Tuz ve Sağlık

1. Tuz ve Sağlık Dyt.Mustafa YILDIZ Muğla Halk Sağlığı Müdürlüğü MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

2. MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

3. MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

4. Tuzun Tarihi • M.Ö 6000’ lerde Çin’ de, M.Ö 5000’ lerde Polonya’ da, M.Ö 3500’ lerde İspanya’ da ve aynı dönemlerde Avusturya’ da tuz yataklarının ya da tuz madenlerinin varlığına işaret eden verilerden söz edilmektedir. • İlk olarak lezzet daha sonra saklama ve dayanıklılık • Anadolu da ilk kullanan hititler • Para yerine tuz (İngilizcede salary = maaş –ücret) • Romalı askerlerin maaşları tuz olarak ödeniyordu • Bazı afrika ülkelerinde hala tuz değişim aracı olarak kullanılmaktadır. MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

5. Kültürümüzde Tuz • Açık yaraya tuz ekilmez • Üzerine tuz biber ekmek • Çorbada tuzu bulunmak • Yaraya tuz basmak • Ağzının tadı tuzu kaçmak • Tadı tuzu kalmamak • Tuzu kuru MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

6. Ülkemizde Tuz Tüketimi • 2008 18 g • 2012 15 g Dünya Sağlık Örgütü Günlük 5 G Öneriyor MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

7. “Türkiye Aşırı Tuz Tüketiminin Azaltılması Programı 2011-2015” • Hastalık Yükü Çalışması Verilerine Göre Türkiye de Gerçekleşen Her Dört Ölümden Biri Hipertansiyon İle İlgilidir. • Hipertansiyon Ülkemizde En Fazla Ölüme Neden Olan Kalp Hastalıkları Oluşum Riskini Arttırır. • Ülkemizde Kronik Böbrek Hastalığı Görülme Oranı Giderek Artmaktadır. 10-16 MART TUZA DİKKAT HAFTASI MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

8. Sodyum Nedir? • Sodyum besinlerde doğal olarak bulunan bir mineraldir. • Vücuttaki sodyumun yaklaşık %60’ ı hücre dışı sıvıda bulunur. • Vücuttaki sodyumun %30-40’ı kemiklerde bulunur • Geri kalanı kan içeriğinde, sinir ve kas dokusunda bulunur. MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

9. Sodyum Vücudumuzda Ne İşe Yarar • Sodyum, klor ve potasyum gibi diğer minerallerle birlikte elektrolit olarak adlandırılır. Bu ismi almalarının nedeni, vücutta elektrik akımını iletmeleridir. • Sıvı dengesinin sağlanmasında fonksiyonu vardır. • Asit -baz dengesinin sağlanmasında görev alır. • Sinir- kas çalışmasında; elektro-kimyasal uyarıları sinir hücresi boyunca taşıyarak uyarının kasa iletilmesini sağlar. MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

10. Aşırı Tuz Kullanımı Bir çok Sağlık Sorununa Neden Olabilir • Yüksek tansiyon • Kalp Hastalıkları • İnme • Böbrek Hastalıkları • Kemik Erimesi • Bazı kanser türleri görülme riski artar MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

11. Tuz Sodyum İlişkisi • Sofra Tuzu (sodyum klorür) • % 40 sodyum • % 60 klordan oluşur Etiketlerdeki Sodyum Miktarını 2.5 İle Çarparak Tuz Miktarını Kolayca Hesaplamak Mümkündür (400 mg sodyum içeren ürün 1 g tuz içerir) MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

12. Sodyum ve Hipertansiyon • Erkeklerde %19.5 • Kadınlarda %22.6 • Aşırı Tuz tüketimi = Hipertansiyon • Hipertansiyon = İnme • Hipertansiyon = Kalp Hastalıkları Yapılan çeşitli çalışmalarla diyette tuz alımının 1g/gün azaltılması felçlerde %5, kalp krizlerinde %3 azalma, diyette tuz alımının 9g/gün azaltılmasının ise felçlerde %34, kalp krizlerinde ise%24’ lük bir azalma sağladığı tespit edilmiştir. MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

13. Sodyumdan Zengin Besinler • Sofra Tuzu • Karbonat • Kabartma Tozu • Et suyu tabletleri • Hazır çorbalar • Konserveler • Salamura besinler • Soya sosu • Hardal • Ketçap • Soslar • Salam,sucuk, sosis • Kurutulmuş Sebzeler • Peynir • Krakerler • Fast-food besinler • Tuzlu kuruyemişler MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

14. Bazı Yiyeceklerin Sodyum İçerikleri (100 g/mg) • Tuz 40 000 mg • Et Suyu Tableti 24 000 mg • Kabartma Tozu 11000 mg • Turşu 1300 mg • Ketçap 1000 mg • Cibs (patates) 1000 mg • Hazır Çorba 5300 mg • Kaşar Peyniri 700 mg • Lor Peyniri 400 mg • Süt 49 mg • Yumurta 138 mg • Dana Eti 80 mg • Tavuk Eti 70 mg • Balık 68 mg • Tuzlu Kraker 1100 mg • Yufka 1000 mg • Ekmek 585 mg • Kereviz 100 mg • Enginar 86 mg • Ispanak 70 mg • Havuç 47 mg • Kuru Soğan 10 mg • Marul 9 mg • Salatalık 5 mg • Taze Fasulye 7 mg • Domates 3 mg • Patates 3 mg MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

15. Ekmek ve Tuz Türk Gıda Kodeksi Ekmek Tebliğinde Yapılan Değişiklikle Ekmekteki Tuz Oranı Azaltılmıştır. % 1.75 % 1.5 MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

16. ETİKET OKUMA • KARBONAT (SODYUM BİKARBONAT) • KABARTMA TOZU • SALAMURA • DİSODYUM FOSFAT • MONO SODYUM GLUTAMAT (MSG) • NaCl(Sodyum klorür) • TUZ (SODYUM KLORÜR) MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

17. ETİKET OKUMA • SODYUM KAZEİNAT (KEK,HAZIR BESİNLER) • SODYUM SİTRAT (ASİTLİĞİ DÜZENLEYİCİ) • SODYUM NİTRAT (SUCUK,SALAM,SOSİS KIRMIZI-PEMBE RENK VE KORUYUCU) • SODYUM PROPİONAT (UNLU MAMÜLLER KORUYUCU) • SODYUM SÜLFİT (KORUYUCU ,İŞLENMİŞ ET ÜRÜNLERİ) • SOYA SOSU MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

18. MONO SODYUM GLUTAMAT • HAZIR ÇORBALAR • TUZOTLAR • TAVUK VE ET SUYU TABLETLERİ • HAZIR SOSLAR • CİBSLER • HAZIR KÖFTELER VE ISITILIP YENİLEN ET ÜRÜNLERİ • SUCUK,SALAM,SOSİS VB.

19. TUZ TÜKETİMİNİ AZALTMAK İÇİN • İlk Önce Tadına Bak • Masa Da Tuzluk Yok • Salça Varsa Tuz Ekleme • Et Ve Tavuk Suyunu Kendin Yap

20. TUZ TÜKETİMİNİ AZALTMAK İÇİN • 1 Hafta Sonra Daha Kolay Biraz Sabret • Limon Ya Da Ya Da Tuz Eklenmemiş Baharat Ekle • Çökelek Ve Daha Az Tuzlu Peynirleri Tercih Et • Tuz İçeriğini Azaltmak İçin Peynir Ve Zeytini Suda Beklet MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

21. TUZ TÜKETİMİNİ AZALTMAK İÇİN • Etikette Sodyum Miktarına Dikkat Et.Daha Az Sodyumlu Ürünleri Tercih Et • Tuz Eklenmemiş Kuruyemişleri Tercih Et • Salam, Sosis Ve Sucuk Gibi İşlenmiş Et Ürünlerini Daha Az Tüketin • FastFood Besinlerden Uzak Durun • Hazır Soslar,ketçap Ve Hardal Gibi Ürünlerini Daha Az Tüketin MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

22. Tuz Tüketimini Azaltmak İçin • Daha fazla taze sebze ve meyve tüketin • Satın aldığınız hazır besinlerin etiketlerini mutlaka okuyun ve daha az tuzlu olanları tercih edin • Yemeğinizin lezzetini arttırmak için tuz yerine maydanoz, nane, kekik, dereotu, rezene, fesleğen, limon gibi besinler ile baharatları kullanın MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

23. Tuz Tüketimini Azaltmak İçin • Tuz Yerine Maydanoz, Nane, Kekik, Dereotu, Rezene, Fesleğen, Limon Gibi Besinler İle Baharatları Kullanın • Yemeklerle birlikte yoğurt tüketilmesi tuz tüketiminin azaltılmasına yardımcı olur • Maden suları kaynağına göre farklı miktarda sodyum içerir, sodyum içeriğini etiketinden kontrol edin MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

24. İYOT VE TUZ • Türkiye’ de 1994 yılından beri “İyot Yetersizliği Hastalıklarının Önlenmesi ve Tuzun İyotlanması Programı” yürütülmektedir. Program kapsamında 1998 yılında tuzun iyotlanması konusunda yasal düzenleme yapılarak tuzların iyotlanması zorunlu hale getirilmiştir. • Türk Gıda Kodeksi Tuz Tebliği Tebliğ No: 2007/53 23 Ocak 2008 tarih ve 26765 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yeniden düzenlenmiştir. • Bu çerçevede ülkemizde sofralık tuzlar iyotla zenginleştirilmekte, sadece 250 gramlık iyotsuz sofra tuzları hastalığı olan kişiler için üretilmektedir. MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

25. İYOT VE TUZ • Sağlığınız için az ama iyotlu tuz tüketin • İyotlu tuz; zeka geriliğini ve beyin hasarını önler, okul başarısını arttırır • İyot Kaybını Önlemek İçin Tuzu; * Yemeklerinizi pişirdikten sonra ekleyin * Serin, kuru ve ışıksız ortamda ve koyu renkli cam kaplarda saklayın MUĞLA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

27. OBEZİTE VE FİZİKSEL AKTİVİTE Dyt. Mustafa YILDIZ Muğla Halk Sağlığı Müdürlüğü Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar Programlar ve Kanser Şubesi

28. OBEZİTE VÜCUMUZDA AŞIRI MİKTARDA YAĞ DEPOLANMASI SONUCU ORTAYA ÇIKAN VE ÖLÜMLE SONUÇLANAN BİR ÇOK SAĞLIK SORUNUNA NEDEN OLAN ÇOK ÖNEMLİ BİR HASTALIKTIR.

29. OBEZİTE • HER YIL DÜNYA DA 2.8 MİLYON KİŞİ OBEZİTENİN NEDEN OLDUĞU HASTALIKLAR NEDENİYLE HAYATINI KAYBETMEKTEDİR. • HER YIL BU RAKAM GİDEREK ARTMAKTADIR.

30. OBEZİTE • Yetişkin erkeklerde vücut ağırlığının %15-18'i, kadınlarda ise %20-25'ini yağ dokusu oluşturmaktadır. • Bu oranın erkeklerde %25, kadınlarda ise %30'un üstüne çıkması obeziteyi oluşturmaktadır.

31. OBEZİTENİN NEDEN OLDUĞU KRONİK HASTALIKLAR • İnsülin direnci – Hiperinsülinemi • Tip 2 DiabetesMellitus • Hipertansiyon • Koroner arter hastalığı • Hiperlipidemi – Hipertrigliseridemi • Metabolik sendrom

32. OBEZİTENİN NEDEN OLDUĞU KRONİK HASTALIKLAR • Safra kesesi hastalıkları • Bazı kanser türleri (kadınlarda safra kesesi, endometriyum, yumurtalık ve meme kanserleri, erkeklerde ise kolon ve prostat kanserleri ) • Osteoartrit • Felç • Uyku apnesi

33. OBEZİTENİN NEDEN OLDUĞU KRONİK HASTALIKLAR • Karaciğer yağlanması • Astım • Solunum zorluğu • Gebelik komplikasyonları • Menstruasyon düzensizlikleri • Aşırı kıllanma • Ameliyat risklerinin artması

34. OBEZİTENİN NEDEN OLDUĞU KRONİK HASTALIKLAR • Ruhsal sorunlar (Anoreksiya nevroza (yemek yememe) veya Blumia nevroza (kusarak yediği besinlerden yararlanmama) • Toplumsal uyumsuzluklar • Deri enfeksiyonları, kasıklarda ve ayaklarda mantar enfeksiyonları • Kas-iskelet sistemi problemleri

35. ATEROSKLEROZ YağlıBandlar

36. ATEROSKLEROZ İlerlemişFaz

37. ATEROSKLEROZ GeçÜlseratifFaz

38. İSKEMİ

39. ÜLKEMİZDE OBEZİTE • 1990 ERKEKLERDE %9 KADINLARDA %24 • 2010 ERKEKLERDE %20 KADINLARDA %40

40. İLİMİZDE OBEZİTE • 2005 YILINDA YAPILAN ARAŞTIRMADA MUĞLA İLİNDE YAŞAYAN 6-15 YAŞLARI ARASINDAKİ 4260 ÇOCUK VE GENÇLERDE YAPILAN ARAŞTIRMADA • ERKEKLERİN % 9.1’i • KIZLARIN %7.6’i OBEZDİR.

42. OBEZİTE ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ • BEDEN KİTLE İNDEKSİ • BEL ÇEVRESİ • BEL KALÇA ORANI

43. BEDEN KİTLE İNDEKSİ • BKI = AĞIRLIK (KG) / BOY (KARE) (M) • 18.5 – 24.9 ARASI NORMAL • 25 – 29.9 ARASI FAZLA KİLOLU • 30 – 34.9 ARASI 1. DERECE OBEZ • 35 – 39.9 ARASI 2. DERECE OBEZ • 40 VE ÜZERİ MORBİD (ÖLÜMCÜL) OBEZ

44. BEL ÇEVRESİ • KADINLARDA 88 CM VE ÜZERİ • ERKEKLERDE 102 CM VE ÜZERİ

45. OBEZİTE TEDAVİ YÖNTEMLERİ • TIBBİ BESLENME TEDAVİSİ • FİZİKSEL AKTİVİTE • İLAÇ TEDAVİSİ • CERRAHİ TEDAVİ

46. TIBBİ BESLENME TEDAVİSİ • ENERJİ ALIMININ AZALTILMASI • YETERLİ VE DENGELİ BESLENME • HERKES İÇİN FARKLI • DAHA YAVAŞ VE SIK ARALIKLARLA BESLENME • DAHA FAZLA DOYGUNLUK • DAVRANIŞ DEĞİŞİKLİĞİ

47. Dengeli Kilonun Fizyolojisi Kontrol Edici Faktörler Alınan Enerji TüketilenEnerji

48. OBEZİTE VE YAĞ • 1 G YAĞ 9 KALORİ • 1 G UN 4 KALORİ • 1 G ET 4 KALORİ ENERJİ VERİR

49. OBEZİTE VE YAĞ YAĞLI BESİNLER; • DAHA LEZZETLİ • DAHA AZ ÇİĞNEME GEREKTİRİR.