Disease management programma’s: wat weten we en wat is nodig?

1. Disease management programma’s: wat weten we en wat is nodig? Simone de Bruin Caroline Baan 25 april 2012

2. 25 April 2012 – Disease management

3. Zorgonderzoek Prestaties van de Nederlandse zorg Patiëntenparticipatie Zorgboerderijen Chronisch zieken Disease management Multimorbiditeit Zorggroepen AWBZ/Wmo Integrale bekostiging Zorgvernieuwingen 25 April 2012 – Disease management

4. Deze presentatie • Klinische en economische effecten van disease management programma’s voor mensen met één chronische aandoening • Kenmerken van disease management programma’s voor mensen met meerdere chronische aandoeningen • Klinische en economische effecten van disease management programma’s voor mensen met meerdere chronische aandoeningen 25 April 2012 – Disease management

5. Toenemend aantal mensen met een chronische aandoening Zorg voor chronisch zieken vereist vaak de betrokkenheid van meerdere zorgverleners Coördinatie van zorg gecompliceerd Onvoldoende afstemming tussen betrokken zorgverleners Gefragmenteerde, inadequate en ineffectieve zorg Onvoldoende aandacht voor integrale zorgvraag Disease management zou leiden tot betere zorg en continuïteit van zorg, en daarmee tot o.a. verbeterde patiëntuitkomsten en verminderde zorguitgaven Waarom disease management? 25 April 2012 – Disease management

6. Effectiviteit van disease management (1)? Programma’s voor mensen met één chronische aandoening Klinische uitkomstmaten en procesmaten • Sterfte: 10% en 20% lagere kans op sterfte bij respectievelijk patiënten met COPD en hartfalen • Kwaliteit van leven: toename kwaliteit van leven bij patiënten met COPD en hartfalen • Zorgconsumptie: 10% en 20% lagere kans op heropname bij respectievelijk patiënten met COPD en hartfalen • Oog- en voetonderzoek: ca. 100% hogere kans op oog- en voetonderzoek bij patiënten met diabetes • HbA1c-waarden en bloeddruk: lagere HbA1c waarden (5,0 mmol/ml) en bloeddruk (2,8 mmHg) • Verbetering in depressieve klachten: 40% hogere kans op een absoluut aantal patiënten met tenminste 50% verbetering in depressieve klachten Drewes, Vrijhoef et al. (2012), submitted. 25 April 2012 – Disease management

7. Effectiviteit van disease management (2)? Programma’s voor mensen met één chronische aandoening Economische uitkomstmaten • Meest consistente bewijs voor effect van disease management op de zorguitgaven voor mensen met hartfalen • Uiteenlopend bewijs voor effect van disease management op de zorguitgaven voor mensen met diabetes of COPD • Geen bewijs voor effect van disease management op zorguitgaven voor mensen met depressie De Bruin, Heijink et al. (2011). Health Policy 25 April 2012 – Disease management

8. Effect disease management op zorguitgaven 25 April 2012 – Disease management

9. Kenmerken zorgprogramma’s voor mensen met multimorbiditeit (1) Zoekstrategie • Systematische literatuurstudie in meerdere elektronische databases • Engelstalige artikelen • Artikelen gepubliceerd tussen januari 1995 and januari 2011 Inclusiecriteria • Programma’s voor mensen van 18 jaar of ouder • Doelgroep van het programma bestond uit mensen met meerdere chronische aandoeningen en/of functionele beperkingen • Programma’s moesten interventies omvatten die aan tenminste twee componenten van het chronische zorgmodel (Wagner et al.) gerelateerd waren Beschrijven kenmerken van de programma’s • Onderzoeksopzet • Doelgroep • Setting • Inhoud van het programma beschreven aan de hand van het chronische zorgmodel • Kenmerken standaardzorg • Uitkomsten 25 April 2012 – Disease management

10. Kenmerken zorgprogramma’s voor mensen met multimorbiditeit (2) 28 verschillende programma’s geïdentificeerd Landen VS Canada Australië Italië Noorwegen Groot-Brittannië Nederland Doelgroepen Kwetsbare ouderen met meerdere niet gespecificeerde chronische aandoeningen, functionele beperkingen, complexe zorgvraag, en/of hoog zorggebruik Multimorbide ouderen met een (acute) ziekenhuisopname en soms frequente heropnames of verhoogd risico op heropname Ouderen met specifieke chronische aandoeningen Mensen van 50 jaar of ouder met risico op functionele achteruitgang en lichamelijke beperkingen 10 25 April 2012 – Disease management

11. Kenmerken zorgprogramma’s voor mensen met multimorbiditeit (3) Settings Huisartsenpraktijken Ziekenhuizen Gespecialiseerde klinieken (bv. geriatrische klinieken) Thuiszorgorganisaties Lokale welzijnsorganisaties of buurtcentra 11 25 April 2012 – Disease management

12. Kenmerken zorgprogramma’s voor mensen met multimorbiditeit (4) E.g. werkgroepen die nieuwe samenwerken tussen partners ondersteunen, management team dat kwaliteitsverbetering ondersteunt B.v. dagopvang voor ouderen, transportservice, maaltijdvoorziening B.v. het betrekken van patiënten bij het opstellen van het zorgplan, patiënteneducatie ter bevordering van zelfmanagement Bv. elektronische patiëntendossiers, telemonitoring Bv. implementatie van evidence-based richtlijnen, trainen van teams om te werken met nieuwe protocollen Bv. het aanstellen van een case manager, werken in multidisciplinaire teams, ontwikkeling individueel zorgplan 12 25 April 2012 – Disease management

13. Effecten zorgprogramma’s voor mensen met multimorbiditeit Redelijk consistent bewijs voor een gunstig effect van zorgprogramma’s op intramuraal zorggebruik/intramurale zorgkosten, gezond gedrag, kwaliteit van zorg en tevredenheid van patiënten en zorgverleners Uiteenlopend bewijs voor een gunstig effect van zorgprogramma’s op depressieve symptomen, kwaliteit van leven (mentaal functioneren), medicatiegebruik en extramuraal zorggebruik/extramurale zorgkosten Geen/nauwelijks bewijs voor een gunstig effect van zorgprogramma’s op cognitief functioneren, functionele status, sterfte, kwaliteit van leven (fysiek functioneren), belasting mantelzorgers De Bruin, Versnel et al. (2012), geaccepteerd door Health Policy 13 25 April 2012 – Disease management

14. Belangrijkste conclusies Kenmerken Diverse zorgprogramma’s voor mensen met multimorbiditeit ontwikkeld. Grote variatie in programma’s voor wat betreft doelgroepen, settings, aantal interventies en aantal toegepaste elementen van het chronische zorgmodel. Aandacht voor toegang tot lokale hulpbronnen → meer aandacht voor (psycho)sociale hulpvraag? Effecten Effecten van zorgprogramma’s waren over het algemeen vergelijkbaar of gunstiger dan die van standaard zorg. Zorgprogramma’s verminderen mogelijk de intramurale zorgkosten, verbeteren gezond gedrag en ervaren kwaliteit van zorg en realiseren tevredenheid bij patiënten en zorgverleners. Algemeen Gezien de heterogeniteit van de programma’s is het nog te vroeg om harde conclusies te trekken ten aanzien van hun effectiviteit. Goed opgezette (economische) evaluatiestudies zijn nodig om na te gaan welke programma’s of programmaonderdelen voor welke patiënten zullen leiden tot positieve uitkomsten van de zorg. 14 25 April 2012 – Disease management

15. Wat is er nog nodig? • Het is lastig om disease management programma’s en hun effectiviteit met elkaar te vergelijken. • Bij de evaluatie van disease management programma’s wordt vaak geen rekening gehouden met de context (regio; land) waarin het programma is geïmplementeerd. • Vaak weinig aandacht voor belemmerende en bevorderende factoren in het implementatieproces. • Goede beschrijving van de inhoud van het programma en de standaardzorg waarmee disease management programma’s vergeleken worden ontbreken vaak. • Er is nog weinig bekend over de lange termijn effecten van disease management. • Het is nog onduidelijk welke patiënten het meest gebaat zijn bij disease management, en welke programma’s en/of programmaonderdelen voor welke patiënten zullen leiden tot positieve uitkomsten van de zorg. → Praktijkervaringen zoals die worden opgedaan in het ZonMw programma Disease management en verder onderzoek zijn daarom van belang 25 April 2012 – Disease management

16. Voor informatie of vragen kunt u contact opnemen met: simone.de.bruin@rivm.nl 16 25 April 2012 – Disease management

17. Prevalentie van multimorbiditeit Van Oostrom et al., 2011 17 25 April 2012 – Disease management

18. Chronic care model www.improvingchroniccare.org 18 25 April 2012 – Disease management