MASYARAKAT MAJMUK

1. MASYARAKAT MAJMUK

2. Seorgpakarantropologi, J.S. Furnival (1948) menyatakanmasyarakatmajmukadalahmerujukkepadamasyarakatcampuranygberbilangbangsa. • Namun, campuraninidalamertikataygsebenar, bergaultapitidakbercantum. Setiapkumpulanmengamalkan agama, adat, kebudayaan, bahasa, fahamandancarahidupnyaygtersendiri.

3. LatarBelakangKaumUtamadanPembentukanMasyarakatMajmukdi Malaysia. • KOMPOSISI DAN TABURAN PENDUDUK SEBELUM MERDEKA • Tigakaumygterbesardanutamadi Tanah MelayuialahMelayu, Cinadan India. Sebelumpenemuantapakbijihtimaholeh Long Jaafar pd tahun 1848, hampirkesemuapendudukdi Tanah Melayuterdiridaripd org Melayu. • Pd pertengahanabadke 19, berlakupenghijrahanmasukkaumCinadan India secaraberamairamaike Tanah Melayu. Fenomenainiberlakukeranadasarkolonial British ygmembawamasuk kaum2 tersebut , terutamautkmengerjakanekonomi.

4. Abad ke-19 memperlihatkanpenguasaanInggeriskeatasstrukturpolitikdanekonomi Tanah Melayusecarameluas. Aktivitiperlombonganbijihtimahygmerupakansumberkekayaan Tanah Melayudiekploitasikansepenuhnyaoleh British. • Kesanygjelasmelaluidasar liberal British ialahpembentukanmasyarakatnegaraygberbilangkaumsertakepelbagaiancarahidupdanketurunan. Penghijrahansecarabesar-besaraninitlahmengubahstrukturkependudukanasal Tanah Melayu. • Dari segiperatusan, peratuspendudukMelayusemakinkecildari 54% merosotmenjadi 49% pd tahun 1921 danmenurunlagikepada 45% pd tahun 1931

5. - Pemajmukanmasyarakat Tanah Melayutelahmenyebabkan British mentadbirmenggunakandasar ‘pecahdanperintah’ (divide and rule). Dasarinimemberimaknakelemahanpenglibatanbumiputera, tetapi pd masaygsamamemberipengkhususankepadakaumimigrandanmemastikanpengasingansetiapkaum. - Kaumpendatangdibiarkanutkmengekalkanidentitidanbudaya masing2 sementaraperhubunganlangsungdengan kaum2 lain, terutamadenganbumiputeratidakdigalakkan.

6. KAUM MELAYU • Org Melayubolehditafsirkansebagaipendudukasal Tanah Melayudimananenekmoyangnyadatangdari Indo-China atau Yunnan lebih 3500 tahundahulu. NamunpendudukMelayukinisebenarnyalebihramaiekorankemasukanbeberapalagikelompokmasayarakatMelayudarikepulauan lain ke Tanah Melayu. • Sejakabad ke-9 lagitelahberlakupenghijrahan beramai2 masyarakatMelayu Indonesia ke Tanah Melayu. Penghijrahaniniberlakuekorankedudukanekonomi, politikdansosialygsmuanyabolehmenjaminkeselesaanmereka.

7. Masyarakat Indonesia datangdaripadaberbagai-bagaipulausptJawa, Sumatera, Sulawesi dan Riau. Sehinggatahun 1957, keturunanpendudukMelayudi Tanah Melayuberjumlah 2,427,834 org, iaitu 49.8% daripdjumlahpenduduk Tanah Melayu. • Sebelumzamanpenjajahan, kegiatanekonomiutamamasyarakatMelayuialahperdagangan. Perdaganganutamaialahmelalui sungai2 utamadinegeriMelayu. Justeruitu, kerajaan2 Melayutradisionallebihtertumpudi tepi2 sungai.

8. PenguasaanekonomiorangMelayuterhadapsektorekonominegeri masing2 semakinberubahdanmerosotsetelahcampurtangan British dalamhal-ehwalpolitiktempatan. Kemasukan buruh2 asingjugatelahmengubahstrukturekonomimasyarakatMelayu. • Kemasukanburuhasingsecaraberamai-ramaitelahmenggalakkankemunculan bandar2 barusptTaiping, Ipoh, Port Weld, Tapahdan Kampar di Perak; Kuala Lumpur, Port SwettenhamdanKlangdi Selangor sertaSerembandan Port Dickson diNegeri Sembilan. • Bndar2 baruinimenjaditumpuanburuhasing, manakalakaumMelayumasihkekaldi bandar2 tradisiatauperkampungan masing2.

9. Walaupunperatusanpendudukbandarmeningkatdarisemasakesemasa, namunperatusankaumMelayudi bandar2 masihlagikecil. • Ekoranperdaganganygberatsebelah, prestasiekonomi org Melayudizamankolonialtidakmencapaisebarangkemajuan, malahansemakinmerosot. • British memegangdasar agar org Melayukekalsebagaipetanisaradiridanmengusahakanhasilsetakatmampumenyarahidup. • MasyarakatMelayutidakdigalakkanutkmenyertaisektorekonomimoden. Alasan British ialah agar adatresamdantradisi org Melayutidakterganggudenganpemodenan. Inisbenarnyamemberilebihruangkepadaburuhasingmenguasaisektorekonomikeseluruhannya.

10. KAUM CINA • PenghijrahanmasukmasyarakatCinasecara beramai2 berlakuselepaspengambilanPulau Pinang oleh British daritangan Sultan Kedah padatahun 1876, pengambilalihanSingapuradaritangan Sultan Johor padatahun 1819 danselepaspenubuhanNegeri-negeriSelatpadatahun 1826. • KebanyakanmasyarakatCinaberasaldari Wilayah Kwangtung danTukuin. Ramaijugaygdtgdaridaerah Amoy, sen-Yu, Hok-Chiu, Eng-Chon dan lain2. • Pd peringkatawal, buruh2 Cinabertumpudi tapak2 perlombonganawalsptdiLukutdan Sungai Ujong. Penghijrahansemakinpesatsejajardenganperkembanganaktivitiperlombongan. • Catatanmenunjukkanmenjelangtahun 1870, bilanganmasyarakatCinadi Sungai Ujonghampir 10,000 org; dandiLarut Perak pd tahun 1873 terdapatseramai 40,000 orang.

11. kawasan2 lombongbijihtimah Kuala Lumpur, iaitudiAmpang, Sungai KanchingdanKlangkesemuanyadiusahakanoleh buruh2 Cina. • Selainaktivitiperlombongan, kemasukan org Cinake Tanah Melayudisalurkanmelaluiaktivitiperladanganladadangambir. Org Cinadibawamasukke Johor melaluiSistemKangchudenganmenggunakansuratkebenarandipanggilSurat Sungai. Dari sistemini, dicatatkanpadatahun 1870-an masyarakatCinadi Johor mencapai 100,000 orang. • BilanganpendudukCinamenunjukkanpertambahanyg paling besardarisetahunkesetahunberbandingdenganbangsa lain.

12. Pihak British menggalakkankemasukanburuhCinainidenganmeluluskanbeberapa undang2 ygberkaitan. Misalanyapadatahun 1877, The Chinese Immigrants dan The Crimpling Ordinance telahdiluluskan. JabatanperlindunganorangCinatelahditubuhkanutkmelindungi org Cina. • Org Cinaygberhijrahke Tanah Melayusebenarnyaterdiridaripadaberbagai-bagaikelompokygbolehdibezakandarisegiloghat, adatdanpengkhususanekonomi. Kelompok2 utamainiialahHokkien, Kantonis, Hakka, TeochewdanHailam. • Kebanyakkan org Hokkienterdiridaripdpeniagadanpekedaisementara org Kantonissebagaipelombongdanpetukang. OrangTeochewmenjadipekedaidanpeladangdenganmembukaladangtebudiSeberangPraidanPulau Pinang sertaladanggambirdanladahitamdi Johor.

13. Org Hakka ramaiygmenjadipelombongsementara org Hailam pula ramaiygmembuka kedai2 makan. • Antarasemuakelompokini, bilangan org Hokkienadalahygterbesar. • Walaupunkemasukan org Cinaberlaku besar2an, namunbilanganinitidakmenentuekoranramaiygseringkeluarmasuk. Bilangan org CinalebihstabilselepasPerangDuniaKedua. Sehinggatahun 1957, bilanganpendudukCinadi Tanah Melayuialahseramai 2,332,936 org, iaitu 37.1% daripadajumlahpenduduk Tanah Melayu.

14. KAUM INDIA • Walaupunkedatanganburuh India ke Tanah Melayuhanyaketara pd abadke 19 danke 20, sebenarnyahubunganantara India denganSemenanjung Tanah Melayutelahberlakulebihawallagi. • HubunganterawaltelahbermulasejakabadpertamaMasihiapabilapenganut Hindu-Buddha menyebarkan agama merekadi Nusantara. HubunganseterusnyakelihatanpadazamanKesultananMelayu Melaka apabila pedagang2 India berniagadipelabuhan Melaka.

15. Penghijrahanmasyarakat India ke Tanah Melayuberlakusecarabesar-besaranmulaitahun 1840-an. Kebanyakanburuh India datangdariselatan India. Buruh2 India bermulasebagaipekerjadi ladang2 tebudan kopi diSeberangPrai. • Tumpuanmasyarakat India iniialahdi kawasan2 utamapenanamangetahdi Perak, Selangor danNegeri Sembilan. Catatanmenunjukkandaritahun 1900 hingga 10 tahunkemudiannya, seramai 48,000 buruh India telahberhijrahke Tanah Melayu. • Angkainimeningkatsecaramendadak 10 tahunkemudiannya, iaituantaratahun 1911 hingga 1920 apabiladianggarkanseramai 908,000 buruh India berhijrahke Tanah Melayu.

16. Catatanmenunjukkan 90% daripdgolonganpenghijrahialah org Tamil ygberasaldari Chennai, sementaraselebihnyaialah Telugu dan Malayalam. • Selain org Tamil, terdapatjuga org Punjabi dan org Ceylon. Kumpuluanetnikpenduduk India ygterbesarialah org Tamil ygmembentuk 80% daripdkeseluruhanpenduduk India di Tanah Melayusementara org Malayalimeliputi 7%. Org Telugu pula berjumlah 4%. Kebanyakan org2 Tamil dan org2 Telugu bekerjadi estet2 getahsebagaiburuh. Adajugadikalangan org Tamil ygberkhidmatdi jabatan2 kerajaanpadaawalabad ke-20.

17. Org Punjabi turutdatangke Tanah Melayudanpadaperingkatawalnyamerekabertugasdlmperkhidmatan polis dankeretaapisertamenjadipengawalkeselamatan. • Buruh2 India ygbekerjadi Tanah Melayudatangsamaadasecarapaksaanataurela. Kumpulan ygdipaksaterdiridaripadabanduanatautawananygbekerjamembinajalanraya, landasankeretaapi, jambatandan bangunan2 kerajaan. • Merekaygdatangsecarasukarelabiasanyabekerjadi ladang2 tebu, kopi dangetah. Sistemyg paling popular dlmusahamembawamasuk buruh2 India iniialahSistemKangani.

18. Mengikutsistemini, seorangpekerjaygtelahbekerjadi Tanah Melayupulangke India mencari buruh2 baruutkbekerjadengannyadi Tanah Melayu. Org inilahygdigelarKangani. • Namunsisteminidihapuskan pd tahun 1938. • WujudjugasistemygdinamakanSistemKontrakdimanaseseorgpekerjaitubekerjamengikutjangkamasatertentusebagaimanaygdisebutdidalamkontrak. • Sehinggatahun 1957, jumlahpenduduk India di Tanah Melayumenjangkau 695,985 org iaitu 11.1% daripadajumlahpenduduk Tanah Melayu.

19. KOMPOSISI DAN TABURAN PENDUDUK SELEPAS MERDEKA HINGGA KINI • Populasi Malaysia berjumlah 28.3 jutapadatahu 2010 berbanding 23.3 jutapadatahun 2000 (Carta 1). Inimenunjukkanpuratapertumbuhanpenduduktahunanialahsebanyak 2% dalamtempoh 2000-2010 910 tahun). Kadar iniagakrendahjikadibandingkandenganpertumbuhanpadatempoh 1991 – 2000 iaitu 2.6% (Carta 2).

21. KomposisiEtnikJumlahpopulasi Malaysia 28.3 juta, dimana 91.8% adalahwarganegaradan 8.2% adalahbukanwarganegara. Warganegara Malaysia terdiridarikumpulanetnikBumiputera (67.4%), Cina (24.6), India (7.3%) dan lain-lain (0.7%). Sumber: JabatanStatistik Malaysia, 2010

22. ASAS-ASAS KEBUDAYAAN MASYARAKAT MAJMUK DI MALAYSIA Agama danKepercayaan KaumMelayu - Pendudukmajorititerawaldi Tanah MelayuialahorangMelayu. PendudukMelayuketikaituhidupdengan agama dankebudayaanmerekatersendirimalahanamalanmerekainitidakterjejaswalaupundengankemasukan buruh2 Cinadan India.

23. PendudukMelayudi Tanah Melayuamnyamenganut agama Islam. Agama Islam dibawamasukke Tanah Melayusejakabad ke-14 atauke 15. KesultananMelayu Melaka memangterkenalsebagaipusatpemerintahanygberperananpentingdalammemastikanpenyebarandanpengekalan agama Islam. • Agama Islam ialahberkonsepkankepercayaankepadaTuhan yang satu. • Dalam agama Islam, al-Qur’an dijadikansebagaiasasperundanganygutamabersama-samadengannasihatdaripadaNabi Muhammad (saw) sendiri.

24. Islam ialah agama yg paling meluasdianutidi Malaysia dansecarakeseluruhannya, ajaran Islam bermatlamatuntuk: a) melahirkanmanusiamempunyaikonsepkepercayaan yang betul, iaituhanyapercayakepadakekuasan ALLAH semata-mata b) melahirkanmanusiaygmempunyaicarahidup yang tersusundanbersistematikdalamsituasikehidupanmereka c) melahirkanmanusia yang bertanggungjawabsebagaiKhalifah Allah dimukabumiinidansekaligusmelahirkanmanusiaygmengenalidiridanmempunyaihalatujuhidup.

25. Islam mentafsirkan bentuk2 hubunganygberlakudlmhidupmanusiaini, iaitu: • Dalamhubunganmanusiadengan ALLAH (swt), ALLAH (swt) telahmenciptakansegala-galanyautkkebahagiaanmanusia. Olehitu, manusiadiciptabertujuanutkmenghambakandirikepada ALLAH danberibadatkepada-Nya. • Dalamhubunganmanusiadenganmanusia, Islam menuntuthubungan yang berdasarkanpersaudaraandansatuketurunantanpamengiraperbezaanwarnakulit, bahasa, tempatdan agama.

26. c) Dalamhubunganmanusiadenganalam pula bermaksudmanusiaperlumenghormatikejadianalamkeranamanusiamerupakanmakhluk yang diamanahkanoleh ALLAH. Manusiaadalahpentadbiralam (khalifah), danperlumemeliharanyadaripadasebarangkerosakandankemusnahan. - lain2 aspekygditekankandalamajaran Islam sptpemeliharaanjiwasupayasentiasabersih, pemeliharaanakaldanfikiran, pemeliharaanmaruahdanketurunan, pemeliharaanhartabenda, peliharaanhakdankebebasan.

27. KAUM CINA • MasyarakatCinaygdatangke Tanah Melayumengubahstrukturkemasyarakatannegarainisekaligusmenyumbangkepadapembentukanmasyarakatmajmuk. • Golonganiniturutmembawabersama agama dankepercayaanygmerekaanutikenegarainidankekalmengamalkan agama dankepercayaan masing2 tanpahalangandansekatan. • Antara agama ataukepercayaanygdiamalkanolehmasyarakatCinaialahfahamanTaoisme. • TaoismemerupakansistemfalsafahdankeagamaanCina.

28. Taoismeberasaldaripdperkataan Tao ygbermaksud ‘Jalan’ (The Way). • Taoismemengajarpengikutnyautkmencapaiketenanganjiwa, kedamaianfikirandankeharmonianemosi. • DuaorangahlifalsafahTaoismeygterkenalialah: a) Lao Tzu (abad ke-6 S.M.) – beliaumenulisbukumengenaifalsafahTaoismebertajuk Tao-teChing. BukutersebutmengandungiasasajaranTaoismedanmenjadisalahsebuahbukuygamatberpengaruhdinegara China. b) Chuang Tzu (abadke 4-3 S.M) – beliautelahmemperkenalkandoktrinkesamarataanterhadapsemuaperkara.

29. Taoismepernahmenjadi agama rasminegara China dalamabadke – 7 hinggaabadke – 10 padamasapemerintahanDinasti Tang. • Satuanutanyg popular dikalanganmasyarakatCinaialahfahamanConfucianisme. • Pengasasajaraniniialah Kung Fu Tze (Confucius) yang dilahirkanpadatahun 551 S.M danmeninggalduniapadausia 72 tahun

30. KonsepkekeluargaandalamConfucianisme - ajaraninimementingkanorganisasikekeluargaan. Dalamsesebuahkeluarga, kasihsayangsesamakaumkerabat, ketaatankepadaibubapadanabangsgtdititikberatkan. b) Ketaatananak • Aspekinimerujukkepadapenghormatanygpatutdiberikanolehanakkepadaibubapa. c) Konsep Yin dan Yang • Konsepinimenyebutbahawasemuabendaygadadiduniainimerupakangabunganunsurpasif, dikenalisebagai Yin danunsuraktif, dikenalisebagai Yang. • Gabungan Yin dan Yang akanmembawakeamanandankeharmonian. • Menurutteori, Yang merupakankuasapositifdlmalamsptpanasmatahari, bumidankering, iaitu tanda2 ygmelambangkankepintaran, kekuatandankepimpinan. Yin pula melambangkan kuasa2 negatifalamsepertisejuk, bulandanlautanygmelambangkan sifat2 lemah, gelapdanpasif.

31. KAUM INDIA • Masyarakat India ygtibake Tanah Melayuturutmembawabersama agama danbudayaygdiamalkandari India. • Agama yg paling banyakdianutiolehmasyarakat India ialah agama Hindu. • Ciri-ciriygterkandungdalamdidalam agama Hindu. a) KepercayaankepadabanyakTuhan - agama Hindu berbentukpolitestik, iaitumempunyaibanyaktuhan. - antaratuhantersebutialah Brahma (TuhanPencipta), Vishnu (TuhanPelindung), dan Siva (TuhanPembinasa)

32. b) Konsep karma dankelahiransemula • Masyarakathindupercayabahawakelahiranmerekakedalamsalahsatukastaamatdipengaruhiolehkelakuanmerekasemasadalamkehidupanygterdahulu. • Unsurygmenentukankastamanaygbakaldidudukiselepaskelahiransemulaialah karma. c) Kitab-kitab Veda - Kitabvedaialahkitabygmenjadipanduandalammasyarakatpengamal agama Hindu. Kitab2 inimengandungiriwayathidup, amalan2 politik, kebudayaan, tempat, pakaian, minumandansebagainya.

33. MASYARAKAT SARAWAK • Kaummajoritidi Sarawak meliputiorangIban (DayakLaut), OrangMelayudanOrangMelanau. • Amnya org Ibantidakmempunyai agama ygtertentu. Merekamasihlagiberpegangkepadaajarananimismesejakdahuludansetelahkedatangan kuasa2 barat, sebahagianbesarmasyarakatIbanberagamaKristian. • BagimasyarakatMelayudi Sarawak, merekaberpegangkepadaajaran Islam. • BagimasyarakatMelanaumerekaasalnyamerupakan pagan (tidakmempunyaipegangan agama), bagaimanapunselepaspemerintahankesultanan Brunei danpemerintahankeluarga Brooke, ramaiantaramerekaygmemeluk agama Islam danKristian.

34. Masyarakat Sabah • MasyarakatKadazan-Dusun, ialahmasyarakatterbesardi Sabah ygmemegangkepercayaananimisme. Sebahagiankecildaripadamerekatelahmemeluk agama Islam danKristian. • Di kawasanpendalaman, ramaiygmasihtidakmempunyaipegangan agama. • BagimasyarakatBajau, hampirsemuadaripadakalanganmerekaberagama Islam.

35. KEBUDAYAAN DAN ADAT RESAM KaumMelayu • BahasaygdituturkanolehorangMelayuterdiridaripadakelompokbahasaAntronesia. Bahasainidibahagikankepadatigajenisiaitumengikuttigakumpulanmanusiaberdasarkankedudukangeografi masing2. • TigakumpulantersebutterdapatdiSemenanjungdanKepulauanMelayu yang meliputi Malaysia, Indonesia, Filipina dan Madagascar; kedua, Malenesiadankepulauansekitarnya; ketiga, Polinesiadankepulauansekitarnya.

36. BahasaygdigunakanolehorangMelayuialahbahasaMelayu. Sebelumkedatanganbarat, tulisanygdigunakanolehorangMelayuialahtulisanjawi, iaitupengaruhygdibawaoleh pedagang2 Arab sejakzamanKesultananMelayu Melaka lagi. • DuajenisadatygmenjadiamalanpendudukMelayudi Tanah MelayuialahAdatPerpatihdanAdatTemengung. • AdatPerpatihdiamalkanolehmasyarakatMelayudiNegeri Sembilan. Adatinimenekankankonsepdemokrasidanmuafakat. • Raja bukanberkuasamutlak. Dalamadatinijuga, pewarisanhartapusakadiutamakankepadaanakperempuan.

37. AdatTemenggungmenjadiamalanmasyarakatMelayuseluruhSemenanjung, kecualiNegeri Sembilan. • Adatinimenekankanpemerintahan raja mutlakdankeutamaankepadakaumlelaki. Adatinijugaturutmendapatpengaruhygbanyakdari agama Islam. • Perayaan – perayaanygberbentukkeagamaanbagiorangMelayuialahAidilfitri, Aidiladha, Nuzul Qur’an, MaulidurRasuldanAwal Muharram

38. KaumCina • Padaperingkatawalpenghijrahan, masyarakatCinadidapatimempunyaisemangatkesukuanygkuat. Semangatkesukuaniniantaraygmenyebabkanlahirnyaaktivitikongsigelapdi Tanah Melayu, terutamanyasebelumcampurtanganpolitih British. • Kewujudankumpulankongsigelapinimenyebabkanmasalahpergaduhanseringterjadi. Kegiatanpenagihancandujugasemakinketaradikalanganpelombong. • Namun, budayapendatangCinainiterasingdaripadabudayamasyarakatCinaygasal. • Dari segipakaian, masyarakatCinakinikebanyakantelahmenggunakanpakaianygmodenbercirikan Barat.

39. Namun, pakaiantradisigolonganwanitaCinamasihdigunakansehinggakini. Salahsatunyaialah ‘samfoo’ ygterdiridaripadakombinasiblausdanseluar, pakaianinilebihkerapdigunakanolehgolongantua. Selainitu. ‘cheongsam’. • MakananasasmasyarakatCinaialahnasidanjenismasakanutamaialahmasakanKantonis, HokkiendanSzechuen.

40. - PerayaankaumCinaialahTahunBaruCina, Chap Goh Mei, PerayaanChing Ming, PerayaanHantuLapar, PerayaanKuihBulan.

41. Kaum India • Asasnyamasyarakat Hindu di India terbahagikepadahierarkisosialygtertentu. Hierarkitersebutdipanggilsistemkasta. • Dalamsistemkasta, masyarakat Hindu di India dibahagikankepadaempathierarkisosial, iaitu: • Brahmin – terdiridarigolonganbangsawandanalimulama. Golonganinidikatakanmenyamaitarafkepalapencipta • Ksyatria – terdiridarigolonganpahlawandandianggapmenyamaitaraftanganpencipta. • Vaisya - terdiridarirakyatbiasaygkebanyakannyabekerjasebagaipedagangataupetukangdantarafnyasamadenganpahapencipta • Sudra - terdiridaripadagolonganhambaabdiygkedudukannyadisamakandengan kaki pencipta.

42. Masyarakat India jugamempunyaiberbagaiperayaaniaituDeepavali, Thaipusamdan Thai Ponggal. • Pakaiantradisikaumwanitaialah sari iaitusejenispakaiandaripadakainsepanjangenamelaygdililitkandikelilingbadandandipakaibersamadengansehelaiblaus. • Pakaiantradisikaumlelaki pula digelar dhotis, iaitusejeniskainberwarnaputih. Kaumlelakijugamengenakanvestiataukurtaiaitupakaianputihutkkekuilatauperayaantertentu. • Makananmasyarakat India dinegarainiialahnasidan roti2 spt ‘chappati’, ‘paratta’ dan ‘puri’.

43. Masyarakat Sarawak • MasyarkatIbantinggaldirumahpanjang. Rumahinididiamiolehbeberapabuahkeluarga. Rumahpanjangterbahagikepadabeberapabuahbilikdansetiapbilikdihuniolehsebuahkeluargaygbiasanyakeluargaasas. • Rumahpanjangsukukelabit pula tidakadabilikutkkeluarga, cumaterdapatbilikygmemisahkanruangsebelahluardenganruangsebelahmalam.

44. Masyarakat Sabah • MasyarakatKadazan-Sabah jugamempunyaiberbagaiadatresambudayaygberkaitdengankematian, kelahiran. • DalamkehidupanmasyarakatBajau pula, terdapatempatkategorinormaataunilaiiaituhubunganlelakidenganperempuan, pertunangan, perkahwinandanperceraian