir. Sıcaklık (santigrat, fahrenhayt), başarı, ilgi, görüş, tutum, zeka, genel yetenek vb.

27. Olgusal ölçmeler, doğrudan (insan, ağaç, kandaki alyuvar sayıları-”büyüteç” yardımı ile dolaylı, metre, kilogram, ısı ölçer, basınç ölçer vb.. Ölçülebilir. Sonuçları herkes için aynı anlamdadır. • Yargısal ölçmeler, tümüyle dolaylı ölçmelerdir, göreli sonuçlar verir. (başarı, genel yetenek, kişilik, ilgi, tutum gibi, psikolojik ve sosyolojik özellikler.).

28. Tutum ölçer (Likert, Thurstone, Guttman) • Tutum ölçebilmek için, konu ile ilgili 6-24 arası tutum cümlesi bulunmalıdır. • 1. Cümle havuzunun oluşturulması (her, zaman, hiçbir zaman, hepsi, hiçbirisi gibi ifadeler kullanılmaz) • 2. Her cümleye karşı tepkilerin belirtileceği ölçek türünün kararlaştırılması(evet-hayır, çok katılırım-katılırım-kararsızım-karşıyım-çok karşıyım vb.) • 3. Ön denemenin yapılması(diğer cümlelere verilen toplam puan ile her cümleye verilen puan arasındaki koreleasyon 7’nin altına düşmeme koşulu ile alınır. • 4. Tutum ölçeği oluşturulur.

29. Ölçek ve Türleri • 1. Sınıflama (nominal) ölçeği • 2. Sıralama (ordinal) ölçeği • 3. Eşit aralıklı (interval) ölçek • 4. Oranlı (ratio) ölçek

30. Sınıflama ölçeği: • Belli bir özelliğe göre, ayrı nitelikleri taşıyan “şeyler” ayrı semboller alır (kadın-erkek, evet-hayır, 30 yaş altı-31-50 arası-51 ve üstü gibi.) • Sıralama ölçeği: • 1. Ayrı semboller, ayrı şeyleri belirtir • 2. Ölçülen şeyler, belli bir ölçüte göre, sıraya dizilirler. Aradaki farkların ne kadar olduğu belirtilmez (sınıftaki öğrencilerin boylarının ölçülüp, sıralama yapılması gibi)

31. Eşit aralıklı ölçek: • 1. Ayrı semboller, ayrı şeyleri belirtir • 2. Ölçülen şeyler, belli bir ölçüte göre, sıraya dizilirler • 3. Ölçekteki aralıklar birbirine eşittir. (Sıfır vardır, ancak gerçek sıfır değildir-ısıölçer gibi) • Oranlı ölçek: • 1. Ayrı semboller, ayrı şeyleri belirtir • 2. Ölçülen şeyler, belli bir ölçüte göre, sıraya dizilirler • 3. Ölçekteki aralıklar birbirine eşittir. • 4. Gerçek bir sıfır (yokluk) noktası vardır. (ağırlık ve uzunluk ölçekleri gibi).

32. Ölçme Yanılgıları • 1. Ölçme kuralı (ölçme aracı ve birimi) • 2. Kuralı uygulayan (ölçmeyi yapan) kişi • 3. Ölçülen özelik (süreklilik göstermeyen özelikler) • Ayrıca, yansız (tesadüfi) ve yanlı (sistemli) olarak ikiye ayrılır. • Yanılgı tek yönlü ise yanlı(sistemli) yanılgıdır. Sistemli yanılgılar ise sabit(metrenin normalden on santim kısa olması) ve değişken(sınav kağıtlarını değerlendirirken güzel yazıdan etkilenme) niteliktedir. • Yanılgı çift yönlü ise, tesadüfiliği gösterir(normal metre ile hatalı ölçüm)

33. Ölçme ve Araçlarında Aranan Nitelikler • 1. Güvenirlik(reliability) • 2. Geçerlik(validity) • Güvenirlik: Aynı şeyin bağımsız ölçümleri arasındaki kararlılıktır. Aynı süreçlerin izlenmesi ile aynı sonuçların alınabilmesidir. • Bir ölçmede üç tür güvenirlik ölçütü aranabilir: • 1. Zamana göre değişmezlik(aynı koşullar altında tekrar ölçüm) • 2. Bağımsız gözlemciler arası uyum(birden fazla gözlemcinin ölçümlerin ortalaması) • 3. İç tutarlılık(madde istatistikleri(-toplam puan-madde puanı), bölünmüş test (çift-tek) çözümlemeleri, eş formlu araçlar(aynı özellikte iki form aynı gruba uygulanır).

34. Geçerlik: Ölçülmek istenen şeyin ölçülebilmiş olma derecesidir, ölçülmek istenenin, başka şeylerle karıştırılmadan ölçülebilmesidir. • Geçerlik ölçütleri: • 1. İçerik geçerliği (uzman görüşü) • 2. Uygulama (deneysel) geçerliği (gerçek hayatla karşılaştırma) • 3. Yapı geçerliği (faktör analizi, bilinen grup-iki grup-(ya da geçerliği önceden bilinen bir ölçü aracı ile karşılaştırma)

35. Veri Toplama: Temel Yaklaşımlar • 1. Gözlem yaparak • a. Gözlem • b. Belgesel tarama • 2. Soru sorarak • a. Görüşme • b. Yazışma

36. Gözlem • Bir şeyi anlamak için onun kendi kendine meydana çıkan türlü belirtilerini gözden geçirmektir. • Temelde verilerin doğrudan elde edilmesine yöneliktir. • En önemli özelliği, gözlenilenlerin kendi doğal ortamları içinde bulunmasıdır. • Türleri: • 1. Fiziki yakınlık • a. Dışarıdan gözlem • b. Katılarak gözlem 2. Süreklilik a. Sürekli gözlem b. Aralıklı gözlem

37. Gözlem klavuzu: Gözlem ve gerektiğinde verilerin kaydedilmesi için kullanılır. (Tarama ve kontrol listeleri, çetele kartı, derecelendirme ölçekleri) • Gözlem süreci: Önemli olan ‘doğal ortam’ın değişmemesidir. • Verilerin kaydedilmesi: Anında not alma, gözlemden hemen sonra belleğe dayalı notlar, fiziki kayıt araçları. • Olası yanılgı kaynakları: Gözlemci, gözlenen, gözlemci-gözlenen etkileşimi • Güçlü yönü, yansız veri toplar • Güçsüz yönü, pahalıdır, farklı anlamlar çıkartılabilir

38. Görüşme • Sözlü iletişim yoluyla veri toplama tekniğidir. • Gerçek ve derinliğine anlamlar çıkartılabilir. • Görüşmenin üç temel amacı: • 1. İşbirliği sağlamak ya da sürdürmek • 2. Sağaltım-terapi • 3. Araştırma verisi toplamak

39. Türleri: • 1. Görüşmeye katılanların sayısına göre (bireysel ve grupça) • 2. Görüşülmek istenen kişiye göre (önder, lider, halk) • 3. Kuralların katılığına göre (yapılanmış, yarı yapılanmış ve yapılanmamış).

40. Sorular: • 1. Kolayca anlaşılır, açıktır • 2. Tek amaçlı ve varsayımsız olmalı (önce evli olup olmadığı, sonra çocuk sayısı gibi..) • 3. Kaynak kişinin verebileceği verileri içermelidir. • 4. Yansız olmalı (öyle düşünmüyorsunuz değil mi? Gibi)

41. Görüşme klavuzu: • 1. İlk sorular ilginç ve cevaplaması kolay olmalı • 2. Genelden özele doğru olmalı • 3. Uygun bir sıra içinde ve ilgilerine göre kümelendirilmeli" • 4. Bitiş soruları, kaynak kişide “başarı duygusunu” güdüleyici olmalıdır.

42. Görüşme süreci: • 1. Güdüleme • 2. Kültürel farklılıklar önemlidir • 3. Bireyi tanımak önemlidir • 4. Duygusallık korunmalıdır • 5. Görüşme klavuzu olmalıdır • 6. İçerik ve sıra bazen sapma gösterebilir • 7. Yansızlık • 8. Bir’den çok görüşmeci olmalıdır • 9. “Başarı” duyguları ile bitirilmelidir.

43. Olası yanılgı kaynakları: • 1. Görüşmeciden gelen • 2. Görüşülen kişinin yanlılığı (beğenilme, gerçeklerin ortaya çıkmaması gibi..) • 3. Görüşmeci ile görüşülenin karşılıklı etkileşimleri (yaş, cinsiyet, kişilik vb..)

44. Kuvvetli yönleri: • 1. Doğrudan sözlü ilişkiler • 2. Esneklik • 3. Herkese uygulanabilmesi • 4. Geri besleme • 5. Bireyselliğin korunması (başkalarından etkilenme) • 6. Cevaplama oranının yüksekliği • Zayıf yönleri: • 1. Yanlılığa açıktır • 2. Pahalı ve zaman alıcıdır

45. Yazışma • Yazılı iletişim yoluyla veri toplama tekniğidir. (Mektup, anket, yazılı testler). • Yazışma soruları olabildiğince kapalı uçlu olmalıdır. • Yazışma aracı:(anket) • Sunuş mektubu: • 1. Kısa olmalıdır • 2. Araştırmanın amacı açıklanır • 3. Kaynak kişinin bilgisine olan ihtiyaç belirtilir • 4. Kaynak kişi onurlandırılır • 5. Cevapların gizliliği • 6. Özetin kendilerine gönderileceği belirtilir

46. 7. Yaklaşık süre belirtilir • 8. Geri gönderme tarihi, süresi • 9. Ankette yer almayan noktalarda görüşleri varsa belirtilmesi • 10. Olanaklı ise kaynak kişinin adına yazılıp imzalanması • 11. Olanaklı ise, kaynak kişilerce sevilip sayıldığı bilinen birine imzalatılması

47. Form: • 1. Göze hoş görünmeli • 2. Soruları cevaplandırılmasını kolaylaştırılmalı • 3. Veri işlemeye hazır olmalı (elektronik ortamda) • 4. Ek açıklamalar için boşluk bırakılmalı • Yönerge: • Anketteki soruların nasıl cevaplanacağını belirten açıklamalardır

48. Yazışma süreci: • 1. Yazışma kaynak kişinin sıkışık olmadığı bir zamanda yapılmalıdır • 2. Posta ile gönderilenler için, dönüş adresi, pulu ve zarfı konmalıdır • 3. Geri dönüşler izlenmelidir.

49. Kuvvetli yönleri: • 1. Çok miktarda veri kısa zamanda, kolayca elde edilebilir. • 2. Bir örneklik sağlar (aynı sorular) • Zayıf Yönleri: • 1. Bilinçli ve içtenlikli cevap verildiği bilinemez • 2. Geri dönüş oranının azlığı • 3. Kaynak kişilerin okur-yazar olması gerekliliği

50. Belgesel Tarama • Varolan kayıt ve belgeleri inceleyerek veri toplamadır. (Kaynakları bulma, okuma, not alma ve değerlendirme). • Kitaplıklar ve belgelerden oluşur.