SELEKTIBITATERAKO ESKEMAK

1. SELEKTIBITATERAKO ESKEMAK LITERATURA UNIBERTSALA

2. 1.- LITERATURA BIBLIKOAREN, GREZIARRAREN ETA LATINDARRAREN AURKEZPEN LABURRA. EPIKA HOMERIKOARI ETA GREZIAKO TRAGEDIARI ARRETA BEREZI ESKAINIZ. • BIBLIA • TESTAMENTU ZAHARRA hebreera-arameraz • K.a. 1. milurtekoan • TESTAMENTU BERRIA • Grekoz • K.o. 1. mendean

3. 1.- LITERATURA BIBLIKOAREN, GREZIARRAREN ETA LATINDARRAREN AURKEZPEN LABURRA. EPIKA HOMERIKOARI ETA GREZIAKO TRAGEDIARI ARRETA BEREZI ESKAINIZ. EPIKA HOMERIKOA • HOMERO: • Iliada eta Odisea • Quiros eta Esmirna artean bizi • K.a. VIII mendean • Oso gutxi dakigu: - sortzailea - bateratzailea

4. 1.- LITERATURA BIBLIKOAREN, GREZIARRAREN ETA LATINDARRAREN AURKEZPEN LABURRA. EPIKA HOMERIKOARI ETA GREZIAKO TRAGEDIARI ARRETA BEREZI ESKAINIZ. • ILIADA: • Epika hutsa da: gerra giroa,heroien adorea,eta giza pasioen indarra • Troia gerrako gertaera bat: 51 egun • Parisek Elena bahitu eta berarekin eraman zuen Troiara • Grekoek Troiaren aurkako espedizioa antolatzen dute. • Agamenon da buruzaginagusia

5. 1.- LITERATURA BIBLIKOAREN, GREZIARRAREN ETA LATINDARRAREN AURKEZPEN LABURRA. EPIKA HOMERIKOARI ETA GREZIAKO TRAGEDIARI ARRETA BEREZI ESKAINIZ. • ODISEA • Ulises heroia, Troiako gerratik itzuleran, galdurik dabil bere gizonekin. • Telemako, Ulisesen semea, aitaren berrien bila doa • Penelope emaztea beretu nahi duten ezkongaiz beterik aurkitzen dute jauregia

6. 1.- LITERATURA BIBLIKOAREN, GREZIARRAREN ETA LATINDARRAREN AURKEZPEN LABURRA. EPIKA HOMERIKOARI ETA GREZIAKO TRAGEDIARI ARRETA BEREZI ESKAINIZ. TRAGEDIA • Personaia jasoak (erregeak,jainkoak, heroiak…), mitologiatik • Amaiera tragikoa • Patuaren biktimak • Tonua eta estiloa, oso solemneak • Hiru idazle: Eskilo, Sofocles eta Euripides

7. 1.- LITERATURA BIBLIKOAREN, GREZIARRAREN ETA LATINDARRAREN AURKEZPEN LABURRA. EPIKA HOMERIKOARI ETA GREZIAKO TRAGEDIARI ARRETA BEREZI ESKAINIZ. ERROMAKO LITERATURA KOMEDIA Greziatik hartu zituen baliabideak Plauto eta Terentzio VIRGILIO k.a. 70-k.o. 19 ENEIDA: Erromaren sorrera mitikoa • Odisea eta Iliada dira eredu LIRIKA . Horazio eta Ovidio

8. 2.- Errenazimentua eta klasizismoa: testuinguruorokorra. Mundukoaldaketaeta gizakiariburuzkoikuspegiberria.. ERRENAZIMENTUA • XV. eta XVI. mendeak (Italian lehenago) • Hiru gertaera: - Amerikaren aurkikuntza - Humanismoa -Inprenta • Mundu klasikoa da eredu (Berpizkundea) • Antropozentrismoa: gizakia da inportanteena • Burgesia: klase berria • HUMANISMOA

9. 2.- ERRENAZIMENTUA ETA KLASIZISMOA: TESTUINGURU OROKORRA. MUNDUKO ALDAKETAETA GIZAKIARI BURUZKO IKUSPEGI BERRIA. KLASIZISMOA • XVII. mendea • Frantzian • Arrazoimenaren mendea. Lanak sinesgarriak eta neurritsuak. Fantasia edo misterioa desagertu • Literatura baliogarria, hezitzailea • Fintasuna eta izaera aristrokratikoa. Artea aristokraziatik hasita Burgesiara

10. 3.- MAITASUNAREN LIRIKA: TROBALARIEN OLERKIAK ETA DOLCE STIL NUOVO. PETRARKAREN KANTUTEGIAK EKARRITAKO BERRIKUNTZA. • PROBENTZAKO TROBADOREAKFrantzia, XII. Mendea • Maitasun platonikoa • DOLCE STIL NUOVOItalia, XIII. Mendea • Donna angelicata • PETRARCAXIV. Mendea. Italia • Errenazimenduaren aitzindaria • Kantutegia: Maitasuna ezindua (Laurari )

11. 4. Prosazkonarrazioa: Boccaccio. • XIV. Mendea: Mundu feudala bukatzear • Burgesia eta humanismoa indartzen Dekameron: • Burgesiako bizimodua • Maitasun gortetiarra • Errenazimenduko lana • Iturri tradizionalak (Arabiatik, ahozko ipuinetatik…) • Antolamendua berria: Izurri beltzetik ihes egiteko, 10 lagun (7 emakume eta 3 gizon), Florentziatik ihes eta ostatu batean geratu. • 10 egunetan, adostutako gaia jarraituz, ipuin bana kontatzen dute.

12. XVII. mendean. Inglaterran Antzerki herrikoia eta kultua batu Eraikin poligonaletan antzezten zen. Antzeszpena arratsaldeko lehen  orduetan hasten zen eta iluntzera arte irauten zuen. Eszenografia oso urria. Gizonezkoek bakarrik osatzen zituzten antzerki konpainiak Hiru generotan idazten zuten: odolezko tragedia, endredozko komedia eta drama historikoa. 5.- EUROPAKO ANTZERKI KLASIKOA. INGLATERRAKO ISABELDAR ANTZERKIA (HAMLET)

13. XIX. mendea Idealaren guztizko estimazioa. Urrutimina (exotismoa) Erdi Aroa eta Ekialdea. Ametsa. Norbanako sortzailearen guztizko autonomia. Herri follklorea eta nazionalismoa. Artearen helburua edertasuna da. Originalak Gaztetasunaren aldeko joera. Benetako bizitza beste inon dago, ez hemen eta ez orain. 6.- ERROMANTIZISMOA: KONTZIENTZIA HISTORIKOA ETA ZIENTZIAREN ZENTZU BERRIA. POESIA ERROMANTIKOA.

14. XIX. mendea Estatu Batuak Bere kontakizunak hiru motatakoak dira: Polizia-ipuinak, misterio bat konpontzeko(Rue Morgueko hilketak) Abenturazko ipuinak Beldurrezko ipuinak (Berenice) 7. Edgar Allan Poe (KONTAKIZUNAK)

15. XIX. mendeko bigarren erdia Metodo zientifikoaren imitazioa Sinesgarritasuna Objetibotasuna Xalotasuna Pertsonaia mota berriak: klase ertaina. Erregistro desberdinak Gizarte-egoeraren salaketa .8. XIX. MENDEKO BIGARREN ERDIA: NARRATIBA ERROMANTIKOTIK ERREALISMORA EUROPAN. XIX. MENDEKO EUROPAKO ELEBERRIGILE GARRANTZITSUENAK (MADAME BOVARY).

16. XIX. mendeko azken herena: (poesia) Parnasianismoa Baudelaire Sinbolismoa 9. Poetikarenmodernitatea: Baudelaire-etiksinbolismora.

17. XIX. mendearen bigarren erdian. Antzerki erromantikoaren erretorikaren aurrez aurre, literatura dramatiko errealista- naturalistak gai artistikotzat jotzen du errealitatea salaketa soziala bilatuz,. . 10. Europakoantzerkiarenberrikuntza.

18. XX. mende arte iraun zuen balio ereduak baliorik gabe Zientzien aurrerapenekin errealitatearen eta egiaren irizpideen aldaketa 11. XIX.mendekopentsamoldearenkrisia eta mendeamaierakokultura

19. XX. mendearen hasierarekin batera nobelagintzak errotik berritu zituen ordu arteko idazmoldeak. Bukatu dira eleberri errealistan pertsonaiei buruz eskaintzen zitzaizkigun xehetasun eta zehaztapen zerrenda luzeak, edo ilunak suertatzen ziren pasarteei buruzko azalpenak. 12. Eleberriakidaztekobideberri baten sendotzea. Narrazioteknikakberriak, existenzialismoa, errealismo forma berriak. (METAMORFOSIA)

20. Futurismo eta Kubismoa Espresionismoa Dadaismoa Surrealismoa André Breton Erabateko askatasuna Ametsa, irudimena eta eromena, baliabideak dira Idazketa automatikoa landu zuten, adimena eta borondatea saihesten 13. Europakoabangoardiak. Surrealismoa. Poesiahutsarenbilaketa (KAVAFIS)

21. XX. mendean, AEBetan Fedea galdu eta oraina bizitzeari ekin zion Gaiak: Gerraren zentzugabekeria eta ankerkeria salaketa hogeigarren hamarkadako poztasuna eta jazz garaiak ekonomiaren gainbehera Estatu Batuetako gizartea Dos Passos, Hemingway, Fitzgerald... 14. AEBko literatura handiarengailurra. Belaunaldigaldua

22. ERREALISMO MAGIKOA Europako errealismo kontzeptua gainditu nahian sortzen den norabide berriari egiten diogu erreferentzia. Errealitatearen testigantza eta rrealitatea poetikoki interpretatzea Munduaren konplexutasuna eta horretarako, inguruan dugun errealitateaz gain, ametsez, mitoez edo fantasiez baliatzen dira. Naturak edo gertakari ezohikoek menderatzen duten mundu hau testuratzeko, kontamolde narratibo berritzaileenak eta gaztelania aberats eta landua erabiltzen dute. Gabriel García Márquez, Julio Cortázar, Jorge Luis Borges… 15. Hispanoamerikako literatura: poesiasoziala eta errealismomagikoa (IPEDRO PÁRAMO)

23. 15. HISPANOAMERIKAKO LITERATURA: POESIA SOZIALA ETA ERREALISMO MAGIKOA POESIA SOZIALA • intimismoa baztertu eta gizakia zapaltzen duten injustiziak salaketa • Beren lanetan, abangoardien ekarpenak eta kezka existentzialista eta sozialak uztartu zituzten, kalitate handiko poemak idatziz. • Pablo Neruda • César Vallejo