FİİLİMSİLER (EYLEMSİLER)

1. FİİLİMSİLER(EYLEMSİLER) ŞURA ÖZTÜRK EĞİTİM FAKÜLTESİ TÜRKÇE ÖĞRETMENLİĞİ 1090310327

2. Fiilimsiler • Fiil kök ve gövdelerinden yapım ekleriyle türetilerek isim, sıfat ve zarf olarak kullanılan kelimelerdir. • Bunlar artık fiil olarak kullanılma özelliğini kaybettikleri için fiil çekim eklerini (olumsuzluk eki hariç) alamazlar.

3. İsim çekim eklerini alabilirler. • İsim, sıfat ve zarf (tümleci) olarak kullanılırlar. • Yancümlecik kurarlar.

4. Fiilimsiler üç ana başlık altında incelenir:

5. İsim Fiiller (Ad Eylemler) • Sıfat Fiiller (Ortaçlar) • Zarf Fiiller (Ulaç-Bağ Eylemler)

6. 1) İsim Fiiller • Fiil soylu sözcüklerin sonuna -mak, -mek, -ış, -iş, -uş, -üş, -ma, -me ekleri getirilerek yapılır.

7. İsimlerin tüm özelliklerini gösterir, cümlede isim gibi kullanılırlar. • Kitap okumayı çok seviyorum. (nesne) • Okumak en faydalı eylemdir. (özne) • Sinirli olduğu gelişinden anlaşılıyor. (dolaylı tümleç)

8. Olumsuzları, fiilimsi ekinden önce olumsuzluk eki getirilerek yapılır. • Aşı olmamak için okuldan kaçmıştı. • Gelmeme sebebini söylememiş. • Bana anlatmayışı zoruma gitti doğrusu.

9. Bu kelimeler tek başların kullanıldıklarında fiilimsi eki vurguludur. • okumak, yazma, danışma, sesleniş…

10. Eğer –me ile yapılan isim-fiillerde bu ek vurgusuz, bundan önceki hece vurgulu okunursa yanlış anlaşılma olur: Olumsuz emir çekimi zannedilir. • Danışma (Fiilimsi) Danışma (Olumsuz emir) • Kaçma (Fiilimsi) Kaçma (Olumsuz emir)

11. Kimi isim-fiiller kalıcı nesne, yer, iş veya kavram adı olabilirler. • Bu durumda artık isim-fiil eki olarak kullanılmazlar. • Bunlar olumsuzluk eki de almazlar. • dondurma, uçurtma, kavurma… • çakmak, yemek, ekmek… • gösteriş, direniş…

12. -me ekiyle yapılan isim-fiillerden bazıları sıfat olarak kullanılabilir. • süzme bal, asma köprü, yapma çiçek…

13. !!! Fiilden fiil yapan olumsuzluk eki olan -ma, -me ile isim-fiil eki olan -ma, -me karıştırılmamalıdır. Fiilden fiil yapan -ma, -me fiile olumsuzluk anlamı katarken, isim-fiil eki olan -ma, -me olumsuzluk anlamı katmaz. • Artık sevmeyeceğim.(Olumsuzluk eki) • İnsanın mesleğini sevmesi gerekir.(İsim-fiil eki)

14. !!! Fiilden fiil yapma eki olan -iş ile isim-fiil eki olan -iş’i birbiriyle karıştırmamak gerekir. Anlamsal olarak fiilden fiil yapım eki (işteşlik eki) bir işi karşılıklı ya da birlikte yapma anlamı verirken isim-fiil eki böyle bir anlam vermez. • Bu bakışın manası neydi? (isim-fiil eki) • Uzun zaman sonra bakıştılar. (işteşlik eki)

15. => Örnekler <= • Bir gülüşün ömre bedel. • Yaşamak ölmekten zor! • İçimizde maziden kalma duygular var… • Adamın yalvarışını görecektin! • Buralardan gitmek istiyorum. • Yeniden başlamayı düşünür müsün?

16. 2) Sıfat Fiiller • Fiil soylu sözcüklerin sonuna -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş ekleri getirilmek suretiyle yapılır.

17. Sıfat görevinde kullanılırlar. • Niteleme sıfatı sayılırlar. • Düğüne gelen arabayı görmeliydin! • Ah annelerin öpülesi elleri… • Koşar adım uzaklaştı yanımdan. • Kalabalıkta tanıdık yüzler de vardı.

18. Daha sonra isimleşebilirler. • İsimleştikleri zaman cümlede isim gibi kullanılırlar. • Gelenler kimdi? (Özne) • Tanıdıklarımıza rastlayamadık. (Dolaylı tümleç)

19. Aldıkları eklere göre çeşitlere ayrılırlar. • Geçmiş zaman ortaçları: (-dik ve –miş) • Aramadık yer bırakmadık. • Pişmiş aşa su katmak.

20. B) Gelecek zaman ortaçları: (-ası ve –acak) • Memleketin o kadar çok görülesi yerleri var ki… • Çözülemeyecek bir sorun yoktur.

21. C) Geniş zaman ortaçları: (-en, -mez ve –ar) • Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç… • Koşar adım eve gitti. • Hep bilinen şeylerden bahsetti durdu.

22. D) Belirtme ortaçları: (-dik ve –ecek) • Geleceği varsa göreceği de var! • Diktiğimiz fidanlar meyve vermeye başlamış.

23. Zaman ekleriyle sıfat-fiil eklerini karıştırmamak gerekir. • Zaman ekleri, zaman ekinden önce fiile gelerek fiili yüklem yapar. • Sıfat-fiil ekleri ise genellikle fiilleri sıfat yapar ve üzerine isim çekim eklerini alabilir. • Zaman ekleri isim çekim eklerini alamazlar. • Okumuş insanlar daha kültürlüdür.(sıfat-fiil eki) • Vadideki Zambak’ı okumuş.(zaman eki)

24. => Örnekler <= • Her seven sevilenin boy aynasıdır. • O öpülesi eller beni büyüttü. • Onunla unutulmaz anlar yaşadık. • Senin bu yaptığın olur iş değil! • Gelecek hafta sınavım var. • Ölmüş eşek kurttan korkmaz. • Akar sular gibi çağlarım.

25. Zarf Fiiller • Fiil kök ve gövdeleri üzerine -ip, -ince, -eli, -kan, -a, -madan, -dıkça, -arak, -r…mez, -meksizin, -a…a, -dığında, -mesine ekleri getirilerek oluşturulur.

26. Bağlama ulacı “-ip” ekiyle yapılır. • Bu ulacın tekrarlanması fiilin sıkça yapıldığını belirtir. • Telefon edip halini hatırını sordum. • Gidip gidip komşuları rahatsız ediyor.

27. Durum ulaçları “-erek, -a…a, -madan, -meksizin, -cesine” ekleriyle yapılır. • Fiilin nasıllığını bildirir. • Sınıfa gülerek girdi. • Dinlene dinlene gittiler. • Hiç dinlenmeksizin yedi saat yürüdüm. • Her şeyi bilircesine konuşuyordu.

28. Zaman ulaçları “-ince, -dikçe, -diğinde, -ken, -meden, -mez” ekleriyle yapılır. • Bu ulaçlar fiilin zamanını bildirir. • Gülünce gözlerinin içi gülüyor. • Canım sıkıldıkça şiir okurum. • Uyurken hep sayıklar. • Gelir gelmez seni sordu.

29. Başlama ulaçları “-eli” ekiyle türetilir. • Sonraki fiilin başlangıcını bildirir. • Buraya geleli çocuğa bir şeyler oldu. • Seni tanıyalı hayatım değişti.

30. Nedenlik ulaçları “-diği, -eceği” ekleriyle türetilir. • “-den dolayı, için, -den ötürü” edatlarıyla birlikte kullanılır. • Çok yalnızlık çektiğinden (dolayı) buralarda kalmak istemiyor. • Sizden ayrılacağı için üzülüyor.

31. Bitirme ulaçları “-ene, -inceye, -esiye” ekleriyle türetilir. • “değin, dek ve kadar” edatlarıyla birlikte kullanılır. • Sonraki fiilin bitimini gösterir. • Sen gelene kadar burada bekleyeceğiz. • Yollar açılıncaya kadar bekledik. • Öldüresiye dövdüler.

32. => Örnekler <= • Ben gidince hüzünler bırakırım. • Öldüğünde çok gençti. • Sen ağlarken ben nasıl gülerim. • Gülerek yanıma geldi. • Hiçbir şey söylemeden çekip gitti. • Onu görür görmez tanıdım. • Gide gide bir söğüde dayandık.

33. !!! Not !!! • Bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa o kadar yancümlecik vardır. • Bir cümlede fiilimsi varsa o cümle girişikbirleşik cümledir. • Bir cümledeki fiilimsi sayısıyla temel cümlenin yükleminin toplamı cümledeki yargı sayısını verir.

34. => Kaynaklar <= • www.edebiyatogretmeni.net • www.turkceciler.com