BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ

1. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ

2. KONUNUN GENEL AMACI Katılımcıların; Çalışma ortamında karşılaşılan sağlığa zararlı biyolojik risk etmenleri hakkında bilgi sahibi olmaktır.

3. ÖĞRENME HEDEFLERİ Bu dersin sonunda katılımcılar;

4. KONUNUN ALT BAŞLIKLARI

5. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ

6. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ TANIMLAR Biyolojik etkenler: Herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya zehirlenmeye neden olabilen, genetik olarak değiştirilmiş olanlar da dahil mikroorganizmalar, hücre kültürleri ve insan parazitleri, Mikroorganizma: Genetik materyali replikasyon veya aktarma yeteneğinde olan hücresel veya hücresel olmayan mikrobiyolojik varlıklar, Hücre kültürü: Çok hücreli organizmalardan türetilmiş hücrelerin in-vitro olarak geliştirilmesini,………ifade eder

7. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ Enfeksiyon Risk Düzeyine Göre Biyolojik Etkenler İnsanda hastalığa yol açma olasılığı bulunmayan biyolojik etkenler, İnsanda hastalığa neden olabilen, çalışanlara zarar verebilecek, ancak topluma yayılma olasılığı olmayan, genellikle etkili korunma veya tedavi imkanı bulunan biyolojik etkenler, İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, topluma yayılma riski bulunabilen, ancak genellikle etkili korunma veya tedavi imkanı olan biyolojik etkenler, İnsanda ağır hastalıklara neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, topluma yayılma riski yüksek olan ancak halen etkili korunma ve tedavi yöntemi bulunmayan biyolojik etkenler,

8. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ RİSKLERİN BELİRLENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ • Biyolojik etkenlere maruz kalma riski varsa; işçinin maruziyet türü, düzeyi ve süresi belirlenir, • Birden fazla grupta yer alan biyolojik etkenlere maruziyetin söz konusu ise; risk değerlendirmesi, zararlı biyolojik etkenlerin tümünün oluşturduğu tehlike dikkate alınarak yapılır, • Risk değerlendirmesi, düzenli aralıklarla , maruziyet koşulları değiştiğinde yada başka herhangi bir değişiklik olduğunda yenilenir,

9. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ RİSK DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ İnsan sağlığına zararlı olan veya olabilecek biyolojik etkenlerin sınıflandırılması, Yetkili makamların, işçilerin sağlığını korumak için biyolojik etkenlerin denetim altına alınması hakkındaki önerileri, İşçilerin işlerinin sonucu olarak ortaya çıkabilecek hastalıklarla ilgili bilgiler, İşçilerin işlerinin sonucu olarak ortaya çıkabilecek alerjik veya toksik etkiler, Yaptıkları işle doğrudan bağlantılı olarak işçilerin yakalandığı hastalıkla ilgili bilgiler.

10. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ RİSK DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ İnsan sağlığına zararlı olan veya olabilecek biyolojik etkenlerin sınıflandırılması, Yetkili makamların, işçilerin sağlığını korumak için biyolojik etkenlerin denetim altına alınması hakkındaki önerileri, İşçilerin işlerinin sonucu olarak ortaya çıkabilecek hastalıklarla ilgili bilgiler, İşçilerin işlerinin sonucu olarak ortaya çıkabilecek alerjik veya toksik etkiler, Yaptıkları işle doğrudan bağlantılı olarak işçilerin yakalandığı hastalıkla ilgili bilgiler.

11. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ İKAME ETME – YERİNE KOYMA «İşveren, yapılan işin özelliğine göre zararlı biyolojik etkenleri kullanmaktan kaçınacak ve teknik gelişmelere uygun olarak, kullanım şartlarında işçilerin sağlığı için tehlikeli olmayan veya daha az tehlikeli olan biyolojik etkenleri kullanacaktır.»

12. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ RİSKLERİN AZALTILMASI Yapılan risk değerlendirmesi sonucunda, işçilerin sağlık ve güvenliği için risk olduğu ortaya çıkarsa, işçilerin maruziyeti önlenir, Bunun teknik olarak mümkün olmadığı hallerde, yapılan iş ve risk değerlendirmesi dikkate alınarak, sağlık ve güvenlik yönünden yeterli korumayı sağlayacak şekilde, işçilerin maruziyet düzeyinin en aza indirilmesi için önlemler alınır;

13. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ RİSKLERİN AZALTILMASI • Maruz kalan/kalabilecek işçi sayısı, mümkün olan en az sayıda tutulur, • Çalışma prosesleri ve teknik kontrol önlemleri, biyolojik etkenlerin ortama yayılmasını önleyecek/ortamda en az düzeyde bulunmasını sağlayacak şekilde düzenlenir, • Öncelikle toplu koruma önlemleri alınır ve/veya maruziyetin başka yollarla önlenemediği durumlarda kişisel korunma yöntemleri uygulanır.

14. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ RİSKLERİN AZALTILMASI • Hijyen önlemleri; biyolojik etkenlerin çalışma yerlerinden kontrol dışı dışarıya taşınması, sızması, önlenmesi ve azaltılmasını sağlamalı, • Biyolojik risk işareti ile birlikte ilgili diğer uyarı işaretleri de kullanılır, • Biyolojik etkenlerin karıştığı kazaların önlenmesine yönelik plan hazırlanır.

15. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ RİSKLERİN AZALTILMASI • Biyolojik etkenlerin muhafaza edildikleri ortam dışında bulunup bulunmadığının belirlenmesi için ölçümler yapılır, • Atıkların, gerektiğinde uygun işlemlerden geçirildikten sonra işçiler tarafından güvenli bir biçimde toplanması, depolanması, işyerinden uzaklaştırılması,güvenli ve özel kapların kullanılması da dahil uygun yöntemlerle yapılır, • Biyolojik etkenlerin işyeri içinde güvenli bir şekilde taşınması için gerekli düzenlemeler yapılır.

16. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ BAKANLIĞA BİLDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ • Risk değerlendirmesi sonuçları işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden risk bulunduğunu ortaya koyuyorsa, istenmesi halinde, işveren aşağıdaki konularda gerekli bilgileri Bakanlığa verir, • İşveren, biyolojik etkenin ortama yayılmasına ve insanda ciddi enfeksiyona ve/veya hastalığa sebep olabilecek herhangi bir kaza veya olayı derhal Bakanlığa ve Sağlık Bakanlığına bildirir,

17. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ BAKANLIĞA BİLDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ • Aşağıda belirtilen biyolojik etkenlerin ilk kez kullanımında ön bildirimde bulunulur; • 1)Grup 2 biyolojik etkenler • 2) Grup 3 biyolojik etkenler • 3) Grup 4 biyolojik etkenler

18. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ KİŞİSEL HİJYEN VE KORUNMA • a) İşverenler, işçilerin biyolojik etkenlerle çalışmaya bağlı sağlık veya güvenlik riskleriyle karşılaştıkları bütün işlerde, aşağıdaki önlemleri almakla yükümlüdür; • 1) İşçiler, biyolojik etkenlerin bulaşma riski bulunan çalışma alanlarında yiyip içmeyeceklerdir. • 2) İşçilere uygun koruyucu giysi veya diğer uygun özel giysi sağlanacaktır. • 3) İşçilere, göz yıkama sıvıları ve/veya cilt antiseptikleri de dahil, uygun ve yeterli temizlik malzemeleri bulunan yıkanma ve tuvalet olanakları sağlanacaktır.

19. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ EĞİTİM-TALİMATLAR-BİLGİLENDİRME • «İşyerinde çalışan işçilere uygun ve yeterli eğitim verilmeli, aşağıda belirtilen konularda gerekli bilgi ve talimatlar verilmelidir.» • Olası sağlık riskleri, • Maruziyeti önlemek için alınacak önlemler, • Hijyen gerekleri, • Koruyucu ekipman ve elbiselerin kullanımı ve giyilmesi, • Herhangi bir olay anında ve olayların önlenmesinde işçilerce yapılması gerekenler,

20. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ EĞİTİM • Biyolojik etkenlerle temasın söz konusu olduğu çalışmalara başlanmadan önce, • Yeni veya değişen risklere göre uyarlanacak, • Gerektiğinde periyodik olarak tekrarlanacak eğitimler verilmelidir.

21. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ SAĞLIK GÖZETİMİ • a) Biyolojik etkenlerle yapılan çalışmalarda işçiler; • Çalışmalara başlamadan önce sağlık gözetimine tabi tutulmalıdır, • Düzenli aralıklarla sağlık gözetimine tabi tutulmalıdır. • b) Risk değerlendirmesi, özel koruma önlemleri alınması gereken işçileri tanımlayacak; • Bir işçinin, maruziyete bağlı olduğundan kuşkulanılan enfeksiyona ve/veya hastalığa yakalandığı saptandığında, işyeri hekimi veya işçilerin sağlık gözetiminden sorumlu kişi, benzer biçimde maruz kalmış diğer işçilerin de aynı şekilde gözetime tabi tutulmasını sağlar, • Bu durumda maruziyet riski yeniden değerlendirilir,

22. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ SAĞLIK GÖZETİMİ • Maruziyetin sona ermesinden sonra yapılacak herhangi bir sağlık gözetimi ile ilgili olarak işçilere gerekli bilgi ve tavsiyeler verilir, sağlık eğitimleri yapılır, • İşçinin kişisel sağlık durumu yeniden değerlendirilir, mesleki ve tıbbi öyküsü ile ilgili kayıt tutulur, • İşçiler, kendileriyle ilgili sağlık gözetimi sonuçları hakkında bilgi edinebilecekler, ilgili işçiler veya işveren sağlık gözetimi sonuçlarının gözden geçirilmesini isteyebilecek, • Biyolojik etkenlere, mesleki maruziyet sonucu meydana gelen her hastalık veya ölüm Bakanlığa bildirilir,

23. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ KAYITLAR • Sağlık gözetiminin yapıldığı durumlarda, kişisel tıbbi kayıtlar, maruziyetin son bulmasından sonra en az 10 yıl süre ile saklanır, • İşverenler, Grup 3 ve/veya Grup 4 biyolojik etkenlere maruz kalan işçilerin listesini, yapılan işin türünü, mümkünse hangi biyolojik etkene maruz kaldıklarını ve maruziyetler, kazalar ve olaylarla ilgili kayıtları, uygun bir şekilde tutulur. Bu liste ve kayıtlar maruziyet sona erdikten sonra en az 20 yıl saklanır,

24. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ KAYITLAR • Kişisel tıbbi kayıtların bilinen son maruziyetten itibaren 40 yıl süre ile saklandığı koşullar; • Kalıcı veya gizli enfeksiyona neden olduğu bilinen biyolojik etkenlere maruziyette, • Eldeki bilgi ve verilere göre, seneler sonra hastalığın ortaya çıkmasına kadar teşhis edilemeyen enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette, • Hastalığın gelişmesinden önce uzun kuluçka dönemi olan enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette, • Tedaviye rağmen uzun süreler sonra nükseden hastalıklara yol açan enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette, • Uzun süreli ciddi arıza bırakabilen enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette

25. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ TANIM • Çalışma yaşamında biyolojik risk etkenleri denildiğinde; akla, herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya zehirlenmeye neden olabilen, (genetik olarak değiştirilmiş olanlar da dahil) mikroorganizmalar, hücre kültürleri ve insan parazitleri gelir. • Biyolojik riskler, yukarıda belirtilen durumlara neden olan tüm virüsler, bakteriler, mantarlar ve parazitleri kapsamaktadır.

26. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ ETKENLER • «Hastalık etkeni mikroorganizmaların insan organizmasına girişlerine infeksiyon denir.» • Etkenler; • Bakteriler, • Virüsler, • Mantarlar, • Riketsiyalar, • Protozoerler, • Parazitler, • Klamidyalar,

27. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ İSK ALTINDAKİ İŞLER • Tarım (ürünün yetiştirilmesi ve hasadı), • Hayvancılık, Ormancılık, Balıkçılık, • Tarım ürünleri (gıda paketleme), • Depolama (tahıl siloları, tütün ve diğerleri), • Hayvan tüyleri ve derilerinin işlenmesi, • Tekstil fabrikaları, • Ağaç işleme (marangozhaneler), • Laboratuvar hayvanlarının bakımı,

28. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ İSK ALTINDAKİ İŞLER • Sağlık (hasta bakımı, tıbbi ve dental), • Kişisel günlük bakım (saç bakımı, vücut bakımı), • Biyoteknoloji (üretim işlemleri), • Farmasötik (ilaç üretimi), • Klinik ve araştırma laboratuvarları, • Bina onarımı, • Katı ve sıvı atıkların yok edilmesi, • Endüstriyel atıkların yok edilmesi,

29. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ İSK ALTINDAKİ İŞLER • İşyerlerinde bulunan biyolojik risk etmenlerinin tayininde, daha ziyade; • Tarım işçileri, • Sağlık çalışanları , • Laboratuvar çalışanları……………..üzerine yoğunlaşılmıştır.

30. BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ BİYOLOJİK RİSK ETMENLERİ – HASTALIK İLİŞKİSİ Patojenite - Virülans (Etkenin hasta etme yetisinin) yüksekliğine, Bulaşma yollarına (Temas, ortak kullanılan cansız maddeler, hava-vektörler) Konakçının duyarlılığına, Çevre etmenlerine; (Isı değişiklikleri, nem, radyasyon, hava basıncı, hava akım hızı, kimyasal maddeler, gazlar, toksinlere vb. bağlıdır)

31. TARIM VE HAYVANCILIKTA BİYOLOJİK RİSKLER

32. ENFEKSİYON HASTALIKLARI

33. ENFEKSİYON HASTALIKLARI ÖNLEMLER • İzolasyon ve gözlem (hastalığından kuşku duyulanlar, hastalığı bulaştırdığı bilimsel olarak kanıtlanmış olan), • Serum-Aşılama (hastalara veya hastalığa yakalanabilecek olanlara), • Dezenfeksiyon (eşyalara, bulaşma eğilimi olanlara), • Seyahatlere kısıtlama (bakım ve dezenfeksiyon),

34. ENFEKSİYON HASTALIKLARI ÖNLEMLER • Periyodik taramalarla duyarlı kişilerin saptanması, • Personel eğitimi, • Biyolojik etkenlerle temasın söz konusu olduğu çalışmalara başlanmadan önce verilecek, • Yeni veya değişen risklere göre uyarlanacak, • Gerektiğinde periyodik olarak tekrarlanacaktır. • Çalışırken uyulacak hareket tarzlarının belirlenmesi, • Laboratuvar mimari yapılarının işlevlerine uygunluğu, • Uygun yalıtım ve dezenfeksiyon önlemleri, • Enfeksiyon taraması için epidemiyolojik sistem, • Aktif immünizasyon.

35. ENFEKSİYON HASTALIKLARI

36. ENFEKSİYON ZİNCİRİ

37. ENFEKSİYON BULAŞMASI BULAŞMA • Bulaşmada temel mekanizmalar; • Doğrudan temas, • Plasental yol, • Fekal yol, • Hava yolu, • Vektörler (Mekanik-Biyolojik),

38. ENFEKSİYONLAR VİRAL ENFEKSİYONLAR Hepatit-B, AIDS, Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak, Suçiçeği, Herpes Enfeksiyonu, Sitomegalovirüs Enf

39. ENFEKSİYONLAR MANTAR ENFEKSİYONLAR Histoplazmosis, Candidadis,

40. ENFEKSİYON HASTALIKLARINA YAKLAŞIM STRATEJİ; ZAYIF HALKAYI KIRMAK İnfeksiyon hastalıklarından en önemli konu «infeksiyon zincirinin» kırılmasıdır. Bütün strateji, bulaşıcı hastalık çıkmadan önce ve/veya çıktıktan sonra bu zincir halkalarının bir yada birkaç yerinden kırılmasıdır. İnfeksiyon hastalığı ile savaşın mantığı bu zincirin en zayıf halkasının kırılmasıdır.

41. ENFEKSİYON HASTALIKLARINA YAKLAŞIM SITMA HASTALIĞI «HEDEF KAYNAK» İnfeksiyon kaynağı hedef alınacak olursa tüm sıtmalı insanların uygun yöntemlerle tedavi edilmesi gerekir. Bu durumda zincirin diğer halkalarıyla uğraşmaya gerek kalmaz. Bu durumda anofelin ortamda olması sıtma açısından risk taşımaz. Bir başka ifadeyle sivrisinekler sıtmanın biyolojik vektörü olmaktan çıkarlar.

42. ENFEKSİYON HASTALIKLARINA YAKLAŞIM SITMA HASTALIĞI «HEDEF BULAŞMA YOLU» Bir diğer yaklaşım ise; sıtmanın biyolojik vektörü olan sivri sineklerin değişik yöntemlerle (Fiziko-biyolojik, toksik kimyasallar vb.) yok edilmesi veya etkisizleştirilmesidir. Bu durumunda «sıtmalı insanların varlığı» infeksiyon açısından önemsiz olur.

43. ENFEKSİYON HASTALIKLARINA YAKLAŞIM SITMA HASTALIĞI «HEDEF KONAK» Konakçının ilaçlanması, yeterli ve dengeli beslenmesi, sağlık eğitimi, sosyoekonomik düzeyin artırılması gibi çalışmalarla konakçının direncini artırmak.

44. KAN VE VÜCUT SIVILARI İZOLASYONU

45. LABORATUARDA ALINMASI GEREKLİ ÖNLEMLER Ağızla pipet kullanılmaması, Pipetle çalışırken baloncuk oluşmasına dikkat edilmesi, Pipet yerine iğne ve şırınga kullanılmaması, Özelerin kullanılmadan önce soğutulması, Tüp kapakları açıldığında tüp ağzının alkollü bez ile örtülmesi, Tüm tehlikeli işlemlerin Biyolojik Güvenlik Kabininde yapılması, Santrifüj işleminin iyi havalandırılan bir odada yapılması, sağlam plastik tüp kullanılması Parenteral enjeksiyon ve aspirasyon iğnesi kilitlenen enjektörle yapılması, iğne enjektörden ayrılırken alkollü bezle tutulması, Kullanılmış iğne ve enjektörlerin doğruca dar ağızlı sağlam kaplara atılması, Tüm kontamine materyalin atılmadan önce otoklavdan geçirilmesi, Tüm kontamine cam ve pipetlerin otoklava gitmeden önce dezenfektanlı kaplara alınması, Laboratuvarlarda yemek, içmek ve sigara içmenin yasaklanması, Çıkarken ellerin yıkanması, önlüklerin laboratuvarlarda bırakılması, Serum veya örnek saklanan buzdolabında yiyecek bulunmaması.

46. BİYOLOJİK ENFEKSİYONLAR

47. EDİNSEL BAĞIŞIKLIK YETERSİZLİĞİ SENDROMU-AIDS

48. HEPATİT – B

49. HEPATİT – C

50. HEPATİT – D (DELTA HEPATİT)