ROMOWIE

1. ROMOWIE Karolina Grochowska

2. Romowie, albo Cyganie - nieterytorialny naród lub grupa etniczna pochodzenia indyjskiego, której członkowie tworzą diasporę zamieszkującą większość państw świata. Stanowią społeczność wysoce zróżnicowaną pod względem językowym oraz kulturowym, a także zajmującą rozmaite nisze w ekonomiczno-społecznej strukturze krajów zamieszkania. Mimo owej niejednolitości czynnikiem wspólnym dla większości tradycyjnych grup jest przestrzeganie zwyczajów, wynikających z subiektywnego rozumienia zasad romskiej kultury (romanipen).

3. Liczebność to ok. 8-15 mln. Dokładna liczba jest jednak bardzo trudna do ustalenia z powodu niepewnej rzetelności wszelkich podających ją źródeł, a także faktu, iż w wielu krajach Romowie są zmuszeni ukrywać swą narodową tożsamość z powodu prześladowań lub panujących w społeczeństwie antycygańskich stereotypów.

4. Pomimo silnego poczucia wspólnoty naród romski dzieli się na szereg mniejszych grup subetnicznych, do których należą np. Kełderasze, Manusze, Polska Roma czy Romungrzy. Niekiedy zalicza się tu także inne, pokrewne Romom grupy etniczne indyjskiego pochodzenia, jak Domowie, Jatowie, Lomowie czy Luli, jednak pod względem językowym, kulturowym oraz etnogenetycznym stanowią one osobne społeczności. Z kolei niektóre grupy, przez większość naukowców uważane za odłam Romów, podkreślają swoją odrębność od reszty tego narodu. Tak jest np. w przypadku Sintich czy Bałkańskich Egipcjan.

5. REGIONY ZAMIESZKANIA • Albania: 1 300 - 120 000 • Argentyna: 300 000 • Bośnia i Hercegowina: 17 000 • Brazylia: 678 000 - 1 000 000 • Bułgaria: 370 908 - 800 000 • Chorwacja: 67 950 • Czarnogóra: 14 000 • Czechy: 11 746 - 360 000 • Finlandia: 10 000 • Francja: 280 000 - 340 000 • Grecja: 300 000 - 350 000 • Hiszpania: 600 000 - 800 000 • Kanada: 80 000 • Kolumbia: 79 000 • Macedonia: 53 879 - 260 000 • Niemcy: 110 000 - 130 000 • Polska: 12 000 - 50 000 • Rosja: 183 000 - 400 000 • Rumunia: 535 140 - 2 500 000 • Serbia: 108 193 - 500 000 • Słowacja: 92 500 - 550 000 • Turcja: 300 000 - 5 000 000 • Ukraina: 48 000 • Węgry: 108 984 - 1 000 000 • Wielka Brytania: 44 000 - 94 000 • Włochy: 90 000 - 110 000

6. JĘZYK Językiem ojczystym większości Romów jest język romski zwany też romani, należący do grupy indyjskiej języków indoeuropejskich. Daleko posunięte zróżnicowanie rozmaitych dialektów romskich, brak tradycji piśmienniczej oraz jednolitej standaryzacji sprawiają jednak, iż posługujące się nimi osoby często doświadczają trudności komunikacyjnych. Z tego też względu część naukowców uważa romani raczej za podrodzinę językową niż za osobny język. Ponadto w wyniku presji zewnętrznej w wielu tradycyjnych grupach nastąpiło porzucenie własnego dialektu romani na rzecz języka dominującego w otoczeniu społecznym, lub wytworzenie osobnego języka łączącego elementy języka romskiego oraz większościowego.

7. TRADYCYJNE PROFESJE RZEMIOSŁO: • kowalstwo • ludwisarstwo • rusznikarstwo • płatnerstwo • ślusarstwo • drutowanie • złotnictwo • praca w hucie • wyrób mebli • stolarstwo artystyczne • produkcja cegieł • górnictwo • przetwórstwo wapna • obróbka kamieni

8. HANDEL: • obrót własnymi wyrobami rzemieślniczymi, handel końmi, dziś niemal całkowicie wygasły z powodu zmechanizowania środków transportu i siły pociągowej, obrót samochodami, dawniej leczenie koni, sprzedaż owoców, warzyw oraz zbieranych w lesie elementów runa - grzybów, jagód, ziół, zbieranie i sprzedaż surowców wtórnych sprzedaż tekstylni oraz drobne przedmioty codziennego użytku

9. ROZRYWKA: • wykonywanie muzyki • taniec

11. TRADYCYJNE STROJE

13. SZTUKA LUDOWA Osobliwością cygańskiego folkloru jest całkowity niemal brak jakichkolwiek przejawów sztuk plastycznych. Pieśń ludowa, a więc poezja i muzyka, baśń, przysłowia - słowem, niepisana literatura i twórczość muzyczna - to jedyne dziedziny artystycznej działalności tego ludu.

14. Cygańska poezja ludowa jest dość obfita w swym obecnym stadium, będącym niewątpliwie okresem schyłkowym, zamieraniem starej pieśni i rzadkim rodzeniem się nowej. Brak pisma cygańskiego sprawił, że nie ma ona swej historii, że dzieła jej ulegają nieuchronnym przekształceniom zanikowi. Jest to bowiem wyłącznie literatura niepisana, przekazywana w ustnej cygańskiej Papuszy poezja jest zawsze śpiewana, jest pieśnią.

15. Oprócz poezji ludowej i przysłów, istotnym, kultywowanym przez Cyganów gatunkiem ludowej literatury są baśnie. W grupach Cyganów miejskich, których obyczaje często ulegały skomercjalizowaniu, baśnie są już na wymarciu. W zasadzie można by je podzielić na dwie główne kategorie. Pierwsza - to baśń zawierająca jakąś historię, druga - to baśń mit o charakterze etiologicznym, jak gdyby fragment z jakiejś nie istniejącej "biblii cygańskiej".

16. Innym powszechnie kojarzonym z Romami zajęciem jest wróżbiarstwo, głównie z ręki, kart czy szklanej kuli, uprawiane wyłącznie przez kobiety, dawniej z wykorzystaniem rozmaitych akcesoriów np. "diabełków" (rom. bengoro) czy woskowych "trupków" (rom. muloro). Poza tym w wielu grupach powszechne jest także uprawianie innych form ulicznej rozrywki (żonglerki, sztuki iluzji, akrobacji na linie, koniu itd.), utrzymywanie wędrownego cyrku czy lunaparku. Aż do początku XX wieku można było w całej Europie spotkać wędrownych treserów niedźwiedzi, których zwierzęta były uczone wykonywania rozmaitych sztuczek. Profesja ta, dziś niemal zupełnie zapomniana, ma swoje dalekie echo w sztuce bliskowschodnich i indyjskich zaklinaczy węży, także należących lub pochodzących z kasty Domba.

17. RELIGIA Zwyczajowa obrzędowość romska nie zawiera się w ścisłych ramach, jakiejkolwiek tradycji (ani tym bardziej doktryny) religijnej. Mimo bowiem iż znaczna część idei i praktyk, określanych zbiorczym mianem romanipen, wywodzi się z kultury hinduistycznych Indii (o czym świadczy np. używane na określenie chrześcijańskiego krzyża romskie słowo trušul, wywodzące się z sanskryckiego trisula "trójząb" - atrybut boga Śiwy i emblemat noszony przez braminów), wiele jej elementów zostało zaczerpniętych z wierzeń innych narodów, z którymi Romowie mieli styczność podczas swej wędrówki. Tak więc można w niej spotkać zarówno wzory kulturowe, pochodzące z muzułmańskiej Persji, które korzeniami sięgają czasów zoroastryjskich, jak również te, wywodzące się z kręgu wschodniego (ormiańskiego i bizantyjskiego) chrześcijaństwa.W związku z faktem, iż historia Romów przebiegała w większości na terytoriach państw, które wymagały od swoich mieszkańców identyfikacji z konkretną, zdogmatyzowaną i administracyjnie ustrukturyzowaną religią, przyjmowali oni najczęściej tę, która była dominującą (lub jedynie dozwoloną) w krajach ich aktualnego pobytu.

18. PRZEŚLADOWANIA Istniejące w wielu europejskich społeczeństwach antycygańskie uprzedzenia sprawiły, iż Romowie często stawali się ofiarami represji i krwawych prześladowań. W czasie II wojny światowej miała miejsce planowana, masowa eksterminacja Romów, przeprowadzana zarówno w niemieckich obozach koncentracyjnych, jak również w gettach oraz podczas licznych egzekucji. Szacuje się, iż w jej wyniku życie mogło stracić od 200 tys. do 2 mln osób.

19. Najciężej obecnie odczuwane społeczne i ekonomiczne problemy narodu romskiego kształtowane są głównie istniejącymi w wielu społeczeństwach Europy antycygańskimi stereotypami oraz długą historią prześladowań, także najnowszą. Antycyganizm, podobnie jak inne stereotypy etniczne będący antyspołeczną postawą, prowadzi do rozmaitych przejawów ksenofobii - od nietolerancji, poprzez wykluczenie społeczne, aż do aktów przemocy. W tej sytuacji nie powinien dziwić dość wysoki stopień zamknięcia niektórych tradycyjnych społeczności romskich, który jest naturalną reakcją na agresywne działania ze strony środowiska zewnętrznego. Warto przy tym pamiętać, iż właściwie dopiero od drugiej połowy XX wieku Romowie mają szansę pełnej integracji z resztą społeczeństwa, bez jakiegokolwiek bezpośredniego zagrożenia tożsamości narodowej i kultury, jednak czas, który dotąd upłynął, wydaje się jeszcze zbyt krótki aby pogrzebać wielowiekowe resentymenty po obu stronach. Dlatego nie zapominajmy, że EUROPA JEST DOMEM DLA WSZYSTKICH KULTUR.