EKFRAZA W POEZJI CZESŁAWA MIŁOSZA

1. EKFRAZA W POEZJI CZESŁAWA MIŁOSZA CZYLI O PASTELACH DEGASA

2. Prezentację opracowano na podstawie książek: Aneta Grodecka, Poeci patrzą…, Wydawnictwo STENTOR, Warszawa 2008.Marta Tomczyk – Maryon, Jak czytać wiersze i oglądać obrazy?, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa – Bielsko–Biała 2010.

3. EKFRAZA: Grecki źródłosłów – ékphrasis – oznacza „dokładny opis” i w dzisiejszym znaczeniu odnosi się do opisu dzieła sztuki lub samodzielnego gatunku, będącego takim opisem.

4. TYPY EKFRAZ:

5. Edgar Degas jako reprezentant impesjonizmu Impresjonizm – kierunek ukształtowany we Francji w drugiej połowie XIX w. przede wszystkim w malarstwie. Nazwa kierunku pochodzi od słowa impresja, czyli wrażenie. Początkowo termin impresjoniścimiał pogardliwe zabarwienie i wynikał z negatywnego nastawienia krytyków do młodych malarzy. Nawiązując do tytułu obrazu C. Moneta Impresja. Wschód słońca, jeden zkrytyków żartobliwie nazwał ich wrażeniowcami.

6. Cechy malarstwa impresjonistycznego: • dążenie do utrwalenia ulotnej chwili • rezygnacja z wyrazistych konturów i dbałości o detale • śmiałe pociągnięcia pędzlem • operowanie barwną plamą • wykorzystanie pastelowych barw (ulubione odcienie: błękity, szarości, zielenie, żółcienie) • posługiwanie się refleksami świetlnymi

7. Technika impresjonistyczna w malarstwie: • dywizjonizm – technika malarska polegająca na stosowaniu barwy rozbitej na części składowe, na malowaniu małymi, oddzielnymi plamami; • puentylizm - metoda malarska polegająca na kładzeniu obok siebie podobnych w formie, jednakowej wielkości małych plamek czystego koloru, dzięki czemu powierzchnia obrazu jest poddana barwnej wibracji.

8. Cechy malarstwa Edgara Degasa(1834 – 1917) • fascynacja światem teatru (liczne obrazy przedstawiające próby baletu i tancerki) • dążenie do uchwycenia ruchu, przelotnego gestu, zapamiętania i odczytania tego, co jest mało uchwytne; określenia ruchu już minionego oraz próby odgadnięcia przyszłego posunięcia • złudzenie ruchu wynikłe z błysków i lśnień • eksponowanie lekkiej bryły i roztapianie postaci w atmosferze • mistrzostwo linii (starannie wykonany modelunek postaci) • pierwszeństwo koloru przed konturem

9. Szkoła tańca (1879-80)

10. Klasa tańca (1873-76)

11. Primabalerina (1878)

12. Kobieta myjąca się (1885)

13. Po kąpieli

14. Malarstwo Edgara Degasa jako źródło inspiracji poetyckiej – Czesław Miłosz Pastele Degasa • Pastele Degasa Czesław Miłosz  • Te plecy. Rzecz erotyczna zanurzona w trwaniu,A ręce uwikłały się w rudych splotach,Tak bujnych, że czesane, ściągają w dół głowę.Udo i pod nim stopa drugiej nogi,Bo siedzi, rozchylając zgięte kolana,I ruch ramion odsłania linię jednej piersi.Tu, niewątpliwie, w stuleciu i roku,Które minęły. Jakże ją dosięgnąć?I jak dosięgnąć tamtą, w żółtym peniuarze?Czerni rzęsy przed lustrem, podśpiewując.Trzecia leży na łóżku, pali papierosaI ogląda żurnal mody. Jej koszulaZ muślinu, biel obfita okrągło przeświecaI różowawe sutki. Kapelusz malarzaWisi między sukniami na antresoli.Lubił tutaj siadywać, rozmawiać, rysować.Cierpkie w smaku jest nasze ludzkie obcowanieZ powodu znajomego dotyku, ust chciwych,Kształtu bioder i nauk o duszy nieśmiertelnej.Przybiera i odchodzi. Fala, wełna, wilna.I tylko ruda grzywa błysnęła w otchłani. • Edgar Degas Kobieta czesząca włosy (1888-89)

15. Fascynacja poety malarstwem Degasa Po wizycie w Musée d‘Orsay i obejrzeniu płócien z tancerkami Czesław Miłosz zanotował 5 sierpnia 1987 r. w dzienniku: Degas mnie wzrusza, bo za tym malarstwem jest litość. Dla kruchego ciała, dla aspiracji tych dziewcząt, dla ich kochanków, mężów, dla ich dalszych przygód, jakich, nie wiadomo.

16. EKFRAZA W WIERSZU MIŁOSZA: Początek utworu wyraźnie nawiązuje do obrazu Kobieta czesząca włosy (1888-1889), znajdującego się obecnie w kolekcji Mentropolitan Museum of Art w Nowym Jorku. Opis pozy modelki jest na tyle wierny, iż pozwala z całą pewnością stwierdzić, że komentarz poety dotyczy tego właśnie pastelu, a nie innych o tym samym tytule; na wersji z 1885 r., znajdującej się w Ermitażu w Petersburgu, układ ciała czeszącej się kobiety różni się od układu opisanego przez Miłosza tylko ułożeniem stopy.

17. Kobieta czesząca włosy (1885) Kobieta czesząca włosy (1888-89)

18. METAEKFRAZA W WIERSZU MIŁOSZA W dalszej części wiersza podmiot liryczny wylicza jeszcze inne postaci kobiet utrwalone na obrazach Degasa: I jak dosięgnąć tamtą, w żółtym peniuarze? Czerni rzęsy przed lustrem, podśpiewując. Trzecia leży na łóżku, pali papierosaI ogląda żurnal mody. Jej koszulaZ muślinu, biel obfita okrągło przeświecaI różowawe sutki.

19. Kobieta czesząca włosy (1886-88)

20. Kobieta czesząca włosy (1887-90)

21. Po kąpieli

22. Kobieta przed lustrem (1887)

24. Kobieta wycierająca włosy

25. Kobieta czesząca się

26. Toaleta kobiety (1889)

27. Refleksja temporalna w tekście Miłosza: W sztuce poetę interesuje przede wszystkim zatrzymanie czasu. Tej zasadzie służy: - przywołanie obrazu samego artysty • odmalowanie atmosfery panującej w jego pracowni • użycie wyrazów wyjętych wprost z dziewiętnastowiecznego słownika (antresola, peniuar), • refleksja na temat upływu czasu: Tu, niewątpliwie, w stuleciu i roku, Które minęły. • pytanie retoryczne: Jakże ją dosięgnąć? I jak dosięgnąć tamtą, w żółtym peniuarze?

28. Estetyka i erotyka – poetycki i malarski sposób patrzenia na kobiety • eksponowanie zmysłowego piękna modelki • uchwycenie niuansów ruchu ciała kobiet • skupienie uwagi na szczegółach w opisie przyjętej pozy • opis elementów kobiecego stroju, budujących atmosferę erotyzmu ( koszula z muślinu, żółty peniuar) • poetycka definicja nagich pleców modelki: Te plecy. Rzecz erotyczna zanurzona w trwaniu.

29. Przejawy techniki impresjonistycznej w tekście Miłosza • utrwalenie ulotnej chwili • fascynacja płynnością ruchów modelek • wykorzystanie efektu połyskiwania i prześwitywania • eksponowanie nastrojowości (delikatna erotyka, zmysłowość) • akcenty kolorystyczne (biel, żółć, rudy)

30. Eros i vanitas - egzystencjalna refleksja poety W zakończeniu wiersza, w formie poetyckiej syntezy, pojawia się gorzka zaduma nad życiem: Fala, wełna, wilna. Trio złożone z miękkich, krótkich, synonimicznych rzeczowników daje obraz istnienia podlegającego przemijaniu, w którym przeszłość łagodnie miesza się z teraźniejszością, a upływ czasu jest procesem niezależnym od człowieka. W obrazie czeszącej się kobiety poeta odczytuje ideę vanitas.