Membranlı Organeller

1. Membranlı Organeller Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİMEN Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı

10. Endoplazmik Retikulum

11. Endoplazmik Retikulum • Bu organel zardan kanalcıklar, kesecikler ve torbacıklar topluluğudur. Bunlar, kendi aralarında bağlantılar kurarak bir ağ meydana getirmişlerdir. Bütün hücrelerde bulunurlar. Zar olarak, hücrede bulunan zarların yaklaşık olarak yarısını teşkil ederler. • Sitoplazmada, hücre zarına yakın bölgelerde daha az bulunurlar. • ER, çekirdeğin dış zarıyla birleşir ve çekirdek etrafı (perinükleer) aralığa ve dolayısıyla da dış ortama açılır. Böylece, dış ortamla bağlantı kurulur. • Sayıları, hücrenin çeşidine ve işlevine göre değişir. İki çeşit ER mevcuttur.

17. AGER • AGER: Granülsüzdür. Ribozomlara sahip olmamasıyla, GER’den ayrılır. Çevredeki sitoplazmik matriksle aynı boyandığı için, ancak elektron mikroskobu altında görülebilirler. Bunmların membranları düzgündür ve birbirleriyle irtibatı olan tübüler veya veziküler elemanlardan oluşmuşlardır. Zar kalınlıkları, 6 – 7 nm, lümen genişliğiyse 50 nm kadardır.

19. Golgi Kompleksi • Çekirdeğin etrafında ağ şeklinde bulunan bir organeldir. • Elektron mikroskobunda, etrafı zarla çevrili olan düzleşmiş kese yığınları veya MTOC’un hemen yanındaki bir mikrotübül ağına gömülü vaziyetteki sarnıç ve tübüler uzantı topluluğu olarak görülmektedir. • Hücre zarıyla alâkalı protein üretiminin çok olduğu ve ekzositos yoluyla salgı yapan hücrelerde oldukça etkindir.

20. Golgi Kompleksinin Yapısı • Şekil ve işlev yönünden kutupsaldır. • Üç kısımda incelenir:- GER’e yakın olan –cis (şekillenme) kısmı.- GER’den uzaktaki –trans (olgunlaşma) kısmı.- Bunların arasındaki mediyal kısım. • Bazı hücrelerde, çapları daha büyüktür:- Plazma Hücresi. - Osteoblast. - Epididimis.

24. Golgi Kompleksinin İşlevi • Hücre içinde, gerekli maddeler (protein – lipit – glikoprotein, v.b) sentezlenir. • Sentezlenen maddeler, veziküller aracılığı ile Golgi kompleksine taşınır. • Burada gerekli işlemlerden geçen maddeler, yine taşıyıcı veziküllerle hücre zarına doğru taşınır.

25. Golgi Kompleksinin İşlevi • Golgi kompleksi, şu maddeleri amaca yönelik olarak işlemden geçirir: Proteinler, lipitler ve glikoproteinler. • Proteinlerin sıralanması ve paketlenmesi işlemi, burada gerçekleştirilir. İşlevleri, şöyle özetleyebiliriz: • Protein ve lipitler  Glikolizasyon • Proteinler  Proteolitik ayrıştırma • Glikoproteinler  Sülfatlanma, Fosforillenme

26. Golgi Kompleksinin İşlevi • İşlemden geçen proteinler, Golgi kompleksini –trans ağının olduğu taraftan terk eder. • -Trans ağı, proteinleri taşıyan veziküller için bir sıralama merkezi görevini yapar.

27. Golgi Kompleksinin Hücre Yapılarının Konumuna Göre İşlevi • Daha sonra bu veziküller, egzositoz yoluyla salgı ürünü şeklinde plazma zarıyla bütünleşir ve içeriklerini dışarı salarlar. Bu çeşit salgı, ekzokrin bezlerin salgı hücrelerine özgüdür.

32. Mitokondriyon • Hücrenin enerjisini üreten en büyük organeldir. 2 – 6 mikron uzunluğunda ve 0.2 mikron çapındadır. Küresel, oval ve ipliksi gibi değişik şekilleri vardır.

34. Mitokondriyon • Her mitokondiyonun etrafında, iki katlı birim zar mevcuttur.

35. Dış zar • Porin olarak adlandırılan pek çok taşıyıcı protein kopyalarını içerir. Bunlar, iki katlı lipit tabakasında yer alırlar ve büyük sıvı kanalları oluştururlar. Bu zar, molekül ağırlığı 5.000 Dalton veya altındaki moleküllerin geçişine izin verir.

37. İç zar • İç zar, oldukça özelleşmiştir ve yarı geçirgen olup, “krista” adı verilen katlantılara sahiptir. Çoğu mitokondriyonların kristaları rafa benzer fakat, steroid salgılayan hücrelerde, bunlar tübüler şekildedir. • İç yüzey, “F1 alt birimi (şekilleri dolayısıyla, bunlara lolipop da denmektedir)” olarak da adlandırılan iç zarın alt birimleriyle çevrilidir. Bunlar, mitokondriyonun ATP ürettiği yerlerdir. • İç zarın iç kısmında bulunan dehidrojenazlar, proton pompaları gibi enzimler ve sitokromlar ve flavoproteinler gibi ko – faktörler, elektron taşıma sisteminde yer alırlar ve mitokondrinin işlevinde oldukça önemli bir yere sahiptirler.

40. Granül • Mitokondriyonun matriksi, mitokondrinin kalsiyum iyon yoğunluğunda rol oynayan su, çözelti ve büyük matriks granülleri gibi bileşenleri içerir. • Yoğun matriks granülleri katyon bağlayıcı kenarlar olup, hücreyi kalsiyum toksisitesinden korurlar. Çünkü bunlar, bazı hücrelerde ve özellikle kemikte ve kıkırdakta Mg’yi ve Ca’yı bağlarlar ve bunlaroı depolarlar. Sayıları, artabilir veya azalabilir.

41. Mitokondriyon • Mitokondriyon, janus Green – B boyasıyla veya metilen mavisiyle gösterilebilir.

44. Lizozom • Hidrolitik enzimler içeren ve asidik pH’ye sahip bir organeldir. • Geç endozomun içeriği, lizozoma aktarılır. • Ortalama çap  0.3 – 0.8 mikron • İçeriğinde sülfatazlar, proteazlar, nükleazlar, lipazlar ve glikozidazlar gibi 40’tan fazla asit hidrolaz enzimçeşidini barındırır

45. Yaklaşık 100 farklı hidrolitik enzimin olduğu gösterilmiştir. • Enzimlerinden önemli bazıları şunlardır: • Asit fosfatazlar, • Esterazlar, • Glukuronidazlar, • Sülfatazlar, • Katepsin, • Lipaz, • Nükleaz, • Kollajenaz, • Fosfotazlar, • Fosfolipazlar, • Galaktozidazlar, • Mannozidazlar ve aril sülfatazlar.

46. Lizozomun İşlevi • Sindirim:- Büyük moleküller.- Mikroorganizmalar.- Atık maddeler.- Yaşlı organeller.

47. Lizozomun İşlevi • Sindirilecek olan maddeler, lizozoma; 1 – Fagozomlar: Dış ortamdan fagositoz  Fagozomla, hücre içine aktarım  Fagozom, geç endozomla / lizozomla birleşiyor  Sindirim 2 – Otofagozomlar: Organel yaşlanır  Etrafı, endoplazmik retikulumla çevrelenir  Otofagozom vezikülleri ortaya çıkar  Geç Endozomla / Lizozomla birleşir  Sindirim 3 – Pinositik Veziküller: Pinositoz yoluyla alınan maddelerin taşınmasında rol alır.

49. Endozom • Reseptör aracılı endositoz sonucu oluşan bir madde içe alım aracıdır. • Endositoz (sıvı faz alım, reseptör aracılı alım) un reseptör aracılı formunda, öncelikle membran üzerindeki reseptörle bağlanma özelliğini taşıyabilirlik gereklidir. • Bu olayın gerçekleşebilmesi için, membran üzerinde, sitabiliteyi sağlama ve transporta yardımla görevli kalatrinle kaplanmış özel çukur alanlar bulunmaktadır.

50. Endositoz • Daha sonra bu çukur, kaplı vezikülü oluşturur ve sonra da vezikül, kalatrin kabını kaybeder. • Reseptör aracılı endositoz yoluyla : - Toksinler ve lektinler- Hormonlar ve büyüme faktörleri hücre içine alınmaktadır.