Pracoholizm

1. Pracoholizm WYPALENIE ZAWODOWE

2. Pracoholizm/zespół uzależnienia od pracy - definicja • To „odchylenie od równowagi między pracą a innymi istotnymi stronami codziennego życia człowieka”, polegające na wysokim zaangażowaniu w pracę, poczuciu wewnętrznego przymusu jej wykonywania oraz (b. często) – niskim z niej zadowoleniu. • To tzw. nowe uzależnienie, w którym – przynajmniej na początku – substancje odurzające nie odgrywają żadnej roli.

3. Pracoholizm/zespół uzależnienia od pracy - definicja • Pracoholizm to zaburzenie przejawiające się przymuszaniem samego siebie do pracy, niemożnością regulowania własnych nawyków związanych z pracą, nadmiernym zaangażowaniem się w nią, aż do zaniechania innych czynności życiowych • Pracoholizm powoduje, że osoba uzależniona, gdy pozostaje bez pracy odczuwa napięcie, rozdrażnienie lub apatię i zniechęcenie

4. Pracoholizm - uwarunkowania • Zewnętrzne (obiektywne): • kultura (praca, sukces zawodowy wartościami naczelnymi – zob. USA, Japonia) • uwarunkowania społeczno-ekonomiczne (potrzeby pracodawców, trudny rynek pracy – bezrobocie: konieczność poszanowania miejsca pracy, nieraz emigracji zarobkowej) • uwarunkowania mikrospołeczne (problemy życia rodzinnego i ucieczka od nich; status cywilny – singiel musi coś zrobić z czasem) – zazębiające się z subiektywnymi (kolejny slajd)

5. Pracoholizm - uwarunkowania 2.Wewnętrzne (osobowościowe, subiektywne) • ludzie nazbyt ambitni („wewnątrzsterowni”) • przekonanie o niezastępowalności, o poradzeniu sobie z obowiązkami bez względu na ich liczbę • potrzeba doznań/adrenaliny, • potrzeba awansu społecznego - aspirowanie do wyższej klasy/warstwy – czyt. „Tańczący jastrząb” Juliana Kawalca lub zob. film; uwaga na mikro- i makroekonomiczne uwarunkowania stresu i chorób

6. Pracoholizm - uwarunkowania • ludzie niepewni siebie, potrzebujący uznania, potwierdzenia ich wartości („zewnątrzsterowni”) • w obu przypadkach, zarówno ludzi nazbyt ambitnych, jak i niepewnych - oprócz podłoża psychosomatycznego: • nastawienia rywalizacyjnego • potrzeby realizacji zamiłowań można dopatrywać się wpływów socjalizacyjnych: • wzorców zachowań przejawianych przez najbliższych • oczekiwań formułowanych przez otoczenie

7. Pracoholizm – uwarunkowania • Przyczyny osobowościowe • kluczowe wydarzenia z dzieciństwa (wzorce, oczekiwania, wymagania otoczenia) • zaburzenia poznawcze (kompulsywny [natręctwo, obsesja] bądź narcystyczny aspekt osobowości) • praca źródłem stresu wyzwalającego adrenalinę • ucieczka od problemów osobistych • Przyczyny społeczne • uwarunkowania aktywności zawodowej • stan cywilny (status rodzinny) • wzorce spędzania czasu wolnego

8. Inna klasyfikacja przyczyn i uwarunkowań • predyspozycje wrodzone • wychowanie w rodzinie • sytuacja rodzinna • życie uczuciowe (zob. film „Social network”) CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE • uwarunkowania rynku pracy • wymagania stawiane przez pracodawcę • postawa otoczenia • nowe technologie informatyczne

9. Fazy rozwoju pracoholizmu • Faza początkowa • utrata poczucia czasu spędzanego w pracy • zaniedbywanie najbliższych (dotychczasowych zajęć sprawiających przyjemność) • zaburzenia fizyczne i psychiczne • Faza krytyczna • wycofanie z życia społecznego (także porzucenie hobby, odstawienie zajęć rekreacyjnych) • pojawienie się poczucia winy • pojawienie się dolegliwości zdrowotnych (np. nadpobudliwości, problemów ze snem, trawieniem)

10. Fazy rozwoju pracoholizmu • Faza chroniczna • permanentne zmęczenie • spadek wydajności pracy (jak w alkoholizmie: coraz mniejsze dawki wystarczą do upojenia) • zespół abstynencyjny (nieprzyjemne doznania psychiczne i fizyczne, które pojawiają się po odstawieniu środka uzależniającego, tu: pracy) • poważne choroby somatyczne i psychiczne (z japońskim karoshi włącznie)

11. Fazy rozwoju pracoholizmu (6 faz) • Faza stosowania (inaczej – wypróbowywania nowego zachowania, tu – intensywnej pracy) • Faza nadużywania (odnajdywanie zadowolenia, uzyskiwanie satysfakcji z takiej formy aktywności) • Faza dominacji (praca pochłania bez reszty, staje się priorytetem) • Faza używania problemowego (pracoholizm spowodował już tyle złego w życiu osobistym, rodzinnym człowieka, że staje się lekarstwem na nie) • Faza kryzysu (faza przemęczenia, wycieńczenia, ale bez recepty innej niż praca) • Faza wymuszonej abstynencji (próba zmiany zachowania, ale kończąca się porażką)

12. Typologie pracoholików • Wg Barbary Killinger: • Kontrolerzy (jednostki przejawiające zachowania typu A, w przeciwieństwie do zachowań typu B; typ A to najczęściej mężczyźni, zasadniczy, sztywni w poglądach, niecierpliwi, reagujący agresywnie; typ B to ludzie nieagresywni, mniej napięci, nienastawieni na współzawodnictwo) • Narcystyczni kontrolerzy (w odróżnieniu od kontrolerów – przede wszystkim dbają o własny interes, chronią mniemanie o sobie) • Zadowalacze (sprawiają wrażenie zadowolonych, działają, by zadowolić innych, szanują pracę)

13. Typologie pracoholików • Wg Lucyny Golińskiej: • Pracoholik „do szpiku kości” (można powiedzieć - urodzony; tak już ukształtowany, perfekcjonista) • Pracoholik sytuacyjny (poszukuje pracy, rzuca się w wir pracy, bo w niej czuje się bezpieczny; pracowitość nie jest jego cechą „przyrodzoną”) • Pracoholik uciekinier (jest podobny do sytuacyjnego, tyle że ucieka w pracę, aby zapomnieć o kłopotach domowych, osobistych) • Pracoholik nawrócony (jak alkoholik – abstynent) • Pseudopracoholik (eksponuje swoją pracowitość instrumentalnie - by awansować, zyskać uznanie…)

14. Typologie pracoholików • Wg Diany Fassel • Kompulsywny pracoholik („do szpiku kości”, traktujący pracę jak rytuał, coś przymusowego) • Okresowy pracoholik (pracujący nieraz bez opamiętania, ale nie non stop; poniekąd pracoholik sytuacyjny) • Ukryty pracoholik (to taki zadowalacz; sprawia dobre wrażenie do coraz gorszej gry) • Anorektyczny pracoholik (unika pracy, rzucenia się w jej wir, bo boi się tego, czego doświadczył)

15. Typologie pracoholików • Pracoholik nieustępliwy (to taki typ stereotypowy, taki „do szpiku kości”, kompulsywny) • Pracoholik bulimiczny (ma problem z rozpoczęciem pracy, kiedy zaś czas nagli, pracuje jak szalony, przemęcza się, znów zniechęca – czyli „pożera” pracę, a potem niż „wymiotuje”) • Pracoholik z deficytem uwagi (jego gotowość do pracy jest wykorzystana w zbyt małym stopniu; świetny w sytuacjach kryzysowych, nuda go wypacza, staje się nieznośny) • Pracoholik delektujący się pracą (poukładany jak szwajcarski zegarek, jak praca, którą sobie planuje i którą systematycznie, inaczej niż „bulimiczny”, wykonuje)

16. Negatywne skutki pracoholizmu • Dla samego pracoholika • wypalenie psychiczne, choroby somatyczne, nałogi • utrata więzi towarzyskich, zubożenie egzystencji • Dla jego rodziny • niezaspokajanie potrzeb rodziny i jej członków • sieroctwo społeczne dzieci i „dziecięce rodzicielstwo” • nadmierne oczekiwania wobec dzieci, infekowanie pracoholizmem • rozpad więzi rodzinnych, rozpad małżeństwa, rodziny • Dla organizacji zatrudniającej pracoholika • arogancja, konfliktowość, brak współpracy z zespołem • wskutek wypalenia - niska wydajność pracy

17. Pozytywne skutki pracoholizmu • Dla samego pracoholika • awans, wyższe uposażenie, prestiż • Dla jego rodziny • większe możliwości materialne, szanse edukacyjne dzieci, prestiż • Dla organizacji zatrudniającej pracoholika • organizacja ma oddanego i/lub wydajnego pracownika – co prawda do czasu, ale przecież zawsze można go zastąpić kimś niewypalonym

18. Społeczne skutki pracoholizmu • W społeczeństwach o – by tak rzec – rozdymanej etyce pracy konsekwencje mogą być dotkliwe biologicznie (Japonia i ok. 10 tys. ofiar rocznie z przepracowania, a śmierć nie jest tam przecież jedynym skutkiem przepracowania; warto też przypomnieć, że w Polsce na drogach ginie 4,5 – 5 tys. osób) • Za konsekwencjami biologicznymi idą koszty finansowe (leczenia, zasiłków, z czasem małej wydajności, bezrobocia) • Konsekwencje prawne (rozwody – co czwarty w USA) i demograficzne (migracje, które – wraz z towarzyszącym im pracoholizmem - mogą być także przyczyną rozwodów) i idące za nimi koszty społeczne, ekonomiczne…

19. Pracoholizm – leczenie/metody • Podobnie, jak w przypadku przestępcy, niezbędna jest swoista resocjalizacja (powrót do wachlarza wartości obejmującego więcej pozycji niż tylko praca); • Niezbędne jest nabranie dystansu do pracy, nauczenie się właściwego planowania czasu, pozbycie się poczucia winy z powodu zażywanego relaksu, czasu poświęconego i spędzonego wraz z rodziną, oddania się zamiłowaniom innym niż praca. • Metody • psychoterapia indywidualna (bez komórki, komputera) • psychoterapia rodzinna (wspólnota musi się odnaleźć) • grupy wsparcia (doświadczenie innych może być cenne)

20. Czy jestem pracoholikiem – odpowiedz „tak” lub „nie” na każde z pytań • Czy jesteś bardziej podekscytowany myśląc o swojej pracy niż o rodzinie, dzieciach, przyjaciołach, hobby czy też innych pozazawodowych przyjemnościach? • Czy przeżywasz momenty, w których potrafisz wykonywać swoją pracę błyskawicznie, a innym razem takie, w których nie możesz zrobić nic, choćbyś chciał? • Czy pracujesz leżąc w łóżku tuż przed snem, podczas weekendów, na wakacjach, w święta? • Czy praca jest tym rodzajem aktywności, który lubisz najbardziej i to o niej najchętniej opowiadasz? • Czy bywasz zniecierpliwiony w stosunku do ludzi, którzy mają inne priorytety niż praca?

21. Czy jestem pracoholikiem – odpowiedz „tak” lub „nie” na każde z pytań • Czy traktujesz wszystko, w tym zabawę, jako okazję do rywalizacji? • Czy irytujesz się, kiedy inni proszą Cię, żebyś przestał pracować i zajął się czymś innym? • Czy Twój długi czas pracy odbija się niekorzystnie na Twojej rodzinie lub przyjaźniach? • Czy myślisz o swojej pracy, kiedy zasypiasz, prowadzisz samochód lub gdy inni do Ciebie mówią? • Czy pracujesz lub czytasz w trakcie jedzenia? • Jak interpretować wynik testu? • 1-3 pkt.: masz zdrowe podejście do pracy • 4-6 pkt.: jesteś zagrożony pracoholizmem • 7-10 pkt.: wizyta u psychologa jest konieczna

22. Wypalenie zawodowe

23. Definicja • „Zespół fizycznego i emocjonalnego wyczerpania, którego rezultatem jest rozwój negatywnej samooceny i negatywnego nastawienia do pracy oraz spadek zainteresowania problemami pacjenta” (petenta) Christina Maslach (ona i Herbert Freudenberger użyli jako pierwsi terminu „burnout”) • „San fizycznego, emocjonalnego i umysłowego wyczerpania spowodowany przez długotrwałe zaangażowanie się w sytuacje emocjonalnie obciążające” Pines, Aronson, Kafry • Stan ten ujawnia się również nadmiernym dystansowaniem się w relacjach zawodowych, a obniżone poczucie osiągnięć osobistych wyraża się spadkiem poczucia własnych kompetencji, zadowolenia i efektywności w pracy!

24. Wypalenie zawodowe - uwarunkowania • Uwaga - helping proffessions • Wypalenie zawodowe występuje głównie wśród tych grup zawodowych, których istotą jest bliski, angażujący kontakt interpersonalny, bezpośrednia praca z ludźmi, emocjonalnie nasycone interakcje • Wypalenie zawodowe jest efektem doświadczenia przewlekłego, specyficznego stresu (emocjonalnego i interpersonalnego), wynikającego z natury zawodów społecznych.

25. Syndrom wypalenia • Składają się nań 4 podstawowe symptomy: • Wyczerpanie; • Rozczarowanie i nieuzasadnione poczucie niedoceniania; • Zanik autentyczności; • Uczucie słabnącej efektywności.

26. Przyczyny wypalenia zawodowego • Najczęściej wyróżniamy dwie grupy zmiennych charakteryzujących relacje człowiek - praca: • Czynniki zewnętrzne, środowiskowe (związane ze strukturą pracy, zawodu, organizacji) • Czynniki wewnętrzne, indywidualne (usposabiające lub uodporniające wobec wypalenia cechy podmiotu)

27. Czynniki zewnętrzne • Ch. Maslach wykazuje następujące obszary niedopasowania między osobą a środowiskiem pracy: • Zbyt duże obciążenie pracą • Brak kontroli i współdecydowania • Niedostateczne wynagrodzenie • Rozpad wspólnoty • Brak sprawiedliwości • Konflikt wartości

28. Czynniki wewnętrzne • Zalicza się do nich: • Wrażliwość na otaczające bodźce, • Lękliwość, • Kontrolę emocjonalną, • Samoocenę, • Poczucie własnej skuteczności, • Możliwość sprawowania kontroli nad sytuacją, • Umiejętność radzenia sobie ze stresem.

29. Grupy/osoby ryzyka • Perfekcjoniści i osoby biorące na siebie więcej, niż mogą udźwignąć, • Kobiety spełniające 2 lub 3 role jednocześnie, np. aktywnej zawodowo gospodyni domowej i matki, • Osoby wysoko stawiające poprzeczkę sobie i innym, • Osoby wykonujące każde zadanie z najwyższym zaangażowaniem, • Osoby konserwatywne i dogmatyczne,

30. Grupy/osoby ryzyka 6.Osoby niepotrafiące odmówić i poświęcające się dla innych (nieasertywne), 7. Osoby ze skłonnością do idealizmu, przesadnego perfekcjonizmu i stosowania przymusu wobec siebie i innych, • Osoby, które nie są w stanie dzielić się pracą i chcą wszystko robić same, • Osoby definiujące się tylko poprzez pracę, traktujące firmę jako zastępcze zaspokojenie innych potrzeb, • Osoby, które robią wszystko dla innych, tłumiąc przy tym własne potrzeby,

31. Grupy/osoby ryzyka 11.Osoby niedoceniające własnego wkładu w przedsięwzięcia, które jednocześnie zbyt wiele spraw uważają za ważne i nie pozwalają sobie na dystans wobec problemów zawodowych, 12.Osoby patrzące w przyszłość zbyt optymistycznie i przeceniające szanse na sukces, bez realnej oceny stopnia ryzyka, 13.Partnerzy, którzy w swoim związku nie są w stanie odróżnić bliskości od zniewolenia.

32. wspólne cechy osobowości osób podatnych na wypalenie zawodowe • Wygórowane oczekiwania wobec siebie (wobec kariery i własnej efektywności) i innych, • Duże zaangażowanie, • Niezaspokojona potrzeba miłości, • Pragnienie zdobycia pochwał, uznania (dowartościowania) • Obniżone zdolności do radzenia sobie ze stresem, frustracją, • Niewystarczający w subiektywnej ocenie czas na odpoczynek i regenerację, • Złe nawyki ograbiające organizm z zasobów energetycznych, • Odbieranie świata jako kształtowanego przez innych.

33. Inne ważne czynniki zewnętrzne i wewn. sprzyjające procesowi wypalenia • Ilościowe i jakościowe przeciążenie pracą (konflikt kompetencyjny, nadmiar biurokracji), • Wykonywanie czynności rutynowych bez możliwości dalszego rozwoju osobistego, • Jednostronność kontaktów (JEDNOSTRONNOŚĆ ZADAŃ, CZYNOŚCI) • Nadmierna kontrola przez przełożonych (zarządzani w skali mikro), • Brak jednoznacznych celów pracy i możliwości utożsamiania się z nimi, • Duża presja z zewnątrz przy nikłych własnych możliwościach wpływania na wykonywanie zadania,

34. Inne ważne czynniki zewnętrzne i wewn. sprzyjające procesowi wypalenia • Złe zarządzanie (przez przełożonych), • Niedostateczne wsparcie ze strony kolegów, • Zła atmosfera w zespole – szczególnie ważna dla ludzi ceniących harmonijne kontakty z innymi, • Napięcie i pośpiech, • Niestabilny związek, • Stres w rodzinie, • Brak przyjaciół.

35. Schematy/stadia/etapy wypalenia zawodowego Stadia wg Ch. Maslach: • Wyczerpanie emocjonalne • Depersonalizacja • Brak poczucia osobistych osiągnięć i kompetencji w związku z wykonywaniem pracy, wręcz poczucie braku kontroli nad nią, niechęć do jej wykonywania

36. Schematy/stadia/etapy wypalenia… • Badania m.in. R. Gołębiewskiego i T. Marka doprowadziły do następujących konstatacji: • depersonalizacja, brak poczucia osiągnięć, wyczerpanie emocjonalne to wymiary, które z różną siłą i w różnym zestawie mogą pojawiać się • w różnych fazach (od I do VIII), • na różnych etapach (od A do D) • etap A (brak wypalenia zawodowego) • etap B (średni stopień wypalenia) • etap C (umiarkowane wypalenie zawodowe) • etap D (wysokie wypalenie w każdym z wymiarów)

37. Spirala wypalenia zawodowego ijej fazy • Idealistyczny zapał • Dystans • Emocjonalizacja • Rozpad • Zobojętnienie • Depersonalizacja i objawy fizyczne • „Rien ne va plus!”

38. Cztery fazy – etapy wypalenia jako procesu narastającego rozczarowania • Entuzjazm, • Stagnacja, • Frustracja, • Apatia. UWAGA! – porównanie pracoholizmu z wypaleniem

39. Skutki wypalenia zawodowego Wymienia się osiem sygnałów wskazujących na zjawisko wypalenia zawodowego: • Niechęć towarzysząca wychodzeniu do pracy; • Ciągłe skargi na odczuwany brak chęci do pracy bądź przepracowanie; • Poczucie izolowania przez otoczenie; • Ogólny pesymizm życiowy, systematyczny przyrost negatywnych kontaktów z klientami; • Poirytowanie, brak cierpliwości i ogólna drażliwość; • Częste choroby, zaburzenia ze strony układu wegetatywnego bez rozpoznawalnych przyczyn (STRES); • Skłonności samobójcze

40. Ofiary wypalenia zawodowego cierpią na: • Wyczerpanie fizyczne, • Wyczerpanie emocjonalne, • Wyczerpanie nastawieniowe (depersonalizacja). PRZEJAWEM DEPERSONALIZACJI SĄ: • Obojętność i dystansowanie się wobec problemów klienta/pacjenta/petenta. • Powierzchowność kontaktu, • Skrócenie czasu i sformalizowanie kontaktów, np. traktowanie przez lekarzy pacjentów jako przypadków.

41. Najczęściej występującymi objawami obniżonego poczucia dokonań osobistych są: • Spostrzeganie swojej pracy z klientem w negatywnym świetle, • Niezadowolenie z osiągnięć w pracy, • Przeświadczenie o braku kompetencji, • Utrata wiary we własne możliwości, • Poczucie niezrozumienia ze strony przełożonych, • Stopniowa utrata zdolności do rozwiązywania pojawiających się problemów, • Niemożliwość dostosowania się do trudnych warunków zawodowych.

42. Sposoby przeciwdziałania zjawisku wypalenia zawodowego • W profilaktyce wypalenia zawodowego powinno się stosować: • Strategie negatywne, • Strategie pozytywne.

43. poziomy działań prewencyjnych i zaradczych wobec zespołu wypalenia zawodowego • Indywidualny (przez odwoływanie się do jednostkowych zasobów), • Indywidualno - instytucjonalny (przez wzmocnienie odporności pracownika na stresy zawodowe), • Instytucjonalny (skupione na podniesieniu jakości pracy i obniżeniu jej kosztów).

44. Koncepcja sześciofazowej przemiany wewnętrznej • Odciążenie. • Odczarowanie. • Odkrycie. • Decyzja. • Rozwinięcie. • Odprężenie.

45. ZAPOBIEGANIE WYPALENIU - NIEZBĘDNIK • Zaakceptuj stan faktyczny. „Jest jak jest.” Zmniejsz obroty, pozwól sobie na przerwę i zdobycie dystansu. Sprawdź, jak bardzo jesteś zagrożony wypaleniem: naucz się rozumieć własne ciało. Potraktuj poważnie bóle fizyczne, przestań zaprzeczać sytuacji. Tabletki nie są rozwiązaniem. • Spójrz inaczej na swoją osobowość, uświadom sobie własne cele, wartości, wyobrażenia. • Zastanów się nad możliwościami radzenia sobie z obciążeniami, oczekiwaniami i wypaleniem – najlepiej nie w samotności. Unikaj izolacji, znajdź partnera do rozmowy na ten temat.

46. ZAPOBIEGANIE WYPALENIU - NIEZBĘDNIK • Naucz się stawiać siebie na pierwszym miejscu, unikaj zbytniego zaangażowania w sprawy innych ludzi. Naucz się konsekwentnie mówić „nie”, zrelatywizuj swoje wymagania i oczekiwania. • Żyj i pracuj we własnym tempie, w rozsądnym wymiarze czasowym i z indywidualnie określoną częstotliwością. Nie spiesz się, nie bądź niecierpliwy, nie stosuj wobec siebie presji. • Bądź autentyczny, aktywnie przejmuj odpowiedzialność za wszystko, co robisz, i za siebie, a więc za własne życie. To ty jesteś twórcą swojego szczęścia w życiu.

47. ZAPOBIEGANIE WYPALENIU - NIEZBĘDNIK • Podejmuj decyzje zgodnie ze swoimi wartościami, intuicją i potrzebami, nie próbuj przeskoczyć samego siebie. • Ustal priorytety i zorganizuj siebie, swoje otoczenie i dzień powszedni, planując porządkując oraz ustalając stopnie ważności. Nie rozmieniaj się na drobne i spraw, by twoje życie było czymś więcej niż ciągłym „gaszeniem pożarów”. • Nie wytężaj się za bardzo, unikaj przesadnego zaangażowania. Dbaj o siebie, pamiętaj o relaksie, troszcz się o równowagę ciała, umysłu i ducha.

48. ZAPOBIEGANIE WYPALENIU - NIEZBĘDNIK • Nie walcz ze swoimi obciążeniami. Profilaktyka i zapobieganie są najważniejsze w zachowaniu zdrowia. Obchodź się ze sobą, swoim ciałem i duszą z miłością: stosuj medytację i techniki relaksacyjne, uprawiaj sport, pamiętaj o zbilansowanej diecie i dostarczaniu organizmowi wystarczającej ilości płynów, witamin oraz światła. • Zatrzymaj błędne koło złych myśli, lęków, frustracji, zamartwiania się. To blokuje umysł. Zatroszcz się lepiej o sprawy naprawdę ważne. • Żyj „tu i teraz”, bądź tolerancyjny, spokojny. I myśl o tym, że z uśmiechem na twarzy wszystko idzie łatwiej.