BEZROBOCIE W POLSCE

1. BEZROBOCIE W POLSCE autor: Katarzyna Jarkiewicz

2. SPIS TREŚCI • definicja • definicja w sensie prawnym • przyczyny bezrobocia • rodzaje bezrobocia • fazy bezrobocia • skutki bezrobocia • społeczne skutki bezrobocia • przeciwdziałanie bezrobociu • mierniki bezrobocia • aktualne stawki

3. SPIS TREŚCI • bezrobocie w Europie • bezrobocie w Polsce • skala bezrobocia w województwach • stopa bezrobocia w Polsce • rejestr bezrobotnych • skala bezrobocia • wykreśleni z ewidencji bezrobotnych • statystyka • poziom zatrudnienia • skala bezrobocia

4. SPIS TREŚCI • statystyka • pobór zasiłku dla bezrobotnych • czas trwania na bezrobociu • status ekonomiczny bezrobotnego • sytuacja społeczna bezrobotnych • poszukiwanie pracy

5. DEFINICJA Bezrobocie jest zjawiskiem polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i chcących pracować (warunek ten często się pomija jako trudny do weryfikacji) nie znajduje żadnego zatrudnienia.

6. DEFINICJA Według Międzynarodowej Organizacji Pracy, której definicję bezrobocia honorują badania statystyczne prowadzone w krajach Europy w ramach systemu Eurostat, osoba bezrobotna to ta, która w tygodniu, w którym przeprowadzono badanie, nie wykonywała pracy zarobkowej dłużej niż przez godzinę.

7. DEFINICJA W SENSIE PRAWNYM Bezrobotnym jest osoba nie zatrudniona i niewykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, nie ucząca się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym powiatowym urzędzie pracy, jeżeli:

8. DEFINICJA W SENSIE PRAWNYM ukończyła 18 lat, z wyjątkiem młodocianych absolwentów, kobieta nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat, nie nabyła prawa do emerytury, renty inwalidzkiej, nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej o powierzchni pow. 2 ha przeliczeniowych, nie jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia nie pozwala na podjęcie zatrudnienia nawet w połowie wymiaru czasu pracy, nie jest osobą tymczasowo aresztowaną i nie odbywa kary pozbawienia wolności, nie uzyskuje miesięcznie dochodu w wysokości przekraczającej połowę najniższego wynagrodzenia, nie pobiera, zasiłku stałego, stałego wyrównawczego, gwarantowanego zasiłku okresowego lub renty socjalnej.

9. PRZYCZYNY BEZROBOCIA • Między zakończeniem pracy w poprzednim miejscu pracy, a jej podjęciem w nowym mija pewien czas (bezrobocie frykcyjne, jest ono zazwyczaj niskie, a także nie ma większego wpływu na gospodarkę).

10. PRZYCZYNY BEZROBOCIA • Osoby poprzednio pracujące mogły stracić pracę ze względu na przekształcenia gospodarcze, zmiany technologiczne czy upadek całych gałęzi przemysłu (bezrobocie strukturalne) - w Polsce jest to bardzo duża grupa, co jest spowodowane między innymi nadmiernym zatrudnieniem w okresie gospodarki planowanej, a także restrukturyzacją przemysłu - do tej grupy bezrobotnych należą m.in. górnicy, hutnicy, stoczniowcy, pracownicy PGR-ów - duża liczba bezrobotnych, bez odpowiednich kwalifikacji, na niewielkim obszarze powoduje, że gospodarka regionu (często osłabiona upadkiem firm, w których bezrobotni poprzednio pracowali) nie może stworzyć wystarczająco szybko miejsc pracy i wchłonąć bezrobotnych.

11. PRZYCZYNY BEZROBOCIA Osoby które zakończyły edukację, ale nie mają jeszcze doświadczenia zawodowego nie są poszukiwaną grupą zawodową (z wyjątkiem niektórych specjalności); wymagają one długiego szkolenia i nabywania doświadczenia, będąc przez ten czas mało produktywnymi - z tego powodu absolwenci często nie mogą znaleźć pracy nawet, jeśli istnieje popyt na pracowników w danej branży. Miejsca pracy mogą znajdować się gdzie indziej, niż poszukujący pracy pracownicy - ze względu na niewielką mobilność ludności (niechęć do przeprowadzki do miasta i trudności takiej przeprowadzki) oraz wysokie koszty dojazdu osobom takim trudno znaleźć zatrudnienie.

12. PRZYCZYNY BEZROBOCIA Osoby potrafiące wytworzyć wartość dodaną na poziomie x, a których koszt zatrudnienia (płaca minimalna, podatki, składki na ubezpieczenie społeczne, koszty przeszkoleń i inne) są większe od x nie znajdą zatrudnienia; obniżenie podatków lub płacy minimalnej może spowodować zwiększenie zatrudnienia w tej grupie, jest jednak politycznie kontrowersyjne.

13. PRZYCZYNY BEZROBOCIA Pracodawcy mogą obawiać się zatrudniania osób pomimo, że aktualnie potrzebują siły roboczej, ze względu na trudność ich zwolnienia kiedy popyt będzie mniejszy (sytuację tą rozwiązać mogą w pewnym stopniu inne formy zatrudniania, takie jak umowy na czas określony, umowy o dzieło, czy zlecenia).

14. RODZAJE BEZROBOCIA • bezrobocie klasyczne - pojawia się wtedy, gdy płaca jest rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na nią przecinają się, • bezrobocie frykcyjne- tworzą je osoby o ułomnościach fizycznych lub psychicznych w zasadzie uniemożliwiających podjęcie pracy zawodowej; w tej kategorii mieszczą się również osoby chwilowo pozbawione pracy ze względu na zmianę zawodulub w związku ze zmianą miejsca zamieszkania,

15. RODZAJE BEZROBOCIA 3. bezrobocie strukturalne-dotyczy takiego rodzaju bezrobocia, które powstaje ze względu na rozbieżność ludzkich kwalifikacji i rodzaju oferowanej pracy w warunkach zmieniającego się popytu i produkcji, 4. bezrobocie wynikające z niedostatku popytu - mamy do czynienia wówczas, gdy popyt jest niższy od poziomu zapewniającego pełne zatrudnienie, 5. bezrobocie cykliczne- związane z cyklicznymi zmianami produktywności gospodarki 6. bezrobocie sezonowe - związane z sezonowością danego sektora gospodarki,

16. RODZAJE BEZROBOCIA 7. bezrobocie technologiczne wynika z postępu technicznego, automatyzacji i mechanizacji procesów wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny. Pojawia się, gdy tempo wzrostu gospodarczego jest niskie, a inwestycje mają charakter modernizacyjny, prowadząc do wzrostu i unowocześnienia produkcji przy spadku zatrudnienia,

17. RODZAJE BEZROBOCIA 8. bezrobocie koniunkturalne wywoływane jest spadkiem popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, który powoduje zbyt małe wykorzystanie zdolności produkcyjnych przedsiębiorstw. Poziom popytu jest poddany stałym wahaniom cyklu koniunkturalnego, jakim podlega gospodarka. W fazach wysokiej koniunktury popyt rozszerza się i bezrobocie spada nawet do poziomu bezrobocia naturalnego.

18. RODZAJE BEZROBOCIA W zależności na formę występowania wyróżnia się: • bezrobocie krótkookresowe - do 3 miesięcy bez zatrudnienia, • bezrobocie średniookresowe - od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia, • bezrobocie długookresowe - dotyczy osób pozostających bez pracy od 6 do 12 miesięcy; może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, ponieważ dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje zmniejszenie szans na ponowne zatrudnienie.

19. RODZAJE BEZROBOCIA • bezrobocie ukryte to pewna - nieokreślona - liczba osób, które w myśl ustawy nie mogą zarejestrować się jako bezrobotne, albo wykonywana przez nich praca nie jest niezbędna z punktu widzenia zatrudniającego; występuje głównie na wsi (nadmiar rąk do pracy, dawniej - przerost administracji), • bezrobocie rejestrowane to liczba osób bezrobotnych, czyli posiadających określone w ustawie cechy i zarejestrowanych w urzędach pracy.

20. FAZY BEZROBOCIA Wg psychologicznego modelu Jahody i Lazarsfelda wyróżniamy: faza 1 - antycypacja bezrobocia – pobudzenie, zmiany nastroju, labilność emocjonalna; faza 2 - szok po utracie pracy – poczucie klęski, krzywdy, upokorzenie, lęk przed przyszłością, przygnębienie; faza 3 - wchodzenie w sytuację bezrobocia i optymizm – efekt urlopu, traktowanie sytuacji jako przejściowej, aktywność, wiara w sukces;

21. FAZY BEZROBOCIA faza 4 - pesymizm i rezygnacja – negatywne reakcje emocjonalne, problemy zdrowotne i finansowe; faza 5 - fatalizm i apatia, dopasowanie do sytuacji – poczucie beznadziejności, dążenie do izolacji społecznej, redukcja oczekiwań życiowych, zainteresowań.

22. SKUTKI BEZROBOCIA • niewykorzystany, nieproduktywny potencjał ludzki, • znaczne koszty materialne związane z utrzymaniem bezrobotnych oraz służb zajmujących się ich problemami i obsługą, • spadek dochodów rodzin, rozszerzenie się społecznych kręgów ubóstwa, • degradacja psychiczna i moralna osób pozostających bez pracy (poczucie beznadziejności, pesymizm, uczucie społecznej bezużyteczności), • zjawiska patologii społecznej - alkoholizm, narkomania, przestępczość itd., • utrata kwalifikacji.

23. SPOŁECZNE SKUTKIBEZROBOCIA Im dłużej ktoś jest bezrobotny tym jest mniej interesujący dla potencjalnego pracodawcy -umiejętności i doświadczenie stopniowo się dezaktualizują. Proces destrukcji obejmuje: brak kontaktu społecznego, izolację społeczną, brak zaufania do samego siebie, niskie dochody, stres w rodzinie, spadek kondycji intelektualnej i duchowej, pogorszenie zdrowia psychicznego i fizycznego, ograniczony dostęp do rynku mieszkaniowego, mniejsze możliwości transportu, niewystarczający stopień mobilności zawodowej, zwiększone trudności ze znalezieniem pracy.

24. PRZECIWDZIAŁANIE BEZROBOCIU • okresowe umowy o pracę dla bezrobotnych • przekwalifikowanie • zwiększanie liczby miejsc pracy • wcześniejsze przejścia na emeryturę • tworzenie miejsc pracy w niepełnym wymiarze godzin • powstawanie różnych instytucji i organizacji społecznych realizujących programy dotyczące rynku pracy

25. MIERNIKI BEZROBOCIA Podstawowym miernikiem poziomu bezrobocia jest stopa bezrobocia czyli stosunek ilości bezrobotnych do ilości wszystkich ludzi zdolnych do pracy. Wskaźnik ten stosowany jest w badaniach bezrobocia rejestrowanego w urzędach pracy zgodnie z wymogami ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz w prowadzonym co kwartał przez Główny Urząd Statystyczny badaniu aktywności ekonomicznej ludności (BAEL), polegającym na ankietowaniu ogólnopolskiej próby gospodarstw domowych.

26. AKTUALNE STAWKI W kwietniu 2006 roku: podstawowy zasiłek dla bezrobotnych - 521,90 zł brutto, najniższe miesięczne wynagrodzenie - 899,10 zł brutto, przeciętne miesięczne wynagrodzenie - 2.528,62 zł brutto.

27. BEZROBOCIE W EUROPIE W listopadzie 2005 roku stopa bezrobocia Unii Europejskiej wyniosła 8,5%, podobnie jak w październiku. Najwyższe bezrobocie było w Polsce - 17,4% (wobec 17,6% w październiku) oraz na Słowacji (16%); w Czechach stopa bezrobocia wyniosła 7,9%, a na Węgrzech 7,3%. W strefie euro stopa bezrobocia po uwzględnieniu czynników sezonowych wyniosła w listopadzie 2005 r. 8,3% (bez zmian w porównaniu z październikiem). Największy odsetek siły roboczej pozostawał bez pracy w Niemczech - 9,3% i we Francji - 9,2%; najmniejszy problem z bezrobociem miała Irlandia - 4,3% i Dania - 4,5%.

28. BEZROBOCIE W POLSCE Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w końcu lutego 2006 r. wyniosła 2865,9 tys. osób (w tym 1508,6 tys. kobiet) i była niższa o 0,8 tys. osób niż przed miesiącem oraz niższa o 228,6 tys. (o 7,4%) niż przed rokiem. Z ogólnej liczby bezrobotnych 42,6% mieszkało na wsi.

30. SKALA BEZROBOCIA W WOJEWÓDZTWACH W stosunku do stycznia 2006 r. wzrost liczby bezrobotnych odnotowano w sześciu województwach, najbardziej znaczący w lubelskim (o 0,4%), opolskim i podkarpackim (po 0,3%). W województwach dolnośląskim, łódzkim, małopolskim i mazowieckim bezrobocie utrzymało się na poziomie sprzed miesiąca, zaś w pozostałych województwach odnotowano spadek liczby bezrobotnych, najbardziej znaczący w zachodniopomorskim (o 0,8%), świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim (po 0,4%).

31. SKALA BEZROBOCIA W WOJEWÓDZTWACH W porównaniu do analogicznego okresu 2005 roku bezrobocie zmniejszyło się we wszystkich województwach, najbardziej istotny spadek wystąpił w województwach: pomorskim (o 11,1%), dolnośląskim (o 9,6%), lubuskim (o 9,3%) oraz śląskim (o 9,2%).

32. STOPA BEZROBOCIA W POLSCE Bezrobotni zarejestrowani w urzędach pracy w końcu lutego 2006 r. stanowili 18,0% cywilnej ludności aktywnej zawodowo (w styczniu 2006 r. - 18,0%, lutym 2005 r. - 19,4%). Najwyższą stopę bezrobocia odnotowano w województwach: warmińsko-mazurskim (28,0%), zachodniopomorskim (26,0%) i lubuskim (24,0%). Najniższą stopą bezrobocia charakteryzowały się województwa: małopolskie i mazowieckie (po 14,1%) oraz wielkopolskie (14,9%), śląskie (15,7%) i podlaskie (15,9%).

33. REJESTR BEZROBOTNYCH Do urzędów pracy w ciągu miesiąca zgłosiło się 211,5 tys. osób poszukujących zatrudnienia (o 75,5 tys. mniej niż w styczniu 2006 r. i o 7,5 tys. więcej niż przed rokiem). Wśród bezrobotnych nowo zarejestrowanych 169,0 tys. osób, tj. 79,9% stanowiły osoby rejestrujące się po raz kolejny (przed miesiącem 82,2%, przed rokiem 79,0%); spośród osób nowo zarejestrowanych 29,4% stanowiły osoby dotychczas niepracujące (przed miesiącem 23,3% i 28,0% przed rokiem).

34. REJESTR BEZROBOTNYCH Osoby do 25 roku życia stanowiły 38,8% ogólnej liczby nowo zarejestrowanych (przed miesiącem 33,4%, przed rokiem 32,8%. Udział osób zwolnionych z przyczyn dotyczących zakładu pracy w ogólnej liczbie nowych rejestracji wyniósł 2,1% (2,2% w styczniu 2006 r. i 2,7% w lutym 2005 roku). Spośród osób nowo zarejestrowanych 36,8% mieszkało na wsi (przed miesiącem 38,2%, przed rokiem 36,1%).

35. SKALA BEZROBOCIA W lutym 2006 r. stosunkowo wysoką stopę odpływubezrobotnych z urzędów pracy odnotowano w województwie lubuskim (9,1%), śląskim (8,5%), wielkopolskim (8,4%), zaś najniższy wskaźnik w woj. lubelskim i podkarpackim (po 6,3%) oraz świętokrzyskim (6,4%).

36. WYKREŚLENI Z EWIDENCJI BEZROBOTNYCH Ogółem wyłączono z ewidencji 212,3 tys. osób, tj. 7,4% ogółu bezrobotnych z końca ubiegłego miesiąca. Z ogólnej liczby wyrejestrowanych 96,0 tys. (45,2%) bezrobotnych podjęło pracę oferowaną przez urzędy pracy z tego 8,7 tys. osób podjęło prace subsydiowane, m.in. interwencyjne, roboty publiczne, a 87,3 tys. - niesubsydiowane, w tym sezonowe.

37. WYKREŚLENI Z EWIDENCJI BEZROBOTNYCH W związku z rozpoczęciem szkolenia lub stażu u pracodawców wyłączono z rejestru bezrobotnych 22,8 tys. osób; z pozostałych osób wykreślonych z ewidencji 66,0 tys. utraciło status bezrobotnego w wyniku nie potwierdzenia gotowości do pracy, zaś 9,3 tys. osób dobrowolnie z niego zrezygnowało; ponadto 1,8 tys. osób nabyło prawa emerytalne lub rentowe.

38. STATYSTYKA Większość bezrobotnych pozostających w ewidencji urzędów pracy to osoby, które wcześniej pracowały zawodowo. W końcu lutego 2006 r. zbiorowość ta liczyła 2202,6 tys. (tj. 76,9% ogółu zarejestrowanych), w tej grupie 109,9 tys. osób, tj. 5,0% utraciło pracę z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Bez prawa do zasiłku pozostawało 2465,7 tys. osób (tj. 86,0% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych), spośród tej grupy bezrobotnych 42,8% to mieszkańcy wsi.

39. POZIOM ZATRUDNIENIA W lutym 2006 r. pracodawcy zgłosili do urzędów pracy 73,3 tys. ofert pracy (przed miesiącem 64,3 tys., przed rokiem 62,8 tys.). W końcu omawianego miesiąca urzędy pracy dysponowały ofertami pracy dla 31,5 tys. osób (w tym 5,5 tys. to oferty niewykorzystane dłużej niż 1 miesiąc), osobom niepełnosprawnym urzędy oferowały 1,1 tys. wolnych miejsc pracy.

40. POZIOM ZATRUDNIENIA Z danych na koniec lutego 2006 r. wynika, że 100 zakładów pracy zadeklarowało zwolnienie w najbliższym czasie 7,1 tys. pracowników, w tym z sektora publicznego - 1,2 tys. osób (przed rokiem odpowiednio 170 zakładów, 10,3 tys. pracowników, w tym z sektora publicznego 2,2 tys. osób).

41. SKALA BEZROBOCIA Większość ankietowanych przez CBOS w marcu 2006 roku Polaków (61%) nigdy nie była bezrobotna, jednak niemal dwie piąte (39%) doświadczyło lub doświadcza bezrobocia w rodzinie co trzeciego ankietowanego (33%) ktoś obecnie jest bezrobotny. Niemal co czwarty ankietowany (24%) przyznaje, że wprawdzie teraz ma pracę, lecz był bezrobotny w przeszłości (w tym 16% przez krótki czas, a 8% - przez dłuższy). Ponad jedna siódma badanych (15%) obecnie zalicza siebie do bezrobotnych.

42. STATYSTYKA Wyniki marcowego sondażu CBOS pokazują, że w rodzinie co trzeciego ankietowanego (33%) ktoś obecnie jest bezrobotny, szuka pracy i byłby gotów podjąć ją w najbliższym czasie; dwie trzecie (66%) badanych odpowiedziało, że takiej osoby nie ma, a 1% nie zajął stanowiska w tej sprawie. Natomiast w ciągu ostatnich pięciu lat bezrobocie dotknęło niemal połowę (48%) gospodarstw domowych.

43. POBÓR ZASIŁKU DLA BEZROBOTNYCH Zaledwie 9 proc. ankietowanych przez CBOS bezrobotnych pobiera zasiłek; korzystają z niego przede wszystkim bezrobotni krótkoterminowi (23 proc.), zupełnie sporadycznie zaś ci, którzy pracy nie mają od dawna (2 proc.).

44. POBÓR ZASIŁKU DLA BEZROBOTNYCH Liczba bezrobotnych deklarujących, że pobierają zasiłek, jest podobna do tej z ubiegłego roku (8 proc.), ale znacznie mniejsza niż w latach poprzednich (2004 - 17 proc.; 2003 - 12 proc.; 2002 - 24 proc.). Z deklaracji bezrobotnych wynika też, że większość z nich (72 proc.) jest zarejestrowana w urzędach pracy.

45. CZAS TRWANIA NA BEZROBOCIU Wśród bezrobotnych zdecydowaną większość stanowią respondenci pozostający bez pracy dłużej niż rok (68 proc.); w ostatnich latach ich liczba stopniowo rosła (z 61 proc. w 2001 roku). Co szósty bezrobotny (16 proc.) nie ma pracy od ponad roku do dwóch lat, niemal co czwarty (23 proc.) - od ponad dwóch do pięciu lat, a prawie jedna trzecia (29 proc.) pozostaje bez pracy dłużej niż pięć lat.

46. CZAS TRWANIA NA BEZROBOCIU Osoby pozostające bez pracy co najwyżej rok stanowią niespełna jedną trzecią bezrobotnych (30 proc.). Wśród bezrobotnych długoterminowych przeważają kobiety (wśród krótkoterminowych jest niewielka przewaga mężczyzn); bezrobotni długoterminowi są też na ogół starsi niż krótkoterminowi, a także gorzej wykształceni.

47. STATUS EKONOMICZNY BEZROBOTNEGO Większość bezrobotnych (71 proc.) przyznaje, że jest głównie na utrzymaniu rodziny; blisko połowa (47 proc.) deklaruje, że żyje z prac dorywczych, zdecydowanie rzadziej z drobnego handlu (7 proc.) i zupełnie sporadycznie z prac stałych (1 proc.);znacznie mniej bezrobotnych wskazuje na takie pozazarobkowe źródła utrzymania jak świadczenia z opieki społecznej, instytucji charytatywnych i Kościoła (16 proc.). Czterech na stu (4 proc.) utrzymuje się głównie z wyprzedawania posiadanych przedmiotów, tyle samo "z pieniędzy zdobytych niezupełnie uczciwie”.

48. SYTUACJA SPOŁECZNA BEZROBOTNYCH W co drugiej rodzinie respondentów bezrobotnych (51 proc.) nie wystarcza pieniędzy na zaspokojenie codziennych potrzeb, a w dwóch piątych (39 proc.) warunki materialne oceniane są jako złe; ponadto jedna piąta bezrobotnych (21 proc.) odczuwa lęk przed biedą i bezradność, niemal tyle samo (18 proc.) twierdzi, że żyje bardzo biednie. Zdecydowana większość bezrobotnych (79 proc.) pragnie zmiany swojej sytuacji i poszukuje pracy; co piąty (21 proc.) nie podejmuje jednak żadnych starań w tym kierunku.

49. POSZUKIWANIE PRACY Bezrobotni szukają pracy na różne sposoby - wykorzystują kontakty rodzinne (77 proc), kontaktują się też bezpośrednio z pracodawcami (67 proc.), odpowiadają na ogłoszenia (63 proc.) oraz korzystają z ofert urzędu pracy bądź z innych form pomocy państwa lub samorządu (57 proc.).

50. POSZUKIWANIE PRACY Co drugi bezrobotny (52 proc.) wykorzystuje kontakty z poprzedniej pracy; znacznie mniejsze grupy korzystają z usług agencji pośrednictwa pracy (30 proc.) oraz uruchamiają znajomości ze szkoły lub studiów (28 proc.); 13 proc. zamieszcza ogłoszenia, a próby rozpoczęcia działalności na własny rachunek podejmuje jedna siódma bezrobotnych (14 proc.); co czternasty (7 proc.) przyznaje się do wręczania łapówek w celu uzyskania zatrudnienia.