1 / 75

Epigrafia giuridica

Epigrafia giuridica. Es.: il cd. ‘ Lapis Satricanus ’ : [----------?] / [ … ]iei steterai Popliosyo Ualesiosio / s(u)odales Mamartei ( … i sodali di Publio Valerio posero a Marte). IL LAPIS SATRICANUS. La Tavola di Lione (1528) La tomba Fran ç ois di Vulci (1857).

kail
Download Presentation

Epigrafia giuridica

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript

  1. Epigrafia giuridica

  2. Es.: il cd. ‘Lapis Satricanus’: [----------?] / […]iei steterai Popliosyo Ualesiosio / s(u)odales Mamartei (…i sodali di Publio Valerio posero a Marte)

  3. IL LAPIS SATRICANUS

  4. La Tavola di Lione (1528) • La tomba François di Vulci (1857)

  5. Quondam reges hanc tenuere urbem, nec tamen domesticis successoribus eam tradere contigit: supervenere alieni et quidam externi, ut Numa Romulo successerit ex Sabinis veniens, vicinus quidem sed tunc externus, ut Anco Marcio Priscus Tarquinius. Is propter temeratum sangiunem, quod patre Demaratho Corinthio natus erat et Tarquiniensi matre generosa sed inopi, ut quae tali marito necesse habuerit succumbere, cum domi repelletur a gerendis honoribus, postquam Romam migravit, regnum adeptus est.

  6. Huic quoque et filio nepotive eius - nam et hoc inter aucotres discrepat - insertus Servius Tullius, si nostros sequimur, captiva natus Ocresia, si Tuscos, Caeli quondam Vivennae sodalis fidelissimus omnisque eius casus somes, pastquam varia fortuna exactus cum omnibus reliquis Caeliani exercitus Etruria excessit, montem Caelium occupavit, et a duce suo Caelio ita appellitatus mutatoque nomine - nam Tusce Mastarna ei nomen erat - ita appellatus est ut dixi et regnum summa cum rei publicae utilitate optinuit. Deinde postquam Tarquini Superbi mores invisi civitati nostrae esse coeperunt, qua ipsius qua filiorum eius, nempe pertaesum est mentes regni et ad consules annuos magistratus administratio rei publicae translata est

  7. La tomba François di Vulci

  8. MACSTRNA (MASTARNA) • CAILE VIPINAS (CAELES VIBENNA) • AULE VIPINAS • MARCE CAMITLNAS (MARCUS CAMILLUS) • CNEVE TARCHUNIES RUMACH (CNEUS TARQUINIUS ROMANUS)

  9. I CORPORA EPIGRAFICI • Jan Gruterus, Inscriptiones antiquae totius orbis Romani in corpus absolutissimum redactae • Antonio Muratori, Novus thesaurus veterum inscriptionum, I-IV (Milano 1739-1742) • Scipione Maffei, Prospectus universalis collectionis Latinarum veterum ac Graecarum, Ethnicarum et Christianarum inscriptionum (Verona 1732) • Ars critica lapidaria

  10. Progetto di uin Corpus inscriptionum totalitario • Niebuhr • 1822 Corpus inscriptionum graecarum - CIG. - (1828, 1843, 1853, 1859, 1877) • Mommsen • 1863 Corpus inscriptionum latinarum - CIL. - (voll. I-XVIII) ancora in corspo di elaborazione

  11. Corpora minori, Supplementa • Riccobono, Ferrini, Arangio-Ruiz e altri • Fontes iuris Romani Antejustiniani - FIRA. - vol. I, leges vol. III, negotia (Firenze 1941, 1943) • Crawford • Roman statutes (London 1996)

  12. Abbreviazioni • () parentesi tonde • [] parentesi quadre • […..] parentesi quadre con puntini • [------] parentesi quadre con trattini • …… puntini • {} parentesi graffe • <> parentesi angolari • [[]] doppie parentesi quadre • a punto sottostante a una lettera • / linea verticale • // doppia linea verticale • (vac.) • (sic!)

  13. Supporti informatici • http://www.archaeogate.it • http://www.ledonline.it/rivistadirittoromano • http://www.uni-heidelberg.de/institute/sonst/adw/edh/

  14. Svet., Aug. CI • Testamentum L. Planco C. Silio cons. III Non. Apriles, ante annum et quattuor mensens quam decederet, factum ab eo ac duobus codicibus partim ipsius partim libertorum Polybi et Hilarionis manu scriptum depositumque apud se virgines Vestales cum tribus signatis aeque voluminibus protulerunt. Quae omnia in senatu aperta atque recitata sunt. … • Tribus voluminibus, uno mandata de funere suo complexus est, altero indicem rerum a se gestarum, quem vellet incidi in aeneis tabulis, quae ante Mausuleum statuerentur, tertio breviarium totius imperii, quantum militum sub signis ubique esset, quantum pecuniae in aerario et fiscis et vectigaliorum residuis. Adiecit et libertorum servorumque nomina, a quibus ratio exigi posset.

  15. RES GESTAE DIVI AUGUSTI • PRAESCRIPTIO • Rerum gestarum divi Augusti, quibus orbem terra[rum] imperio populi Romani 
subiecit, et impensarum, quas in rem publicam populumque Romanum fecit, 
incisarum in duabus aheneis pilis, quae su[n]t Romae positae, exemplar 
sub[i]ectum

  16. Cap. I • 1. Annos undeviginti natus exercitum privato consilio et privata impensa comparavi, per quem rem 
publicam a dominatione factionis oppressam in liberatatem vindicavi. 2. Eo [nomi]ne senatus decretis 
honorif[i]cis in ordinem suum m[e adlegit C. Pansa et A. Hirti]o consulibus, con[sula]rem locum sententiae ferendae, et imperium mihi dedit. 3. Res publica, n[e quid detrimenti caperet, a] me pro 
praetore simul cum consulibus pro[viden]dum [iussit. 4. Populus autem eodem anno me consulem, cum 
[cos. Uterque in bel[lo cecidisset, et triumvirum rei publicae costituend[ae creavit.

  17. CAP. IV • 1. Bis ovans triumphavi et tris egi curulis triumphos et appellatus sum viciens et semel imperator, decernente pluris triumphos mihi senatu, quibus omnibus supersedi. Laurum de fascibus deposui in Capitolio, votis quae quoque bello nuncupaveram solutis. 2. Ob res a me aut per legatos meos auspicis meis terra marique prospere gestas quinquagiens et quinquies decrevit senatus supplicandum esse dis immortalibus. Diem autem, per quos ex senatus consulto supplicatum est, fuere DCCCLXXXX. 3. In triumphis meis ducti sunt ante currum meum reges aut regum liberi novem. 4. Consul fueram terdeciens, cum scribebam haec, et eram septimum et tricesimum tribuniciae potestatis.

  18. CAP. V • 1. Dictaturam et apsenti et praesenti mihi delatum et a populo et a senatu. M. Marcello et L. Arruntio consulibus non recepi. 2. Non sum deprecatus in summa frumenti penuria curationem annonae, quam ita administravi, ut intra dies paucos metu et periclo praesenti civitatem universam liberarem impensa et cura mea. 3. Consulatum quoque tum annuum et perpetuum mihi delatum non recepi

  19. CAP. VI • 1. Consulibus M. Vinicio et Q. Lucretio et postea P. Lentulo et Cn. Lentulo et tertium Paullo Fabio Maximo et Q. Tuberone senatu populoque Romano consentientibus ut curator legum et morum summa potestate solus crearer, nullum magistratum contra morem maiorum delatum recepi. 2. Quae tum per me geri senatus voluit, per tribuniciam potestatem perfeci, cuius potestatis conlegam et ipse ultro quinquies a senatu depoposci et accepi

  20. CAP. VII • 1. Triumvirum rei publicae constituendae fui per continuos annos decem. 2. Princeps senatus fui usque ad eum diem quo scripseram haec per annos quadraginta. 3. Pontifex maximus, augur, XV virum sacris faciundis, VII virum epulonum, frater arvalis, sodalis Titius, fetialis fui

  21. CAP. XXV • 1. Mare pacavi a praedonibus. Eo bello servorum qui fugerant a dominis suis et arma contra rem publicam ceperant triginta fere millia capta dominis ad supplicium sumendum tradidi. 2. Iuravit in mea verba tota Italia sponte sua, et me belli quo vici ad Actium ducem depoposcit; iuraverunt in eadem verba provinciae Galliae, Hispaniae, Africa, Sicilia, Sardinia. 3. Qui sub signis meis tum militaverint fuerunt senatores plures quam DCC, in iis qui vel antea vel postea consules facti sunt ad eum diem quo scripta sunt haec LXXXIII, sacerdotes circiter CLXX

  22. CAP XXXIV • In consulatu sexto et septimo, postquam bella civilia exstinxeram, per consensum universorum potitus rerum omnium, rem publicam ex mea potestate in senatus populique Romani arbitrium transtuli. Quo pro merito meo senatus consulto Augustus appellatus sum et laureis postes aedium mearum vestiti publice coronaque civica super ianuam meam fixa est et clupeus aureus in curia Iulia positus, quem mihi senatum populumque Romanum dare virtutis clementiaeque et iustitiae et pietatis caussa testatum est per eius clupei inscriptionem. Post id tempus auctoritate omnibus praestiti, potestatis autem nihilo amplius habui quam ceteri qui mihi quoque in magistratu conlegae fuerunt.

  23. CAP. XXXV • 1. Tertium decimum consulatum cum gerebam, senatus et equester ordo populusque Romanus universus appellavit me patrem patriae, idque in vestibulo aedium mearum inscribendum et in curia Iulia et in foro Aug. Sub quadrigis quae mihi ex s.c. positae sunt cenduit. 2. Cum scripsi haec annum agebam septuagensumum sextum

  24. C.D. LEX DE IMPERIO VESPASIANI

  25. 1. …foedusve cum quibus volet facere liceat ita, uti licuit divo Aug(usto), / Ti. Iulio Caesari Aug(usto), Tiberique Claudio Caesari Aug(usto) Germanico

  26. 2. Utique ei senatum habere, relationem facere, remittere / senatus consulta per relationem discessionemque facere liceat / ita, uti licuit divo Aug(usto), Ti. Iulio Caesari Aug(usto), Ti. Claudio Caesari / Augusto Germanico

  27. 3. Utique cum ex voluntate auctoritateve iussu mandatuve eius / praesenteve eo senatus habebitur, omnium rerum ius perinde / habeatur servetur, ac si e lege senatus edictus esset habereturque; /

  28. 4. Utique quos magistratum potestatem imperium curationemve / cuius rei petentes senatui populoque Romano commendaverit / quibusque suffragationem suam dederit promiserit, eorum / comitis quibusque extra ordinem ratio habeatur; /

  29. 5. Utique ei fines pomerii proferre promovere cum ex re publica / censebit esse, liceat ita, uti licuit Ti. Claudio Caesari Aug(usto) / Germanico /

  30. 6. Utique quaecumque ex usu rei publicae maiestateque divinarum / hymanarum publicarum privatarumque rerum esse / censebit, ei agere facere ius potestasque sit, ita uti divo Aug(usto), Tiberioque Iulio Caesari Aug(usto), Tiberioque Claudio Caesari / Aug(usto) Germanico fuit; /

  31. 7. Utique quibus legibus plebeive scitis scriptum fuit, ne divus Aug(ustus), / Tiberiusve Iulius Caesar Aug(ustus), Tiberiusque Claudius Caesar Aug(ustus) / Germanicus tenerentur, iis legibus plebisve scitis imp(erator) Caesar / Vespasianus solutus sit; quaeque ex quaque lege rogatione / divum Aug(ustum), Tiberiumve Iulium Caesarem Aug(ustum), Tiberiumve / Claudium Caesarem Aug(ustum) Germanicum facere oportuit, / ea omnia imp(eratori) Caesari Vespasiano Aug(usto) facere liceat; /

  32. 8. Utique quae ante hanc legem rogatam acta gesta / decreta imperata ab imperatore Caesare Vespasiano Aug(usto) / iussu mandatuve eius a quoque sunt, ea perinde retaq(ue) / sint, ac si populi plebisve iussu acta essent /

  33. Sanctio. Si quis huiusce legis ergo adversus leges rogationes plebisve scita / senatusve consulta fecit fecerit, sive quod eum ex lege rogatione / plebisve scito s(enatus)ve c(onsulto) facere oportebit, non fecerit huius legis / ergo, id ei ne fraudi esto, neve quit ob eam rem populo dare debeto, / neve cui de ea re actio neve iudicatio esto, neve quis de ea re apud / [s]e agi sinito.

  34. Gai 1.5.: Constitutio principis est quod imperator decreto vel edicto vel epistula constituit; nec umquam dubitatum est, quin id legis vicem optineat, cum ipse imperator per legem imperium accipiat

  35. D. 1.4.1pr. (Ulp. l. 1 Inst.): Quod principi placuit, legis habet vigorem: utpote cum lege regia, quae de imperio eius lata est, popoulus ei et in eum omne suum imperium et potestatem conferat

  36. Inst. 1.2.6: Sed et quod principi placuit, legis habet vigorem, cum lege regia, quae de imperio eius lata est, populus ei et in eum omne suum imperium et potestatem concessit

  37. Deo Auctore 7: …cum enim lege antiqua, quae regia nuncupabatur, omne ius omnisque potestas populi romani in imperatoriam translata sunt potestatem…

  38. IL CIPPUS VETUSTISSIMUS DEL FORO • Iscrizione in caratteri latini arcaici, disposti in verticale e con andamento bustrofedico, incisa sulle cinque facce di un blocco di tufo a forma troncopiramidale, mancante della parte superiore, scoperto nel 1899 sotto la ‘Niger Lapis’, databile al tempo della monarchia di Servio Tullio, vi si legge il sostantivo ‘rex’, in forma dativa arcaica, ‘recei’ (riga 5^ faccia 2^) al nominativo re[x] (riga 7^ della faccia 2^)

  39. Le interpolazioni postclassiche e giustinianee

  40. LINEE DI STORIA DELLA COSTITUZIONE ROMANA 1) (La fase protourbana X-VIII a.C.) L’età regia 754/3 (?)-510 a.C. 2) L’età repubblicana 509-24 a.C. 3) L’età del Principato 23 a.C.-283 d.C. 4) L’età del Dominato 284-526 d.C. 5) L’età giustinianea 527-565 d.C.

  41. LA FASE PROTOURBANA • X sec. Triginta populi Albenses (Albani, Veliensi, Querquetulani, Vimitellari) X sec. a.C. • VIII sec. rito del Septimontium (Palatium e Cermalus, cime del Palatino - Velia - Cispius, Oppius e Fagutal, cime dell’Esquilino - Celio - Subura), legame religioso tra i pagi che esistevano sul territorio ove sarebbe sorta Roma

  42. ORDINAMENTO COMUNITA’ INSEDIATE SUL PALATINO • Il sistema patriarcale • Il sistema gentilizio

  43. IL SISTEMA PATRIARCALE • Familia proprio iure (da distinguere dalla familia communi iure) • Pater familias titolare di: potestas, manus, mancipium

  44. FAMILIA PROPRIO IURE P / / \ f f m (conventio in manum) / n

  45. FAMILIA COMMUNI IURE [p] • / \ \ f<P> f<P> m (caput et finis familiae) / n

  46. IL SISTEMA GENTILIZIO • Il carattere politico, militare della gens quale struttuta autonoma • Le 3 tribù gentilizie dei: Tities, Ramnes, Luceres (per la ‘tradizione’ solo con Romolo e l’unità civica, secondo parte della dottrina solo a seguito della fusione Latini/Sabini, Romolo/Tito Tazio) • Clientes (non ingenui)/patroni

  47. LA FONDAZIONE DI ROMA • 753? Secondo Varrone • 752 secondo i Fasti Capitolini • 752/1 ovvero l’anno I della VII olimpiade secondo Dionigi di Alicarnasso • 751/0 ovvero l’anno II della VII olimpiade secondo Polibio e Diodoro • 750 per Livio • 748 per Fabio Pittore • 729/8 ovvero l’anno V della XII olimpiade secondo Cincio Alimento • 848 (lo stesso anno della fondazione di Cartagine) per Timeo di Tauromenio

  48. L’ETA’ REGIA • 1. Romolo (per un periodo assieme a Tito Tazio) (753? a.C. - 716 a.C.) • 2. Numa Pompilio (715 a.C. - 674 a.C.) • 3. Tullo Ostilio (673 a.C. - 642 a.C.) • 4. Anco Marzio (642 a.C. - 617 a.C.) • 5. Tarquinio Prisco (616 a.C. - 579 a.C.) • 6. Servio Tullio (Mastarna?) (578 a.C. - 535 a.C.) • 7. Tarquinio il Superbo (535 a.C. - 510 a.C.) • Complessivamente, secondo la ‘tradizione’ circa 245 anni 754/3-509/7

  49. ROMOLO, LATINO(TITO TAZIO, SABINO) • Il mito (Numitore —> Rea Silvia, Marte —> Romolo e Remo, Amulio, Faustolo, Acca Larenzia, Rhome?) • Le riforme che Romolo avrebbe operato secondo la tradizione (critica storica): • a) divisione populus in patricii e plebeii • b) 3 tribù gentilizie • c) curiae (comitia curiata) • d) 3 centuriae equites • e) consilium patrum (gentium) • f) Fratres Arvales • g) heredium • Divisione del regnum con Tito Tazio (ratto delle sabine) • Gens Romilia, necropoli del Foro

More Related