Bibliotekarz cyfrowy – specjalizacja z pogranicza dziedzin

1. Bibliotekarz cyfrowy – specjalizacja z pogranicza dziedzin Anna Wałek Piotr Pinkawa Zespół Biblioteki Cyfrowej BGiOINT Politechniki Wrocławskiej

2. Biblioteka cyfrowa Definicja z roku 1997 r. której autorem jest M. E. Lesk określa bibliotekę cyfrową jako : "a collection of information, which is both digitized and organized" (zbiór informacji po pierwsze cyfrowej, po drugie uporządkowanej) Biblioteka cyfrowa = dokumenty elektroniczne + oprogramowanie + struktura organizacyjna + zespół bibliotekarzy cyfrowych tworzących cyfrowe kolekcje

3. Pierwsze biblioteki cyfrowe • Proste strony pisane w języku HTML • Listy publikacji na stronie domowej biblioteki • Serwisy sieciowe oparte na profesjonalnym oprogramowaniu

4. Pierwsze polskie biblioteki cyfrowe • Elektroniczne Archiwum Skryptów Uczelnianych Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie • Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej • Skarbnica Literatury Polskiej • Polska Biblioteka Internetowa • Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa – pierwsza biblioteka cyfrowa na dLibrze

5. Oprogramowanie do tworzenia bibliotek cyfrowych • Składa się z części dla redaktorów: aplikacja redaktora (m.in. wprowadzanie publikacji i metadanych opisowych, tworzenie opisu formalnego i rzeczowego w schemacie Dublin Core Metadata Element Set, tworzenie powiązań publikacji i struktury bazy danych); aplikacja zarządzanie biblioteką cyfrową (m.in. tworzenie i zarządzanie strukturą biblioteki cyfrowej, katalogów, nadawanie praw użytkownikom)

6. dLibra • Oprogramowanie Tworzone w Poznańskim Centrum Superkomputerowo-Sieciowym • W 2002 roku została uruchomiona pierwsza publicznie dostępna biblioteka cyfrowa oparta na oprogramowaniu dLibra – Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa • Utworzenie sieci PIONIER – Polski Internet Optyczny • Obecnie 36 bibliotek cyfrowych w sieci PIONIER • Wykorzystanie otwartych formatów i protokołów – np. OAI-PMH (Open Archives Initiative – Protocol for Metadata Harvesting)

7. listopad 2004 - uruchomienie Biblioteki Cyfrowej Politechniki Wrocławskiej (BCPWr) • 26.10.2005 – przekształcenie Biblioteki Cyfrowej Politechniki Wrocławskiej w Dolnośląską Bibliotekę Cyfrową (DBC) • 20.12.2006 – podpisanie umowy Konsorcjum DBC http://www.dbc.wroc.pl

8. Organizacja pracy w Konsorcjum DBC • 16 bibliotek i instytucji kultury wchodzących w skład Konsorcjum • Politechnika Wrocławska – koordynator Konsorcjum • 9 instytucji zajmujących się przygotowaniem i udostępnianiem cyfrowych publikacji w ramach DBC • Pozostałe instytucje zlecają digitalizację własnych zbiorów i udostępnianie ich pracowni biblioteki cyfrowej PWr • W całym Konsorcjum na rzecz DBC pracuje ok. 20 osób (redaktorów i osób przygotowujących publikacje cyfrowe) • Współpraca z innymi oddziałami biblioteki (opracowanie, gromadzenie, udostępnianie, magazyny)

9. Selekcja zbiorów • Wybór materiałów bibliotecznych przeznaczonych do digitalizacji i udostępnienia w bibliotece cyfrowej • Różne kryteria wyboru: - naukowe zbiory współczesne - rozprawy naukowe, skrypty, wydawnictwa akademickie, materiały konferencyjne - zbiory unikatowe np. starodruki - regionalia

10. Digitalizacja i przygotowanie dokumentów elektronicznych • Skanowanie (zbiory historyczne) • Obróbka obrazów cyfrowych w programach graficznych • Przetwarzanie plików, konwersja do odpowiednich formatów • Tworzenie publikacji w formatach PDF i DjVu oraz ich optymalizacja do udostępnienia w sieci

11. Digitalizacja

12. Korekcja tonalna ilustracji w programie Photoshop

13. Tworzenie publikacji DjVu w programie Document Express

14. Przygotowanie publikacji PDF w programie Adobe Acrobat

15. Opracowanie i udostępnianie zbiorów • Tworzenie metadanych obiektu cyfrowego - opracowanie formalne i rzeczowe publikacji w formacie Dublin Core Metadata Element Set • Wprowadzenie publikacji do bazy danych DBC i udostępnienie na stronie internetowej http://www.dbc.wroc.pl/dlibra

16. Różne modele organizacji pracy w bibliotekach cyfrowych • Brak specjalizacji (wszystkie etapy pracy nad przygotowaniem publikacji wykonuje ta sama osoba) np. Zespół Biblioteki Cyfrowej PWr • Specjalizacja poszczególnych etapów prac (osobne zespoły redaktorów, pracowników technicznych, zespoły zajmujące się opracowaniem zbiorów cyfrowych) np. Pracownia Digitalizacji Biblioteki Kórnickiej PAN w Poznaniu, Zespół Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej UMK w Toruniu, Pracownia Digitalizacji BG UWr

17. Aplikacja redaktora w systemie dLibra

18. Specyfika pracy bibliotekarza cyfrowego • Umiejętności i kwalifikacje redaktorów i pracowników przygotowujących cyfrowe publikacje wykraczają poza dotychczasowe zadania bibliotekarza i plasują się na pograniczu bibliotekarstwa i informatyki, natomiast klasyczne zadania i prace biblioteczne w bibliotece cyfrowej zyskują inny wymiar. • Jest to zarówno praca bibliotekarska, bibliograficzna, jak i informatyczna, a także techniczno-edytorska. • Specyfika tej pracy wymaga stałego dokształcania się w zakresie technologii informacyjnych, oprogramowania oraz międzynarodowych standardów przygotowania i opracowania zasobów elektronicznych.

19. Umiejętności niezbędne w pracy bibliotekarza cyfrowego • umiejętności rozpoznawania różnego typu publikacji, znajomości budowy publikacji, określenia rodzaju i jakości zastosowanych materiałów • wstępna ocena zawartości merytorycznej dzieła (istotna jest znajomość języków obcych oraz różnych rodzajów pism (np. niemieckiej fraktury) • umiejętności obsługi sprzętu do skanowania • znajomości wielu zagadnień z pogranicza DTP i grafiki komputerowej • przynajmniej podstawowe wiadomości dotyczące budowy obrazów rastrowych i znajomości procesu druku • znajomość nie tylko obsługi, ale i budowy urządzeń do digitalizacji, zastosowanych rozwiązań, które decydują o jakości i bezpieczeństwie skanowanych zbiorów, zwłaszcza tych najstarszych i najcenniejszych (np. rodzaj użytej lampy, która nie emituje szkodliwego promieniowania UV i IR)

20. Znajomość specyfikacji najczęściej wykorzystywanych formatów bitmapowych, zastosowanych metod kompresji i przenoszenia modelu koloru, która pozwala na podjęcie właściwych decyzji dotyczących dalszego wykorzystania plików i ich archiwizacji • znajomością standardów optymalizacji i zapisu plików przeznaczonych do prezentowania i pobierania ze strony internetowej • znajomość programów takich jak: Photoshop, Fine Reader, Adobe Acrobat, Dokument Express Editor, InDesign, Corel Draw, Page Maker, narzędzi rozpoznawania tekstów OCR • Znajomość formatów opisu publikacji: MARC 21, Dublin Core, języków słów kluczowych i haseł przedmiotowych

21. Kształcenie bibliotekarzy cyfrowych • Szkoły wyższe posiadające w ofercie edukacyjnej kierunek bibliotekoznawczy • Odpowiednie specjalizacje tylko w dwóch polskich uczelniach - Biblioteki cyfrowe (UWr) - Zasoby cyfrowe (UJ) • Inne uczelnie – przedmioty przygotowujące do pracy w bibliotece cyfrowej (WSUS w Poznaniu, UMK w Toruniu, UW) • Szkolenia i praktyki w pracowniach digitalizacji • Kursy komputerowe, kursy grafiki komputerowej, kursy z zakresu tworzenia stron WWW, szkolenia indywidualne dLibry w Poznaniu

22. Dziękujemy za uwagę Anna Wałek Anna.Walek@pwr.wroc.pl Piotr Pinkawa Piotr.Pinkawa@pwr.wroc.pl