Deugt het kapitalisme?

1. Deugt het kapitalisme? Adelbert-Vereniging Venray, 17 Februari 2014 Prof. Dr. Ronald Jeurissen Nyenrode Business Universiteit

4. 250 miljoen dollar aan steekpenningen “SBMOffshore zou tussen 2005 en 2011 een bedrag van ruim 250 miljoen dollar (185 miljoen euro) hebben betaald aan steekpenningen in verschillende landen. Dat staat in een document dat is gepubliceerd op Wikipedia waarover zakenblad Quote gisteren berichtte. Daarmee werd bekend dat de vermeende omkoping die SBM Offshore zelf al eerder bekendmaakte, veel groter is dan gedacht. Het aandeel kelderde vanmorgen hard. In de ochtendhandel stond de koers op een verlies van ruim 15 procent.” Bron NRC-Handelsblad 2014-02-07

5. ‘Zorgkosten dalen spectaculair door artsen te belonen voor gezondere patienten’ • Amerikaanse zorgverzekeraar Blue Cross Blue Shields bedenkt revolutionair bekostigings-systeem voor de curatieve zorg: betaal artsen niet per verrichting, maar per meetbare gezondheidswinst van de patiënt. • Kostenstijging zorg gereduceerd van 11% naar 2% per jaar. Bron: Financieele Dagblad 2014-02-05

6. Programma • Definities en kenmerken van het kapitalisme • Moreel tribunaal van het kapitalisme • Casus • Maatschappelijk verantwoord ondernemen: kapitalisme met een menselijk gezicht?

7. 1. Definitie: Werner Sombart Kapitalismus „isteineverkehrswirtschaftlicheOrganisation, bei der regelmäßig zwei verschiedene Bevölkerungsgruppen: die Inhaber der Produktionsmittel, die gleichzeitig die Leitung haben und besitzlose Nurarbeiter, durch den Markt verbunden, zusammenwirken, und die von dem Erwerbsprinzip und dem ökonomischen Rationalismus beherrscht wird.“ (Werner Sombart, Der moderne Kapitalismus, I,1, 1916, p. 319)

8. VerenigdeOost-IndischeCompagnie (VOC), opgericht 1602

9. ‘Heeren 17’ Aandelen, investeringsfondsen, verzekering, corporategovernance

10. Jan van Kessel, Dam in Amsterdam, 1668

11. Er is niet één kapitalisme • Historisch: • Mercantilisme • Industrieel kapitalisme • Managerieel kapitalisme • Aandeelhouderskapitalisme • Geografisch: • Angelsaxisch en Rijnlands kapitalisme • Chinese staatskapitalisme • Italiaanse kapitalisme van familiebedrijven • ‘Polderlands’ kapitalisme

12. Modern kapitalisme: kenmerken • Scheiding (en combinatie) van arbeid en kapitaal • Privéeigendom van kapitaal • Concurrentie op ‘vrije’ markten • Winststreven • Ondernemingsgewijzeproductie • Marktbescherming door overheid • Transactie-ethiek Shaw & Barry, Nature of Capitalism

13. 2. Moreel tribunaal van het kapitalisme

14. Verdachte • Naam: Adam Smith • Geboren: Kirkcaldy, 5 juni 1723 • Beroep: Professor moraalfilosofie aan de universiteit van Glasgow • Auteur van “Anenquiryinto the nature and causes of the wealth of nations” (1776)

15. Aanklager • Naam: KarlMarx • Geboren: Trier, 5 mei 1818 • Beroep: Journalist en activist • Auteur van ‘Das Kapital’ (1867)

16. De aanklacht tegen dhr S. • Dhr S. heeft in zijn boek ‘The Wealth of Nations’, de grondbeginsel van de kapitalistische economie gesystematiseerd en daarbij heeft hij het kapitalisme gebaseerd op eigenbelang. • Bewijs …

17. Vervolgaanklachttegendhr. Smith Dhr. S. schrijft het volgende in The Wealth of Nations: “It is not from the benevolence of the butcher, the brewer, or the baker, that we expect our dinner, but from their regard to their own self-interest. We address ourselves, not to their humanity but to their self-love, and never talk to them of our own necessities but of their advantages.” Dhr. S. huldigtdus het egoïsme, dat ten grondslagligtaan de onrechtvaardigheid in de samenleving.

18. Vervolgaanklachttegendhr. Smith Het kapitalisme is namelijk een uitbuitingssysteem. “In dezelfde mate waarin het kapitaal zich ontwikkelt, ontwikkelt zich het proletariaat, de klasse der moderne arbeiders, die slechts zo lang leven, als zij werk vinden, en die slechts zo lang werk vinden als hun werk het kapitaal vermeerdert. Deze arbeiders, die zich stuksgewijs moeten verkopen, zijn een waar, als ieder handelsartikel, en daardoor in dezelfde mate aan alle wisselvalligheden der concurrentie, aan alle schommelingen der markt blootgesteld.”(Marx & Engels, Het communistische manifest, 1848)

19. A. Von Menzel, Das Eisenwalzwerk, 1872.

20. Verdediging van dhr. Smith Voorerietsrechtvaardigteverdelenvalt, moet het welwordengeproduceerd. Juistdaarin is het kapitalismesuperieur en datkomt door twee kenmerken: • Arbeidsdeling • De onzichtbare hand van de markt

21. Arbeidsdelingvolgens Smith

22. Bovendienhebik het hiermeegebracht tot op het bankbiljet van 20 pond, ietsdat u, heer Marx, mijnietmakkelijkzultnadoen.

24. ‘Invisible hand’, volgens Smith “He intends only his own gain, and he is in this, as in many other cases, led by an invisible hand to promote an end which was no part of his intention. Nor is it always the worse for the society that it was not part of it. By pursuing his own interest he frequently promotes that of the society more effectually than when he really intends to promote it.” Adam Smith, Wealth of Nations, 1776, Book IV, ii, 9

25. 1egetuige à décharge, opgeroepen door dhr. Smith Prof. Friedrich Hayek, GeborenteWenen 1899, econoom en filosoof The SverigesRiksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel, 1974.

26. Efficienteallocatie door markten In The Use of Knowledge in Society (1945), stelt Hayek dat het economischsysteemwordtgedreven door kennis die subjectief is, verspreid en niettoegankelijkvooreencentraleautoriteit. Het prijs-mechanisme is eenvorm van spontanezelforganisatie, waarmeemensen op eenvrijemanieringewikkeldesocialesystemenkunnencreëren, door hunpersoonlijke en locale kennis en voorkeuren met elkaartedelen.

27. 2egetuige à décharge Ronald Coase London 1910- Chicago 2013, Hoogleraar University of Chicago Law School The SverigesRiksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel, 1991

28. Ronald Coase, The problem of socialcost (1960) Picturescourtesy of Sean Mullholland, 2011 www.youtube.com/watch?v=zcPRmh5AIrI

31. Twee manieren om met externe kosten om te gaan 1. Regulering (overheid) • middelenvoorschrift • emissiequotum 2. Eigendomsrechten (overheid + markt) Als er duidelijke eigendomsrechten worden gecreëerd, kunnen de boer en de dorpslieden onderhandelend tot overeenstemming komen over een optimale compensatie, op basis van ieders grensnut.

33. 3egetuige à décharge Charles-Louis de Secondat, Baron de la Brède et de Montesquieu Geboren 1689, Chateau La Brède, verlichtingsdenker

34. ‘La douce commerce’ “Handel leidt als vanzelf naar vrede. Twee naties die met elkaar handeldrijven, worden daarmee wederzijds afhankelijk: terwijl de ene natie er belang bij heeft te kopen, heeft de andere er belang bij te verkopen; en alle overeenkomsten zijn gebaseerd op wederzijdse behoeften.” “Handel geneest van schadelijke vooroordelen. Vrijwel algemeen geldt dat waar de zeden mild zijn, ook handel wordt gedreven, en dat waar handel wordt gedreven, de zeden mild zijn.” Montesquieu, Over de geest van de wetten, 1748, XX, 1 en 2

35. Aanklager Marx herneemt het woord Het springende bezwaar tegen het kapitalisme blijft het probleem der verdeling van de opbrengsten van en de macht over de produktie-middelen. De markt let niet op de rechtvaardigheid van haar uitkomsten. Dat vergt politieke sturing.

36. 1egetuigen à charge Robert Frank & Philip Cook

37. L. Levine, The U.S. Income Distribution and Mobility: Trends and International Comparisons, US Congressional Research Service, Washington DC, 2012. https://www.fas.org/sgp/crs/misc/R42400.pdf

38. Winner-take-allmarkets • Beloning op basis van relatieve prestaties (competitie, rankings) • Commercialisering (televisierechten, bonussen, 3egeldstroom-onderzoek) ---------------- • Zeer ongelijke beloningsverdeling (‘winner takes all’) • Inefficiënte markten, vanwege menselijk overoptimisme • Perverse prikkels, motieven tot fraude

40. MBA rankings http://rankings.ft.com/businessschoolrankings/global-mba-ranking-2014

41. 2 egetuige à charge:

42. M. Sandel “Sommigenbewerendathebzucht het moreeltekort is datzichtbaarwerd in de triomf van de markt, maar dit is volgensmijslechtsgedeeltelijkwaar. Hebzuchtheeftzekereenrolgespeeld, maar er is ietsgrotersaan de hand. De meestnoodlottigeverandering van de laatstedertigjaar was nieteentoename van de hebzucht, maar de expansie van markten, en commerciëlewaarden op terreinen van het levenwaarzenietthuishoren”. (Sandel, what money can’t buy, p. 6-7)

43. Aangifte tegen VUmc en Eyeworks Eyeworks en het VU medisch centrum besloten gisteren het programma ‘24 uur: Tussen Leven en Dood’ van de buis te halen, maar daarmee is de kous niet af. Drie patiënten gaan aangifte doen tegen het ziekenhuis, de producent en behandelend artsen. Advocaat Peter Plasman heeft dat bekend gemaakt. Na het weekend wordt de aangifte gedaan. “Met de opnames is het beroepsgeheim van artsen geschonden”, zei Plasman. “Dat het programma nu geschrapt is, doet daar niks aan af. Het kwaad is al geschied.'' Deze week ontstond ophef na een uitzending van Nieuwsuur, waarin een man vertelde dat zijn dochter pas na behandeling hoorde dat ze gefilmd was. De hele behandelkamer bleek vol camera’s te hangen. Spits, 27 februari 2012

45. 3. Casus: “Deal over verkoop Limburgse kranten” “Concentra NV en Mecom Group hebben een intentieverklaring op hoofdlijnen getekend in het overnameproces van Dagblad De Limburger en Limburgs Dagblad. Inzet van de onderhandelingen is de Limburg Media Groep (LMG). Naast de beide dagbladen in Nederlands Limburg behoren daartoe de drukkerij Nieuwsdruk Limburg (NDL) en een minderheidsbelang (45%) in de publieke regionale omroep L1. Of de verkoop doorgaat, hangt af van de uitkomst van een boekenonderzoek bij Media Groep Limburg (MGL) en van de financiering. Daarnaast moeten de mededingingsautoriteiten, de ondernemingsraden en de aandeelhouders van beide bedrijven nog hun fiat geven.  Beide partijen hebben vastgelegd dat zij uiterlijk 1 juli het verkoopproces willen afronden. In de intentieverklaring zijn voor beide partijen diverse ontbindende voorwaarden opgenomen. Als het tot een acquisitie van de Limburgse dagbladen komt, dan betekent dat voor Concentra een versterking van de positie in Nederlands Limburg. Concentra is daar al eigenaar van de commerciële regionale omroep TV Limburg en mede-eigenaar van A & C Media.

46. Discussievragen • Waarom lezen mensen minder kranten? • Is een krant een commodity? • Moet de overheid kranten subsidiëren? • Wat als de krant verdwijnt?

47. 4. Maatschappelijkverantwoordondernemen: kapitalisme met eenmenselijkgezicht?

48. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen • Economische waardecreatie + • Maatschappelijke waardecreatie in het primair proces + daarbuiten • Dialoog met de sociale omgeving (SER, ‘De winst van waarden, 2000)

49. M. Porter, M. Kramer: CreatingSharedValue www.isc.hbs.edu/Creating_Shared_Value_HBR.htm

50. Sharedvalue “The purpose of the corporation must beredefined as creatingsharedvalue, notjustprofit per se”. “Societalneeds, notjustconventionaleconomicneeds, definemarkets, and socialharmscancreateinternalcostsforfirms”. • M. E. Porter, M.R. Kramer, Creating Shared Value: How toreinventcapitalism – andunleash a wave of innovationandgrowth, Harvard Business Review, January – February 2011.