Chuyên đề: “KIỂM DỊCH THỰC VẬT”

1. HỘI NGHỊ QUỐC TẾ RAU QUẢ NHIỆT ĐỚI NGÀY 14-12-2011 Chuyên đề: “KIỂM DỊCH THỰC VẬT” GIẢI TỎA LỆNH CẤM, TRIỂN KHAI XUẤT KHẨU TRÁI CÂY VIỆT NAM VÀO CÁC THỊ TRUỜNG KHÓ TÍNH NHƯ MỸ, NHẬT, HÀN VÀ CHẤT LƯỢNG CỦA TRÁI CÂY VIỆT NAM ĐỂ TỒN TẠI VÀ PHÁT TRIỂN TẠI CÁC THỊ TRUỜNG NÀY Giải Pháp Chiếu Xạ và Xử lý hơi nước nóng cho Thanh Long TS. Nguyễn Hữu Đạt Trung tâm KDTVSNK 2 Cục Bảo Vệ Thực Vật TP Hồ Chí Minh, ngày 14 tháng 12, 2011

2. I. GIỚI THIỆU * Thâm nhập trái cây vào các thị trường khó tính đòi hỏi nhiều thời gian và công sức. Trước khi gia nhập WTO (2003 – 2007), để bắt đầutiến hành việc thâm nhập trái cây của Việt Nam vào các thị trường khó tính như Mỹ và Nhật, Việt Nam đã có bước chuẩn bị như: triệt để tuân thủ các nguyên tắc khoa học, minh bạch, tương đương và không phân biệt đối xử của thỏa thuận SPS để nỗ lực giải tỏa lệnh cấm trái cây Việt Nam vào các thị trường Mỹ và Nhật.

3. II. NỘI DUNG Thâm nhập thị trường các nước: Mỹ, Nhật, Hàn.

4. 1. Thị trường Mỹ • Trình tự thâm nhập - giải tỏa lệnh cấm • Triển khai xuất khẩu - qui trình, thủ tục • Duy trì chất lượng, giữ vững thị trường

5. A. Trình tự thâm nhập - giải tỏa lệnh cấm + Bước chuẩn bị: Thực sự từ bắt đầu những năm 2003 hai phía kiểm dịch thực vật Việt Mỹ đã có những sự chuẩn bị và bắt đầu có những đợt thăm viếng trao đổi để tìm hiểu về khả năng xuất khẩu trái cây Việt Nam sang thị truờng Mỹ. + Đánh giá nguy cơ dịch hại: Năm 2005 phía Mỹ tạo điều kiện cho 2 phân tích viên của Việt Nam sang Mỹ để thực hiện đánh giá nguy cơ dịch hại của quả thanh long nhằm mục đích xuất khẩu sang Mỹ.

6. + Khuôn khổ kế hoạch công tác tương xứng Ngày 10/7/2007, bản “KHUÔN KHỔ KẾ HOẠCH CÔNG TÁC TƯƠNG XỨNG” (FRAMEWORK EQUIVELENCY WORK PLAN) đã được kí kết giữa cục Bảo vệ Thực Vật Việt Nam và cơ quan Bảo vệ và Kiểm Dịch Thực Vật Hoa Kỳ nhằm đảm bảo tính tương đương giữa 2 quốc gia khi thực hiện một biện pháp xử lý kiểm dịch thực vật, cụ thể là biện pháp chiếu xạ để trừ ruồi đục quả và các dịch hại qui định khác.

7. + Hoàn tất phân tích nguy cơ dịch hại. Chọn giải pháp chiếu xạ. Bản phân tích nguy cơ dịch hại cho việc nhập khẩu thanh long vào Mỹ sau đó cũng được bổ xung và hoàn tất bởi các chuyên gia kiểm dịch Mỹ vào đầu năm 2007, đã được công bố trước quần chúng Mỹ để tham gia đóng góp ý kiến trong thời hạn 60 ngày (hạn cuối là 8/7/2008). Sau thời hạn này Mỹ đã đồng ý cho phép nhập khẩu cho quả thanh long Việt Nam xử lý chiếu xạ để trừ 3 loài ruồi đục quả mà 2 phía Việt - Mỹ, đã thống nhất trong bản phân tích.

8. + Chương trình tiền thanh thỏa / tiền chứng nhận. Để chuẩn bị cho sự kiện này và cũng nhằm bảo đảm cho quả thanh long Việt Nam đạt được các tiêu chuẩn xuất khẩu và xử lý trừ ruồi đục quả như mong muốn, một đoàn chuyên gia kiểm dịch thực vật Mỹ đã sang Việt Nam từ đầu tháng 6 năm 2008 phối hợp với các chuyên gia của cục bảo vệ thực vật để tìm hiểu các điều kiện thực tế chuẩn bị cho việc kí kết bản “Kế Hoạch Vận Hành Công Tác Chiếu Xạ” (Irradiation Operational Work Plan) giữa 3 bên:KDTV Việt Nam, KDTV Mỹ và đại diện nhà điều phối của VN.

9. + Nội dung chương trình tiền thanh thỏa Sau lễ kí kết diễn ra vào ngày 26/6/2008 các chuyên gia Việt Nam và Mỹ đã và đang tích cực triển khai các nội dung của chương trình tiền thanh thỏa xuất khẩu quả thanh long. Ba nội dung chính trong chương trình này là: 1/ Thanh sát, đóng góp sửa đổi và chứng thực công nhận nhận cho các vườn trồng có áp dụng tiêu chuẩn Việt Nam GAP hoặc EURO GAP và cho sản phẩm quả thanh long vào giai đọan thu hoạch đáp ứng các tiêu chuẩn về dư lượng chất hóa học của Mỹ. 2/ Thanh sát, đóng góp sửa đổi và chứng thực công nhận cho những cơ sở đóng gói bao bì đủ điều kiện đóng gói thanh long cho thị trường Mỹ. Đảm bảo không nhiễm và tái nhiễm các dịch hại quy định truớc, sau đóng gói và trong quá trình vận chuyển. 3/ Thanh sát, đóng góp sửa đổi và chứng thực công nhận cho cơ sở chiếu xạ (cụ thể là cơ sở chiếu xạ Sơn Sơn) đủ điều kiện hành nghề chiếu xạ đồng thời đảm bảo không nhiễm các dịch hại quy định trước chiếu xạ, không tái nhiễm ruồi và các dịch hại quy định sau xử lý cũng như trong suốt quá trình bảo quản và vận chuyển sang Mỹ sau xử lý.

10. Ngoài ra các chuyên gia kiểm dịch thực vật Mỹ cũng đã hỗ trợ cho các chuyên gia Việt Nam xây dựng mã số đơn vị sản xuất (PUC) và nhà đóng gói bao bì (PHC) nhằm hướng tới việc dễ dàng truy nguyên nguồn gốc sản phẩm trong tiến trình xuất khẩu trước khi triển khai các lô xuất khẩu thanh long đầu tiên sang Mỹ vào cuối tháng 9 năm 2008. Duy trì, tiếp tục phát triển và hoàn thiện hệ thống truy nguyên nguồn gốc sản phẩm từ 2008 đến nay (2011).

11. + Thực thi chương trình tiền thanh thỏa – Yêu cầu và kết quả 1/ Nhà vườn: về cơ bản phía Mỹ đã chấp nhận quy trình sản xuất thanh long sạch Việt Nam GAP hoặc EURO GAP như là tiêu chuẩn kĩ thuật cần thiết để các nhà vườn đăng ký với cục Bảo vệ Thực Vật Việt Nam để xin duyệt xét cấp chứng nhận nhà vườn đủ điều kiện sản xuất thanh long đi Mỹ. 2/ Nhà đóng gói: qua khảo sát thực tế, phía Mỹ đã yêu cầu các nhà đóng gói thanh long của ta phải sửa chữa lại theo tiêu chuẩn cách ly liên hoàn tuyệt đối và đảm bảo tiêu chuẩn vệ sinh thảo mộc (sức khỏe thực vật) từ khâu thu hoạch đến khâu vận chuyển hàng lên xe, tầu để đến Mỹ.

12. Vườn trồng đủ tiêu chuẩn Nhà máy đóng gói đủ tiêu chuẩn

13. + Thực thi chương trình tiền thanh thỏa (tt) 3/ Chương trình cho đến nay đã cấp được 106 mã số đơn vị sản xuấtPUC[>1200ha] vườn trồng để tham gia xuất khẩu đi Mỹ ở các tỉnh Bình Thuận, Tiền Giang và Long An, Bà Rịa Vũng Tàu, Tây Ninh và Đồng Nai.. 4/ Đã cấp được cho 10 mã sốnhà đóng gói PHC . Hiện đang tham vấn và giúp đỡ kỹ thuật thêm cho 1 nhà đóng gói nữa ở ĐBSCL và 2 ở Bình Thuận. 5/ Nhà máy chiếu xạ:Mỹ cũngđã cấp giấy phép chiếu xạ TFC cho một nhà máy chiếu xạ Sơn Sơn ở TPHCM để tham gia vào chương trình xuất khẩu đi Mỹ 2008. Tháng 7/2009, đã cấp phép cho nhà máy chiếu xạ thứ hai An Phú Bình Dương. Liều lượng chiếu xạ hấp thutối thiểu cho thanh long là 400 gray.

15. + Thực thi chương trình tiền thanh thỏa (tt) 6/ Xây dựngquy cách vận tải hàng hóa vận hành đúng tiêu chuẩn và quy trình của Mỹ theo phương tiện đường biển và hàng không. 7/ Xây dựng mã số vườn trồng, mã số nhà đóng gói bao bì và mã số cơ sở chiếu xạ - Nhập vào mãsố liệu IRADS. 8/ Chi phí cho toàn bộ chương trình do đại diện nhà điều phối (cooperator) của VN, tức do 2 công ty chiếu xạ Son Son và An Phú Bình Dương đóng góp. Bình quân 260-300 ngàn USD/năm.

16. B. Triển khai xuất khẩu – Qui trình, thủ tục - Phía Mỹ thông báo cho các nhà nhập khẩu ở Mỹ tiến hành thủ tục xin giấy phép nhập (Import permit). - Trao đổi thông tin giữa đối tác xuất(VN) và nhập (Mỹ). - Phía Mỹ cử CB KDTV Mỹ đến lưu trú tại VN dài hạn để phối hợp với CB KDTV VN thực hiện kiểm dịch (off-shore inspection) và giám sát chiếu xạ. - Thủ tục xuất qua đường biển: cuối tháng 9/2008, lô hàng thanh long đầu tiên của VN do công ty Sơn Sơn thực hiện xuất khẩu đã đến Mỹ vào hạ tuần tháng 10/2008, chất lượng đạt tiêu chuẩn tốt và chính thức được nhập vào thị trường Mỹ. Yêu cầu ở đây là: sau khi tiến hành chiếu xạ và xếp vào container, Hải quan VN phải tiến hành niêm phong container tại nhà máy chiếu xạ dưới sự chứng kiến của KDTVVN và Mỹ. Sau đó container phải được giữ nguyên trạng khi đến Mỹ. - Thủ tục xuất qua đường hàng không: từ 18/5/09 bắt đầu triển khai xuất thanh long bằng đường hàng không. Hiện cả 2 phương thức biển và hàng không đều đang được triển khai hiệu quả.

17. Thanh long Việt Nam vận chuyển bằng đường biển đến Mỹ, thời gian đi kéo dài khoảng 21 ngày (có khi kéo dài đến 30 ngày, dài hơn 10 ngày) nhưng chất lượng quả ở cảng đến vẫn rất tốt, tai lá còn xanh tươi, hội đủ các điều kiện về kiểm dịch và vệ sinh an toàn thực phẩm để vào Mỹ.

18. C. Duy trì chất lượng – củng cố thị trường Để tồn tại và phát triển được ở thị trường Mỹ, ta phải: 1/ Tiếp tục kiểm sóat được 3 nội dung chính của hệ thống tiền chứng nhận sao cho luôn họat động tốt, thông qua việc thường xuyên kiểm tra, nhân rộng mô hình vườn trồng và cơ sở đóng gói; tránh tình trạng chỉ họat động tốt vào lúc bắt đầu, sau đó lại gian dối, tráo đổi sản phẩm, tự ý thay đổi hoặc đơn giản hóa qui trình mà không thông báo cho cơ quan quản lí VN. 2/ Các cơ quan hữu quan thuộc Bộ NN&PTNN tiếp tục phát triển hệ thống GAP (VietGAP) để tăng cường và bảo đảm duy trì chất lượng hoa quả. Đặc biệt là quản lý tốt việc sử dụng thuốc trừ dịch hại.

19. C. Duy trì chất lượng – củng cố thị trường (tt) 3/ Khâu thu hái phải thao tác nhẹ tay, tránh gây các chấn thương cơ giới, thu hái vào sáng sớm, không chất nhiều lớp quả vào xọt để quả, và không phơi quả ngoài nắng. 4/ Vận chuyển lúc trời mát, tránh đường sóc 5/ Giảm thiểu tối đa biên độ biến động nhiệt độ trong quá trình vận chuyển quả từ vườn đến cơ sở đóng gói, từ nhà đóng gói đến nhà máy chiếu xạ và từ nhà máy chiếu xạ đến sân bay và cảng.

20. C. Duy trì chất lượng – củng cố thị trường (tt) 6/ Khi bảo quản lạnh trong kho, trong quá trình vận chuyển hoặc phân phối, phải giảm nhiệt độ từ từ từng mức một; khi chuyển ra bày bán cũng không để có sự tăng nhiệt độ một cách đột ngột. 7/ Thời vụ tháng 5-6: giao mùa nắng mưa, thời điểm bất thuận lợi, nên hết sức cẩn thận khi xuất hàng, tốt nhất chỉ xuất công bay trong thời gian này và xuất các nguyên liệu được chọn lựa kỹ lưỡng nhất. 8/ Thời gian tháng 7-8: cần tìm hiểu thông tin về mùa vụ thanh long ở Florida để kịp điểu chỉnh hợp đồng và kế hoạch xuất hàng. 9/ Khu vực tư nhân phải đoàn kết, phối hợp, bảo mật giá sàn, có 01 chiến lược chung về nâng cao và duy trì giá của các hợp đồng xuất khẩu. Tuyệt đối chống bán phá giá- từ bài học của cá BaSa VN tại Mỹ.

21. C. Duy trì chất lượng – củng cố thị trường (tt) 10/ Nên có bố trí người giám sát chất lượng hàng ở cảng đến. 11/ Tiến hành 01 chiến lược quảng cáo chung cho trái cây VN (thanh long) ở các nhà hàng và siêu thị ở Mỹ. * Thị trường tiêu thụ thanh long ở Mỹ hiện chủ yếu vẫn chỉ là người Châu Á; cần có Chương trình Quảng Bá [Promotion Program] cho thanh long tại Mỹ đến được với người Mỹ bản địa/da trắng: thâm nhập được quả thanh long vào văn hóa ẩm thực của từng nhóm cộng đồng người Mỹ.

22. 12. Dự kiến cạnh tranh: Quả thanh long nguồn gốc Việt Nam có phải sẽ luôn luôn là độc nhất ở thị trường quốc tế không? • + Mỹ: Thanh long có trồng ở Hawai khoảng 500 ha. • + Nhật: Thanh long cũng có trồng ở đảo Okinawa • + Israel cũng có trồng khoảng 500 ha thanh long • + Thanh long đã trồng được ở Đài Loan và cũng đã được phép xuất vào Nhật năm 2010. • + Thái Lan cũng đã nộp đơn với phía Mỹ cho thanh long chiếu xạ của Thái (thanh long cũng đã trồng được ở Thái Lan) xuất vào Mỹ.

23. D. Nhóm quả thứ hai xuất đi Mỹ • Chôm chôm đã nhận được phép xuất đi Mỹ tháng 3 năm 2011 • Đã chuẩn bị đầy đủ các điều kiện tiền đề như: vùng sản xuất, cơ sở đóng gói đạt chuẩn cho 3 loại quả này và thực hiện xong dose mapping cho chôm chôm. • Nhãn, vải: Giai đoạn triển khai: bước chót của tiến trình phân tích nguy cơ dịch hại. • Dự kiến sẽ được phép xuất đi Mỹ tháng cuối năm 2011 hoặc đầu năm 2012.

24. E. Nhóm quả thứ ba xuất đi Mỹ • Soài, Vú sữa • Giai đoạn triển khai: bước đầu tiên của tiến trình phân tích nguy cơ dịch hại • Dự kiến sẽ nhận được phép xuất đi Mỹ năm 2013 • Đã chuẩn bị các thông tin cung cấp cho Mỹ để phân tích nguy cơ như: danh sách dịch hại trên 2 loại quả này.

25. 2. Thị Trường Nhật Tiếp theo sau chuyến viếng thăm Nhật Bản của Thủ Tướng Phan Văn Khải, bắt đầu từ năm 2004 cục Bảo vệ Thực Vật đã bắt đầu tiến hành việc thâm nhập quả thanh long của Việt Nam vào thị trường Nhật Bản. Nhận được sự tài trợ của Chính phủ Nhật Bản thông qua dự án JICA 3 năm về tăng cường năng lực xử lý kiểm dịch trừ ruồi đục quả cho hoa quả tươi của Việt Nam, Cục BVTV đã giao cho T/T KDTVSNK2 tiến hành thực hiện dự án hợp tác kỹ thuật từ năm 2005 đến tháng 3 năm 2008.

26. . Test insect:B.dorsalis 1st instar larva

27. Kết quả của dự án đã được hai phía Bộ Nông Nghiệp Việt Nam và Nhật Bản đánh giá rất cao. Dự án đã xây dựng được tất cả các thông số kỹ thuật cho việc xử lý hơi nước nóng trừ ruồi đục quả cho thanh long để xuất đi Nhật Bản. Sau khi kết thúc dự án, Cục bảo Vệ Thực vật Việt Nam cũng đã hoàn tất báo cáo kĩ thuật để gửi sang bộ nông lâm ngư Nhật bản vào tháng 4/2008 xin giải tỏa lệnh cấm. Tháng 10 năm 2009, Nhật Bản tháo bỏ lệnh cấm nhập thanh long vào Nhật Bản cho Việt Nam bằng biện pháp xử lý hơi nước nóng, kết thúc qui trình thanh thỏa 13 bước của Nhật Bản. Thanh long chính thức xuất đi Nhật Bản từ tháng 11/2009.

29. Sau thời điểm này các nhà xuất khẩu Việt Nam có thể tìm các đối tác nhập khẩu của Nhật Bản để triển khai việc xuất khẩu quả thanh long sang thị trường Nhật. Tất nhiên việc xuất khẩu thanh long xử lý hơi nước nóng vào Nhật Bản cũng sẽ dựa trên nền hệ thống quản lí hàng hóa tốt mà chương trình tiền thanh thỏa cho thanh long đang tiến hành với phía Mỹ đã và đang tạo dựng một tiền đề chung cho cả 2 thị trường. Công ty YASAKA của Nhật Bản đã đầu tư một nhà máy xử lý hơi nước nóng quy mô thương mại đầu tiên ở tỉnh Bình Dương,để xử lý cho các lô hàng thanh long xuất khẩu đi Nhật, sau khi Việt Nam chính thức nhận được lệnh giải tỏa (2009). Theo sau Yasaka là Cty Good Life ở TP HCM cũng đang xây dựng 1 nhà máy Hơi Nước nóng thứ 2 ở VN.

30. Hơi nước nóng: 46,5o – 40 phút [Nhật Bản - 2009, Hàn Quốc - 2010]

31. Duy trì chất lượng – củng cố thị trường Nhật Bản và Hàn Quốc 1/ Khâu thu hái phải thao tác nhẹ tay, tránh gây các chấn thương cơ giới, thu hái vào sáng sớm, không chất nhiều lớp quả vào xọt để quả, và không phơi quả ngoài nắng. 2/ Vận chuyển lúc trời mát, tránh đường sóc 3/ Giảm thiểu tối đa biên độ biến động nhiệt độ trong quá trình vận chuyển quả từ vườn đến cơ sở sơ chế, từ cơ sở sơ chế đến nhà máy hơi nước nóng. Từ sau xử lý đến đóng gói và bảo quản lạnh, chuyển biến nhiệt phải giảm từ từ.

32. Duy trì chất lượng – củng cố thị trường Nhật Bản và Hàn Quốc (tt) 4/ Tăng cường độ ngọt của trái. 5/ Độ dầy của vỏ quả tốt (quả ở ngày thứ 30-32 từ lúc ra hoa, hoặc lúc neo trái lại trên cây: màu đỏ quả chiếm khoảng 70% diện tích). 6/ Có chế độ canh tác tốt với nền phân hữu cơ đầy đủ và sử dụng chất kích thích vừa phải và thu hoạch quả đúng yêu cầu.

33. *** Khả năng phát triển xuất khẩu thanh long ở thị trường khó tính Đi Mỹ: • 2008: xuất được 100 tấn • 2009: xuất được 100 tấn • 2010: đã đạt mức 850 T. (tăng 8,5 lần) • 6 tháng đầu năm 2011: 850 T. Hiện vẫn đang duy trì được tốc độ xuất khẩu này. Đi Nhật và Hàn Quốc: • 6 tháng đầu năm 2011: 265 T. đi Nhật và 54 T. đi Hàn Quốc. Tổng cộng: - 6 tháng đầu năm 2011:1,169 T.

34. III. KẾT LUẬN Bước đầu thanh long đã là quả mở màn cho 2 thị trường khó tính nhất là Nhật và Mỹ bằng 2 phương pháp xử lý KDTV tiên tiến nhất là Hơi Nước Nóng và Chiếu xạ và đồng thời đã là tiền đề cho việc thúc đẩy xuất khẩu các lọai quả còn lại như chôm chôm, và tiếp dến là nhãn, vải, xòai, vú sữa, măng cụt v.v… Ngày 28/10/2010, thanh long VN đã chính thức vào thêm được thị trường Hàn Quốc. Vận dụng các kinh nghiệm và kiến thức đã học tập được từ các chuyên gia và dự án hợp tác đã thực hiện với Mỹ và Nhật để hoa quả Việt Nam sẽ không chỉ vào được 3 thị trường Mỹ và Nhật và Hàn Quốc mà còn tiếp tục vào tất cả các thị trường khó tính (hay cao giá) khác nhưTân Tây Lan, Úc, Chilê v.v….