ULUSLARARASI HUKUK

1. ULUSLARARASI HUKUK VE DIŞ İLİŞKİLER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

2. Suçluların Geri Verilmesi (İadesi) Ülkelerin yetkisi kendi ülkesinin mülki sınırları içerisinde geçerlidir. Bu nedenle ülke dışına kaçan suçlu ya da mahkûmları kendi güçleriyle getirmeleri mümkün değildir. Yabancı bir ülkeye kaçan suçluların soruşturma, yargılama ya da infaz amacıyla bulundukları ülkeden getirtilebilmeleri “iade” ile mümkündür. Suçluların iadesi, soruşturulması ve kovuşturulması bir Devletin yargı yetkisine giren bir suç işleyip ya da mahkum olup, diğer bir Devletin ülkesine kaçan veya bu ülkede bulunan kişinin yargı yetkisini haiz olan Devletin talebi üzerine yakalanarak bu Devlete teslim edilmesi işlemidir.

3. Suçluların Geri Verilmesi (İadesi) • Suçluların iadesi konusunda Türk mevzuatında TCK’nun 18. maddesi dışında özel ve ayrıntılı bir düzenleme mevcut değildir. • Spesifik nitelikli böyle bir düzenleme olmayınca Türkiye suçluların iadesi taleplerini iç hukukundaki genel esaslar ve taraf olunan anlaşmalar ile karşılıklılık ilkesi temelinde yerine getirmektedir.

4. Suçluların Geri Verilmesi (İadesi) -Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 90. maddesine göre; “Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir”. -Bu düzenleme uyarınca suçluların iadesi konusunda akdedilen çok taraflı ve ikili anlaşmalar kanun hükmünü taşımakta olup, iç mevzuatımızın bir parçası durumundadırlar.

5. GERİ VERME (İADE) SÜRECİNDE UYGULANAN SÖZLEŞMELER Avrupa Konseyi bünyesinde düzenlenen ve pek çok Avrupa ülkesi ile Ülkemizin de taraf olduğu, -“Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesi” bu Sözleşmeye Ek 2’inci Protokolen çok uygulanan sözleşme olup bunun dışında, -İkili sözleşmeler ile aramızda iade konusunda sözleşme bulunmayan ülkelerle de, -“Uluslararası hukukun temel ilkeleri ve karşılıklılık ilkesi” dikkate alınarak iade talepleri değerlendirilmektedir.

6. GERİ VERME (İADE) SÜRECİNDE UYGULANAN SÖZLEŞMELER • A.B.D. • Cezayir • Fas • Irak • İran • Kazakistan • Kırgızistan • Kuveyt • K.K.T.C. • Libya • Lübnan • Mısır • Moğolistan • Özbekistan • Pakistan • Suriye • Tacikistan • Tunus • Ürdün

7. Suçluların Geri Verilmesi (İadesi) Adlî makamlarımızca aranmakta iken yurt dışına kaçan şüpheli, sanık ve hükümlülerin bulundukları ülkeden iadelerinin sağlanması amacıyla düzenlenen geri verme (iade) evrakı kontrol edildikten sonra yabancı makamlara gönderilmektedir. Aynı şekilde Türk vatandaşı olmayan şüpheli, sanık veya hükümlülerin iadesi için yabancı adlî makamlarca düzenlenen iade evrakının denetimi yapılarak, bu husustaki taleplerin karşılanması sağlanmaktadır. Anayasamızın 38, TCK’nun 18 ve “Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesi”nin 6. maddesi uyarınca Türk vatandaşlarının Ülkemizden başka ülkelere iadesi mümkün değildir.

8. Suçluların Geri Verilmesi (İadesi) Yurtdışında olan ancak bulunduğu ülke tespit edilemeyen şahısların, Ülkemize iadesi amacıyla uluslararası düzeyde aranmalarını teminen; - İnterpol Genel Sekreterliğince Kırmızı Bülten çıkarılması, - Kırmızı Bülten çıkıncaya kadar herhangi bir gecikmeye mahal vermemek amacıyla difüzyon mesajı yayımlanması, Amacıyla İçişleri Bakanlığı nezdinde gerekli girişimlerde bulunulmaktadır. Diğer taraftan, yabancı ülke adlî makamlarının talebine istinaden çıkarılan Kırmızı Bülten veya yayımlanan difüzyon mesajlarına konu kişilerin Ülkemizde iade amacıyla aranıp aranmayacağına ilişkin Bakanlığımız tarafından bir değerlendirme yapılmaktadır.

9. Suçluların Geri Verilmesi (İadesi) İade şartlara genel olarak şunlardır: -İadeye konu şahsın, kendisinden iade talep edilen devletin vatandaşı olmaması, -İadeye konu suçun siyasî veya askerî suçlardan bulunmaması, -İade konusu suçun, gerek talep eden ve gerekse talep edilen devletin kanunlarına göre, en az 1 yıl hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren bir suç olması veya mahkûmiyet halinde verilen cezanın en az 4 ay hürriyeti bağlayıcı cezayı öngörmesi, -Suçun kısmen ya da tamamen kendisinden iade talep edilen ülkede veya ülkesi sayılan yerde işlenmemiş olması, -Talep edilen şahıs hakkında, kendisinden iade talep edilen tarafın yetkili makamlarınca, iade talebine konu bir veya birkaç eylemden dolayı nihaî olarak karar verilmemiş olması. -Dava veya cezanın, kendisinden iade talep edilen taraf veya iade talebinde bulunulan taraf mevzuatına göre zamanaşımına uğramamış olması.

10. ÜLKEMİZDEN İADE TALEP EDİLMESİ HALİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR • Yabancı Devlet yetkili adli makamınca Bakanlığımıza iletilen iade talepnamesi ve eki evrak, Bakanlığımızda ilgili sözleşmeye uygunluk denetimi yapıldıktan sonra, Türk Ceza Kanunu’nun 18. maddesine göre kanunî gereğinin takdiri yönünden geri verilmesi talep edilen kişinin bulunduğu yer Cumhuriyet Başsavcılığına iletilmektedir.  • İade evrakının alınmasından önceki aşamada geçici tutuklama mümkündür ve tutuklama iade isteyen ülkelerce talep edilmektedir. TCK’nun 18/6. maddesinde “(6) Geri verilmesiistenenkişi hakkında koruma tedbirlerine başvurulmasına, Türkiye'nin tarafolduğu ilgili uluslararası sözleşme hükümlerine göre kararverilebilir.” denilmektedir. • Geçici tutuklama süreleri ikili anlaşmalarda ve “Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesi”nin (SİDAS) 16’ncı maddesinin 4 ve 5’inci fıkralarında düzenlenmiştir

11. ÜLKEMİZDEN İADE TALEP EDİLMESİ HALİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR • SİDAS’a göre tutuklamayı takip eden 18/40 günlük süre zarfında talep edilen tarafa iade evrakı gönderilmezse, iadesi talep edilen şahıs serbest bırakılacaktır. • İade evrakının alınmasından sonraki aşamada, iade evrakı ilgili Sözleşmede öngörülen şeklî şartlara ve esaslara uygunsa, geçici tutukluluk sonra erer. Bundan sonra koruma tedbirlerinin iç hukukumuza göre değerlendirilmesi gerekir. • İade işlemleri sonuçlanıncaya kadar geri verilmesi talep edilen kişinin tutukluluk durumu iç mevzuatımız hükümleri çerçevesinde gözden geçirilerek Bakanlığımıza düzenli olarak bilgi verilmelidir.

12. ÜLKEMİZDEN İADE TALEP EDİLMESİ HALİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR • TCK’nun 18/7. maddesinde“Geri verme talebinin kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi hâlinde, ayrıca Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu hükümlerine göre tutuklama kararı verilebilir veya diğer koruma tedbirlerine başvurulabilir.” • Adli mercilerimiz yabancı ülkelerin iade taleplerine ilişkin tek celsede karar vermektedir. İade evrakındaki bilgi ve belgelerin eksik olduğu düşünülüyorsa, yabancı devlet makamlarından ek bilgi ve belge istenebilir. (SİDAS m.13)

13. ÜLKEMİZDEN İADE TALEP EDİLMESİ HALİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR • Ülkemizden şahsın iadesi talep edildiğinde mahkemelerimizce iade evrakı üzerinde yapılan inceleme sonucu TCK 18. maddesi gereğince ‘Geri Vermenin (İadenin) talebinin kabul edilebilir’ olduğuna karar verilmelidir (Hükümlü, sanık veya şüphelinin iadesine Bakanlar Kurulu karar vermektedir). • İadesi talep edilen şahısa ilişkin olarak koruma tedbirlerine başvurulması konusunda, adli kontrol hükümlerinin de uygulanabileceği gözden kaçırılmamalıdır.

14. ÜLKEMİZİN İADE TALEP EDEN DEVLET OLMASI DURUMUNDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR - Adli makamlarımızca iade evrakı hazırlanması sürecinde 69-1 Nolu Genelgemizin Ek-8 (şüpheli ve sanık için) ve Ek-9 (hükümlü için)’ da yer alan örnekler kullanılmalıdır. • Genelde talimat başlıkları yanlış yazılmaktadır (Talimat başlığı olarak örneğin ‘Almanya Yetkili Adli Makamına’ yazılması yeterlidir, başka bir ilave yapılmamalıdır). • Talepnamede “Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesi” ve taraf olduğumuz ikili sözleşmelere atıf yapılmalıdır. “Ceza İşlerinde Karşılıklı Adli Yardım Avrupa Sözleşmesi” ve “Hükümlü Nakline İlişkin Sözleşmeye” atıf yapılmamalıdır.

15. ÜLKEMİZİN İADE TALEP EDEN DEVLET OLMASI DURUMUNDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR • Yakalama emri veya yokluğunda tutuklama müzekkeresinin CMK 247, 248/5 ve 100 maddeleri uyarınca düzenlenmiş olması gerekmektedir. CMK. 98 madde kapsamında sanığın savunmasının alınması için düzenlenen yakalama emri SİDAS 12. madde kapsamında iadeye elverişli bir yakalama müzekkeresi değildir. • Bundan başka, ülkemizde hukuk tatbikatında tutuklama müzekkeresinde çok kez sadece suçun adı belirtilmekte, tutuklama nedeni olarak ise, “suçun vasıf ve mahiyeti, mevcut delil durumu” gibi aslında klasik cümleler kurulmaktadır. Oysa iade sürecinde, sanığa isnat dilen ve suç teşkil ettiği iddia edilen somut eylemler açıklanmalıdır.

16. ÜLKEMİZİN İADE TALEP EDEN DEVLET OLMASI DURUMUNDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR • İade amacıyla şahıs yabancı ülkede yakalandığı takdirde, 18/40 günlük süre zarfında talep edilen tarafa iade evrakı gönderilmezse, iadesi talep edilen şahıs serbest bırakılabilecektir. Tercüme için gereken 6-7 günlük süre de göz önüne alındığında, evrak ilgili adli makamımızca çok ivedi hazırlanarak Bakanlığımıza iletilmelidir. • Bazen evrak 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu kapsamında UYAP üzerinden iletilmekte olup, evrak yurt dışına fiziki olarak iletilmesi gerekmektedir.

17. ÜLKEMİZİN İADE TALEP EDEN DEVLET OLMASI DURUMUNDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR • Adi suçlarla ilgili taleplerimizde kayda değer herhangi bir sorun yaşanmamaktadır. Ancak, özellikle terör ve bununla bağlantılı suçlara ilişkin geri verme taleplerimizde yıllardır yaşanan sorunlar halen devam etmektedir. • Bu bağlamda, terör ve bağlantılı suçlara ilişkin iade taleplerimizin ret nedeni olarak en fazla mültecilik statüsü gösterilmektedir. Bunun yanı sıra, Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesi’nin (SİDAS) 3. maddesinde tanımlanan siyasi suç ve 2. maddesinde belirtilen karşılıklı cezalandırılabilirlik şartı, işkence ve kötü muamele iddiaları ve Devlet Güvenlik Mahkemelerince verilen kararlar nedeniyle taleplerimiz olumsuz sonuçlanabilmektedir.

18. ULUSLARARASI HUKUK VE DIŞ İLİŞKİLER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ