NİTEL ARAŞTIRMADA ÖRNEKLEM

1. ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ ve İLERİ İSTATİSTİK Prof. Dr. Halil EKŞİ İSTANBUL, 2012 NİTEL ARAŞTIRMADA ÖRNEKLEM METİN IŞIK (6000112002)

2. NİTEL ARAŞTIRMADA ÖRNEKLEM ÖRNEKLEM ÖRNEKLEM TÜRLERİ EVREN VE TÜRLERİ ÇALIŞMA EVRENİ OLASILIK TEMELLİ ÖRNEKLEM AMAÇLI ÖRNEKLEME

3. İÇİNDEKİLER • Amaçlı Örnekleme Yöntemleri • Aşırı ve Aykırı Durum Örneklemesi • Maksimum Çeşitlilik Örneklemesi • Benzeşik Homojen Örnekleme • Tipik Durum Örneklemesi • Kritik Durum Örneklemesi • Kartopu ve Zincir Örnekleme • Ölçüt Örnekleme • Doğrulayıcı ve Yanlışlayıcı Durum Örneklemesi • Kolay Ulaşılabilir Durum Örneklemesi • Giriş • Örneklem İle İlgili Temel Kavramlar • Örneklem ve Örnekleme • Evren • Örneklem • Örnekleme Yöntemleri • Olasılık Temelli Örnekleme Yöntemleri • Örneklem Hatası • Örneklem Büyüklüğü • Kaynakça • Ek Bilgi

4. GİRİŞ • Araştırma (research); Bir konuda bilgi sahibi olmak veya karşılaşılan bir problemi çözmek amacıyla hayat geçirilen bilinçli ve sistematik işlemler bütünüdür. Alanların, amaçların farklılaşmasına bağlı olarak farklı şekillerde ortaya çıkar. Araştırma konularına göre sınıflaması; 1. Bilimsel Araştırma 2. Sanatsal Araştırma 3. Tarihsel Araştırma.

5. GİRİŞ • Bilimsel araştırma konunun değişmesi, (sosyoloji, psikoloji, antropoloji gibi) konu alanına bilinçli ve iradi varlıklar olarak insanların dahil olması ile (yeniden) farklılaşır. Nitel ve nicel olarak ortaya çıkar. Nicel ve nitel araştırma farklı felsefi ve kuramsal temellerden hareket eder. Bilimsel araştırmalarda doğru bilgi sahibi olmak ve doğru karar vermek esastır. • Sosyal bilimlerde, genellikle incelenecek konuların evrenleri büyüktür. Ancak evrendeki bütün elemanları ayrıntılarıyla incelemek, gerek zaman, gerekse maddi koşullar açısından olanaksızdır. Sınırlı sayıda bilgilerin yeterli olduğu durumlarda bilgi yığınlarıyla uğraşmak anlamsızdır.

6. GİRİŞ Nitel araştırma; insan davranışıyla davranışı yöneten neden ya da gerekçeleri derinlemesine anlamaya yönelen araştırmadır. Gerideki anlamların açığa çıkarılması ile ilişki örüntülerinin keşfedilmesi amacıyla yapılan gözlemler incelenip analiz edilir ve yorumlanır. Niteliksel araştırmanın iki temel özelliği vardır: • Yapılandırılmış kurallarının olmaması • Sınırlarının belirsizliğidir. Niteliksel araştırmada asıl olan var olan bilgi stoklarından veri toplamak değildir; bilgi araştırmacı ve araştırılan arasında gelişen bir sosyal ilişki sonucunda oluşmaktadır.

7. GİRİŞ Nitel araştırmacılar genellikle evrenin bütünü ile çalışırlar. Ancak son yıllarda bu durum değişmiş ve örneklem konusu nitel araştırmalarda kuramsal kaygı kaynağı haline gelmiştir; Modern günümüz toplumları daha karmaşık ve katmanlaşmıştır. Nitel araştırma yöntemi içinde bulunan sonuçların belirli oranlarda ve oldukça sınırlandırılmış tarzda sadece ilgili durumlara genellenmesi ihtiyacı hissedilmiştir.

8. ÖRNEKLEM İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

9. EVREN Evren (population), araştırma sonuçlarının genellenmek istendiği elemanlar bütünüdür. Bu bütün, ortak özellikleri olan canlı ya da cansız her türlü elemanı içerebilir. Çoklu elemanlardan oluşan bütünler için kullanılan “evren‟ terimi, tekli elemanlar (birimler) için “örnek olay „‟, küçük çokluklar içinde “araştırma kümesi‟ gibi deyimlere yerini bırakır.

10. EVREN Evrenin sınırlandırılması ve tanımlanması, tümüyle, araştırmacının amacı doğrultusunda ve onun isteğiyle olur. Evrenin belirlenmesinde, araştırmanın amaçları son derece önemlidir. Her araştırmada, belirlenen amaçları gerçekleştirebilecek “en uygun evren” bir tanedir; araştırmacının bunu kestirebilmesi gerekir. İki tür evren vardır. Birisi, genel evren, öteki ise “çalışma evreni”’dir.

11. EVREN • Genel evren, soyut bir kavramdır; tanımlanması kolay fakat ulaşılması güç ve hatta çoğu zaman olanaksız bir bütündür. Örneğin öğretmenleri bir evren olarak alan bir araştırmacının tüm öğretmelere ulaşması para, denetim gibi sebeplerden dolayı zordur. Bu nedenle, olası yanlış anlamaları da kaldırabilmek için, “çalışma evreni” kavramı geliştirilmiştir. O halde, evreni tanımlama ve sınırlandırma, aslında, çalışma evrenini belirlemek için yapılmaktadır. Böyle bir evreni belirlemenin en iyi yolu, amaca uygun ölçütler geliştirmek ve bu ölçütlere uyanları çalışma evrenine almaktır.

12. ÖRNEKLEM VE ÖRNEKLEME KAVRAMLAR ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ ÖRNEKLEME VE ÖRNEKLEME SÜRECİ • Evren • Örneklem • Örnekleme • Örnekleme Yapmayı Gerekli Kılan Sebepler • Örnekleme Sürecinin Aşamaları • Örnekleme Sürecinde Göz Önüne Alınması Gereken İlkeler • Olasılıklı Örnekleme Yöntemleri • Olasılıklı Olmayan Örnekleme Yöntemleri

13. ÖRNEKLEM Örneklem, evrenden incelenmek üzere seçilen birimlerden oluşan yeni topluluğa denir. Örneklem belli bir evrenden, belli kurallara göre seçilmiş ve seçildiği evreni temsil yeterliliği kabul edilen küçük bir kümedir.

14. ÖRNEKLEM Aşamaları; belirli yöntemlerle daha küçük ve çalışılabilir, aynı ölçüde de evreni temsil eden bir grubun oluşturulması, çalışmanın bu grup üzerinde gerçekleştirilmesi, bulunan sonuçların da (tersi bir süreçle) evrene genellenmesi bu sürecin temel aşamalarıdır.

15. ÖRNEKLEM Örneklem üzerinde çalışmanın üç temel nedeni vardır. Bunlar: 1. Maliyet güçlükleri, 2. Kontrol güçlükleri, 3. Etik zorunluluklar, 4. Doğru bilgi edinme imkanı sağlamak

16. ÖRNEKLEM • Örneklem, bütün evreni yansıtabilecek, evrenin bir kısmını seçme işlemidir. Örnekleme ile yapılacak bir araştırmanın en önemli özelliği evrendeki gerçek durumu ortaya çıkarabilmesi için en önemli koşul örneklemin evreni temsil edebilmesidir. Eğer örneklem: • Yeterli sayıda ve çoklukta değil ise • Seçiminde yanlı olunmuş ise • Yanlış ve uygun olmayan yöntemlerle seçilmiş ise araştırma sonuçlarına bakarak doğru kararlar almak olası değildir.

17. ÖRNEKLEM Örneklem evrenin bir parçası olup hem araştırma, hem de istatistiksel bakımdan büyük önem taşır. Örneklemin en önemli özelliği yansız ve temsili olmasıdır. Ancak o zaman, alınan örneklemin evreni temsil edebileceği kabul dilebilir. Örnekleme yaparken belirli işlem Basamakları takip edilmelidir. Bu işlem basamakları:

18. ÖRNEKLEM 1. Evrenin araştırma açısından önemli özelliklerinin (yaş, cinsiyet, meslek vb.) belirlenmesi 2. Araştırma evreninin tanımlanması 3. Önemli özellikler açısından evrendeki varlıkların listelenmesi 4. Önemli özellikler ve araştırmanın amacına göre örnekleme tekniğinin belirlenmesi 5. Örneklem büyüklüğünü belirlenmesi 6. Örneklemenin yapılması 7. Temsillik düzeyinin irdelenmesi 8. İrdeleme sonuçlarına göre gerekiyorsa örneklemin tekrar belirlenmesi.

19. ÖRNEKLEM Örneklemenin temel kuralı yansızlıktır. Yansızlık, belli bir örneklem büyüklüğüne ulaşmada, evrendeki her ünitenin örneklem’e girebilme olasılığının belli, bağımsız ve birbirine eşit olması durumudur. Yeterli büyüklükteki bir örneklemin evreni temsil edebileceği varsayımı (sayıltısı), tümüyle yansızlık kuralının uygulanmasına bağlıdır. Bu kurala göre seçilemeyen bir küme hakkında bilimsel bir yargıda bulunma olanağı yoktur; bu, “olasılığa dayalı olmayan” bir seçimdir. Temelde, her hangi bir parçaya “örneklem” diyebilmek” için, örneklemin temel kuralına uygun olarak seçilmiş olması zorunluluğu vardır.

20. ÖRNEKLEM • Örnekleme yanılgıları kaçınılmazdır. Yansızlık kuralı ile bu yanılgıların en küçük ve en zararsız düzeye indirildiği kabul edilir. • Araştırmadaki örneklem sayısı, araştırmanın amacı, doğası ve ihtiyaç duyulan verilerin özelliklerine göre değişim göstermektedir. • Bununla birlikte bu soruya mutlaka bir cevap verilecekse, eğer toplanan veriler üzerinde istatistiksel işlemler veya analizler yapılacaksa bu sayının en az 30 olması gerekliliğidir. • Bu durum anket çalışmaları için en az 100, deneysel ve nedenini bulmak için karşılaştırmalı çalışmalarda her bir grup için en az 15 kişiden oluşmalıdır.

21. ÖRNEKLEM Nitel araştırma doğası gereği esnektir ve bu esneklik araştırma sürecinin her aşaması için söz konusudur. Araştırmada örneklemeye ilişkin kararlar verilirken, birden fazla örnekleme yöntemi aynı anda kullanılabilir. Ya da araştırmanın herhangi bir aşamasında gerek duyulursa, yeni örnekleme yöntemleri her an uygulamaya konulabilir. Bu da araştırmacının çalıştığı durum ile ilgili daha zengin, betimsel ve derinlemesine bilgiye dayalı bir veri seti oluşturmasını sağlar. Bu amaç için gerekçeleri açık ve inanılır bir biçimde sunulmak şartıyla, nitel araştırmanın her aşaması örneklem seçme ve belirleme kararlarının gözden geçirilmesine açıktır.

22. ÖRNEKLEM • Bir araştırmada örneklem ile ilgili aşağıda belirtilen dört konunun çok önemli olduğuna vurgu yapılmaktadır. • Bunlar; • Sonuçların genellenebileceği bir evrenin açık olarak tanımlanmasıdır. • Örneklemin nasıl seçildiğinin anlaşılır ve sistematik olarak sunulması. Bu süreçte, örneklem nasıl seçildi, örneklemin genişliği nedir?, gibi soruların da cevabı verilmelidir. Ayrıca örneklemin cinsiyeti, yaşı, öğrenim durumu, sosyo-ekonomik durumu gibi özellikleri de tasvir edilmelidir.

23. ÖRNEKLEM • Örneklemin yapısı hakkında bilgi verilmelidir. Örneğin, örneklemin verilen bir listeden mi seçildiği gibi durumların tanımlanması. • Seçilen örneklemin çalışmayı tamamlama oranı hakkında bilgilerin verilmesi.

24. ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ Örnekleme ile ilgili alanyazında, pek çok örnekleme türünden söz edilmektedir. Kaynaklar, farklı sınıflandırmalara yer vermektedir. Örnekleme Yöntemleri Olasılık Temelli Örnekleme (probablisticsampling) (seçkisiz,sistematik,tabaka,küme vb.) Amaçlı Örnekleme (nonprobablisticsampling) (aykırı durum, maksimum çeşitlilik vb.) Nicel Gelenek Nitel Gelenek Amaçlı örnekleme yöntemlerinin çoğu, ilk olarak uzun zamana yayılmış ve derinlemesine analizi ön plana alan kültür analizi geleneği içinde ortaya çıkmıştır.

25. Olasılık Temelli Örnekleme Yöntemleri (Nicel Gelenek) Olasılık temelli örnekleme olasılık kuramına dayanır. Belirli bir evrende yer alan “şey”lerin özellikleri her bireye eşit olarak dağıtılmıştır. Öte yandan bu evrendeki her “şey” oluşturulacak herhangi bir örnekleme dahil olma konusunda eşit şansa sahip olmalıdır. bu özelliklere sahip bir evrenden, istatistik hesaplarla evreni temsil edebilme büyüklüğüne sahip ve tamamen rast gele yöntemle bir örneklem seçmek mümkündür. Buna seçkisiz örnekleme (basit tesadüfi örneklem) denir. Sistematik örnekleme: Evrenden örnekleme dahil olacak bireyleri çekerken belirli ölçütlere göre oluşturulmuş sistematik bir yöntemle örneklem oluşturulur. Buradaki yöntem, evrenden her birim veya bireyin belirli aralıklarla seçilmesidir.

26. Olasılık Temelli Örnekleme Yöntemleri (Nicel Gelenek) Olasılık temelli örnekleme olasılık kuramına dayanır. Belirli bir evrende yer alan “şey”lerin özellikleri her bireye eşit olarak dağıtılmıştır. Öte yandan bu evrendeki her “şey” oluşturulacak herhangi bir örnekleme dahil olma konusunda eşit şansa sahip olmalıdır. bu özelliklere sahip bir evrenden, istatistik hesaplarla evreni temsil edebilme büyüklüğüne sahip ve tamamen rast gele yöntemle bir örneklem seçmek mümkündür. Buna seçkisiz örnekleme (basit tesadüfi örneklem) denir. Sistematik örnekleme: Evrenden örnekleme dahil olacak bireyleri çekerken belirli ölçütlere göre oluşturulmuş sistematik bir yöntemle örneklem oluşturulur. Buradaki yöntem, evrenden her birim veya bireyin belirli aralıklarla seçilmesidir.

27. Olasılık Temelli Örnekleme Yöntemleri (Nicel Gelenek) Tabaka örnekleme: Sınırları saptanmış bir evrende alt tabakalar veya alt birim gruplarının var olduğu durumlarda kullanılır. Önemli olan evren içindeki alt tabakaların varlığından yola çıkarak evren üzerinde çalışmaktır. Küme örnekleme: Çalışılması düşünülen evrende doğal olarak oluşmuş veya farklı amaçlarla yapay olarak oluşturulmuş, kendi içinde belirli özellikler açısından benzerlikler gösteren değişik grupların olması durumunda kullanılır.

28. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) Amaçlı örnekleme yöntemleri, nitel araştırma geleneği içinde ortaya çıkmıştır. Nitel araştırmalarda, hangi yöntem seçilirse seçilsin, örneklem büyüklüğü nicel araştırmalardaki büyüklüğe ulaşamaz. Bir evrende olması olası çeşitlilik, zenginlik, farklılık ve aykırılıkları çalışmalarına dahil ederek bütüncül bir resim elde etmektir. Belirli bir evrene sağlam genellemeler yapmak değildir. Nitel araştırma çalışılan konuyu derinlemesine ve tüm olası ayrıntıları ile incelemeyi amaç edinmektedir.

29. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) Olasılık temelli örneklemetemsiliyeti sağlama yoluyla evrene geçerli genellemeler yapma konusunda önemli yararlar sağlarken, amaçlı örneklemezengin bilgiye sahip olduğu düşünülen durumların derinlemesine çalışılmasına olanak vermektedir. Bu anlamda olgu ve olayların keşfedilmesinde ve açıklanmasında yararlı olur. Amaçlı (yargısal) örneklemede araştırmacı kimlerin seçileceği konusunda kendi yargısını kullanır ve araştırmanın amacına en uygun olanları örnekleme alır.

30. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) Selçuk Ünv. Sosyal B. E. Dergisinde “Öğretmen Adaylarının Bilimsel Araştırmaları İnceleme Yeterlikleri” konulu makale; Türkçe öğretmeni adaylarının bilimsel araştırmaları inceleme yeterlik düzeylerinin tespiti amaçlamıştır. Araştırma Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Türkçe öğretmeni adayı 48 öğrenci ile yürütülmüştür. Araştırma betimsel bir araştırma olup, çalışma grubu amaçlı örnekleme yöntemiile belirlenmiştir. Araştırmada Türkçe öğretmeni adaylarının bilimsel bir araştırma raporunun, başlık/yazar, özet, kaynaklar ve yazma/sunum ile ilgili boyutlarda yüksek düzeyde inceleme yapabildikleri görülürken, giriş, yöntem, bulgular ve sonuç/tartışma boyutlarda bu düzey daha düşük kalmıştır. Bu sonuçlar öğrencilerin bilimsel araştırmalarıdaha çok biçimsel yönüyle incelediklerini göstermektedir.

31. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) • Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Purposivesampling) • Aşırı veya aykırı durum örneklemesi (extremeordeviantcasesampling) • Maksimum çeşitlilik örneklemesi (maximumvariationsampling) • Benzeşik örnekleme (homogeneoussampling) • Tipik durum örneklemesi (typicalcasesampling) • Kritik durum örneklemesi (ciriticalcasesampling) • Kartopu veya zincir örnekleme (snowballorchainsampling) • Ölçüt örnekleme (criterionsampling) • Doğrulayıcı veya yanlışlayıcı örnekleme (confirminganddisconfirmingcases) • Kolay ulaşılabilir durum örneklemesi (conveniencesampling)

32. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) 1.Aşırı veya aykırı durum örneklemesi: Derin bir incelemeye tabi tutulabilecek sınırlı sayıda ancak aynı ölçüde de bilgi bakımından zengin durumların çalışılmasını öngören tekniktir. Burada önemli olan, aşırı veya aykırı durumlar normal durumlara göre daha zengin veri ortaya koyabilir ve araştırma problemini derinlemesine ve çok boyutlu bir biçimde anlamamıza yardımcı olabilir.

33. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) Ulusal düzeyde uygulanan yeni eğitim politikası araştırmasında okulların sorunları ve çözümleri ortak olacağından seçkisiz yöntemle bir örneklem oluşturulabilir. Evrenin geniş olması örneklem açısından sorunlar ortaya çıkaracaktır. Bunun yerine aynı iş, uygulama açısından çok iyi ve çok kötü performansa sahip birkaç okulun saptanması, derinlemesine durum çalışması yapılması bize, seçkisiz örneklemle oluşturulan bir dizi okul çalışmasından daha iyi, zengin ve ayrıntılı sonuçlar verebilir. 1.Aşırı veya aykırı durum örneklemesi:

34. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) Abant İ.B.Ünv. “İlköğretim Okullarında Disiplinin Sağlanması” bilimsel araştırmada “Aşırı veya aykırı durum örneklemesi tekniği kullanılmıştır; 12 öğretmen, 13 sınıftan öğrenci grubu ve 5 yönetici ile görüşmeler yapılmıştır. İki öğretmen bir buçuk ay gözlenmiştir. Gözlenen iki öğretmen için aşırı veya aykırı durum örneklemesi yöntemi seçilmiştir. İlköğretim 8. sınıfında disiplin sorunlarının yaşandığı, bu sorunlara öğrenci, öğretmen, yöneticiler, aile ve çevrenin çeşitli yönleriyle kaynaklık ettiği ve sorunların çözümünde belirtilen tüm öğelere görevler düştüğü sonucuna ulaşılmıştır.

35. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) 2.Maksimum Çeşitlilik Örneklemesi: Amaç göreli olarak küçük bir örneklem oluşturmak ve bu örneklemde çalışılan probleme taraf olabilecek bireylerin çeşitliliğini maksimum derecede yansıtmaktır. Maksimum örneklem oluşturmada amaç, çeşitlilik gösteren durumlar arasında herhangi ortak ya da paylaşılan olguların olup olmadığını bulmaya çalışmak ve bu çeşitliliğe göre problemin farklı boyutlarını ortaya koymaktır.

36. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) 2.Maksimum Çeşitlilik Örneklemesi: • Bu yöntemin iki yararı; • Örnekleme dahil her durumun kendine özgü boyutlarının ayrıntılı bir biçimde tanımlanması, • Büyük ölçüde farklı özellik gösteren durumlar arasında ortaya çıkabilecek ortak temalar ve bunların değerinin ortaya çıkarılması.

37. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) 2.Maksimum Çeşitlilik Örneklemesi: • Bu örnekleme yönteminde araştırmacı iki konuda dikkatli olmalıdır; • a) Amacı konusunda açık olmalıdır. Çünkü amaç çeşitlilik gösteren durumlar arasında ne tür ortaklıkların veya benzerliklerin var olduğunu bulmaktır. • b) Seçtiği problemle ilgili durumlar arasında çeşitlilik kaynaklarını olabildiğince ayrıntılı olarak belirlemeli ve örneklemine yansıtacağına karar vermelidir.

38. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) 2.Maksimum Çeşitlilik Örneklemesi: Mersin Ünv. Eğt. Fak. Dergisi’nde yer alan “Türkiye’de Öğrenim Gören Yabancı Uyruklu Lisans Öğrencilerinin Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Sorunları” konulu araştırmada; Bu araştırmanın çalışma grubunu 2008-2009 öğretim yılında Türkiye’deki bir üniversitenin eğitim fakültesinde öğrenim gören 7 farklı ülkeden (Azerbaycan, Türkmenistan, Kazakistan, Moğolistan, Yunanistan, Özbekistan ve Gürcistan) 15 yabancı uyruklu öğrenci oluşturmaktadır. Bu araştırmanın çalışma grubunu 2008-2009 öğretim yılında Türkiye’deki bir üniversitenin eğitim fakültesinde öğrenim gören 85 yabancı uyruklu öğrenci oluşturmaktadır.

39. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) 2.Maksimum Çeşitlilik Örneklemesi: Araştırmada amaçsal örnekleme yöntemlerinden biri olan maksimum çeşitlilik örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemde temel amaç göreli olarak küçük bir örneklem oluşturmak ve bu örneklemde çalışılan probleme taraf olabilecek bireylerin çeşitliliğini maksimum derecede yansıtmaktır Çalışma sonucunda yabancı uyruklu öğrencilerin kendi kültürleriyle Türk kültürünün benzerlik göstermesi nedeniyle Türkiye’de önyargı ya da dışlanma ile karşılaşmadıkları belirlenmiştir.

40. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) 3.Benzeşik (Homojen) Örnekleme Maksimum çeşitlilik örneklemesinin tam tersidir. Amaç küçük, benzeşik bir örneklem oluşturma yoluyla belirgin bir alt-grubu tanımlamaktır. Çukurova Ünv. “Bilişsel farkındalık stratejilerinin Türkçe dersine ilişkin tutum, okuduğunu anlama ve kalıcılığa etkisi” konulu doktora tezinde; Araştırma Hatay- Antakya merkez ilçede tanımlanan B.G . ve H.M. İlköğretim Okullarının 7. sınıflarındaki deney ve kontrol grupları üzerinde gerçekleştirilmiştir. Örneklem, amaçlı örneklem yöntemlerinden benzeşik örnekleme yöntemi ile belirlenmiştir.

41. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) 3.Benzeşik (Homojen) Örnekleme Çalışma evreninde belirlenen 8 okul da birbirine; başarı, sosyo-ekonomik düzey, tutum ve bilişsel farkındalık becerileri açısından en çok benzeyen iki denk grup deney ve kontrol grubu olarak tanımlanmıştır. Bilişsel farkındalık stratejisinin Türkçe dersinde; öğrencilerin bilişsel farkındalık becerilerini artırdığı, öğrencilerin okuduğunu anlama başarısını artırdığı, öğrencilerin derse ili_kin tutumlarını olumlu yönde artırdığı ve buna ek olarak bilişsel farkındalık becerileri ve okuduğunu anlama başarıları açısından kalıcılığı sağladığı söylenebilir.

42. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) 4.Tipik Durum Örneklemesi Araştırmacı yeni bir uygulamayı veya bir yeniliği tanıtmak istiyorsa, bu uygulamanın yapıldığı veya yeniliğin olduğu bir dizi durum arasından, en tipik bir veya birkaç tanesini saptayarak bunları çalışabilir. Örneğin; Ankara kent merkezinde 4+4+4 sistemine geçen okulların yaşadığı sorunları irdelemek ve tanıtmak isteyen bir araştırmacı, Ankara kent merkezinde bir veya birkaç tane tipik devlet okulunu (sosyo-ekonomik durumu ne üst ve ne alt, öğrenci ve öğretmen oranları kent ortalamasına yakın) seçerek çalışabilir.

43. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) 4.Tipik Durum Örneklemesi Amaç ortalama durumları çalışarak belirli bir alan hakkında fikir sahibi olmak veya yeterli bilgi sahibi olmayanları bilgilendirmektir. Tipik durumları seçerek genelleme yapmak değildir.

44. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) 4.Tipik Durum Örneklemesi Osmangazi Ünv.’nde yapılan bir “’Pis Yedili’ dizisinin analizi ve izleyen öğrencilere yansımaları” konulu araştırmada; “Pis Yedili” adlı okul dizisindeki öğretmen-öğrenci kimliklerinin analiz edilerek dizideki okul kuralları dışı davranışların ve suç unsurlarının çözümlenmesi amaçlanmıştır. Elde edilen veriler doğrultusunda dizinin izleyici kitlesi üzerindeki etkilerinin ortaya konulması da çalışmanın bir diğer amacıdır. Araştırmada “Pis Yedili dizisinin analizi” kısmının çalışma grubunu ön incelemenin ardından tipik durum örneklemesi yöntemi ile şeçilmiş 9 bölüm oluşturmaktadır. “Dizinin öğrencilere yansıması” kısmının çalışma grubunu ise ölçüt örnekleme yöntemiyle seçilmiş 10 ilköğretim öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırmada analiz birimi olarak “Pis Yedili” dizisinin seçilmesinin nedeni, bir ilköğretim okulunda 210 kişiye uygulanılan bir ankette “Aşağıdaki dizilerden hangisini izlemeyi tercih ediyorsunuz?” sorusuna 128 öğrencinin “Pis Yedili” dizisini işaretlemesidir.

45. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) 4.Tipik Durum Örneklemesi Çalışma grubunu oluşturan dizi bölümleri ise yapılan ön incelemenin ardından “amaçlı örnekleme” tekniklerinden biri olan “tipik durum örneklemesi” ile seçilmiştir. Bu yöntemin seçilmesindeki neden ise incelenen konuyu en iyi yansıtacak elemanların seçimini öngörmesidir. Buna göre araştırmanın “Pis Yedili dizisini analiz etme” bölümü, diziden tipik durum örneklemesi yöntemiyle seçilen 9 bölüm üzerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmada konu bütünlüğü sağlanabilmesi için 3’er bölümlük periyotlar halinde incelenen 1.,2.,3.,14.,15.,16.,26.,27.,28. bölümleri araştırma grubuna dahil edilmiştir. Araştırmamızın ikinci kısmı olan “Pis Yedili” dizisinin öğrencilere yansımasını çözümleyebilmek için ise diziyi takip eden öğrenciler arasında “ölçüt örnekleme” yöntemi kullanılarak 10 ilköğretim öğrencisi seçilmiştir. Bu örnekleme yöntemindeki temel anlayış önceden belirlenmiş bir dizi ölçütü karşılayan bütün durumların çalışılmasıdır. Araştırmadaki ölçüt örneklemenin temelini oluşturan ölçüt ise, “Pis Yedili dizisini takip eden öğrenciler” olarak belirlenmiştir.

46. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) 5.Kritik Durum Örneklemesi Kritik bir durum veya durumların varlığına işaret eden en önemli gösterge “bu, burada oluyorsa, başka benzer durumlarda kesinlikle olur” ve “bu, burada olmuyorsa, başka benzer durumlarda kesinlikle olmaz” şeklinde bir ifadedir. Araştırmacı eğer problemi ile ilgili belirli sayıda durumu çalışacak derecede kaynaklara sahip değilse kritik durum örneklemesi daha çok işe yarayabilir. Galileo, yer çekimi çalışmalarında rastgele bir obje yerine kaz tüyünü seçmiştir. MEB’in çıkarttığı yeni aile birliği yönetmeliğini eğitim düzeyi yüksek veliler anlamakta güçlük çekiyorsa eğitim seviyesi düşük aileler kesinlikle anlayamayacaklardır.

47. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) 5.Kritik Durum Örneklemesi Çukurova Ünv.’nde yapılan “İlköğretim 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi “BİR ÜLKE BİR BAYRAK” Ünitesindeki Kavramların Öğrenilmesinin bazı değişkenler açısından incelenmesi konulu araştırmada; Araştırma tarama modelinde betimsel bir çalışmadır. Araştırmanın çalışma grubunu “kritik durum örneklemesi” yöntemiyle; Adana İli Seyhan İlçesindeki özel ve devlet okullarından seçilen dört ilköğretim okulu ve bu okullardaki 6. sınıfların 8 şubesi oluşturmuştur. Çalışma grubunun akademik başarı açısından üst ve orta düzeyde olduğu kabul edilen okullardan seçilmesinin nedeni, araştırma kapsamında incelenen kavramları bu okullardaki öğrencilerin daha iyi öğrenmiş oldukları düşüncesi ve “ilgili kavramlar bu okullarda tam ve doğru olarak öğrenilememiş ise diğer okullarda da öğrenilememiştir” varsayımıdır.

48. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) 6.Kartopu veya Zincir Örnekleme Araştırmacının problemine ilişkin olarak zengin bilgi kaynağı olabilecek birey veya durumların saptanmasında özellikle etkili tekniktir. Süreç, “bu konuda en çok bilgi sahibi kimler olabilir?” sorusu ile başlar. Süreç ilerledikçe elde edilen isimler veya durumlar bir kartopu gibi büyüyerek devam eder ve belirli bir süre sonra belirli isimler hep öne çıkmaya başlar, araştırmacının görüşmesi gereken birey veya ilgilenmesi gereken durum sayısı azalmaya başlar.

49. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) 6.Kartopu veya Zincir Örnekleme İ.T.Ü.’nde yapılan “Göçmen Kimliği Açısından Boşnak Müzikleri:TRAKYA VE İSTANBUL ÖRNEĞİ” konulu doktora tezi’nde; Görüsme ve gözlem için evrenin oluşumunda “kartopu” tekniği ile örneklem oluşturma gerçekleştirilmiştir. Yukarıda adı geçen forumların dışında 2002 yılında kurulan 53 üyeli “bosnak@yahoogroups.com”, 2004 yılında kurulan 153 üyeli “Bosna sancak@yahoogroups.com” ve 2005 yılında kurulan 253 üyeli “bosnadayanisma@yahoogroups.com” isimli internet üzerindeki haberleşme gruplarından alana ulaşmak için yararlanılmıştır.

50. Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Nitel Gelenek) 6.Kartopu veya Zincir Örnekleme Görüşmeler 2005 ile 2007 yılları arasında yapılmakta iken, gözlemler 2008 yılına kadar uzatılmıştır. Türkiye’de yaygın olarak yerleşmiş Boşnaklar hakkında verilere daha derinlemesine ulaşabilmek için coğrafi olarak kısıtlama yapılarak, Trakya’daki Boşnakların yoğunlukla yasadıkları yerleşim birimleri tespit edilmiş, İstanbul’da ise yine Boşnakların yoğun olarak yasadıkları Bayrampaşa ve Pendik ilçeleri araştırma evreni olarak belirlenmiştir. Araştırma evrenini oluşturan kaynak kişileri kartopu tekniği kullanılarak ulaşılmıştır.