Kultury wg Margaret Mead (typy procesów nabywania kultury)

1. Kultury wg Margaret Mead (typy procesów nabywania kultury) Socjologia kultury, 5LBD i 5 LBD-GK

2. Pochodzenie kultury w sensie filo- i ontogenetycznym • „…kultura wywodzi się z natury w wymiarze filogenetycznym (gatunkowym; z gr. file – gatunek, ród i genesis – pochodzenie). Nie można przyznać jej innego uchwytnego empirycznie źródła w sferze teorii wolnej od metafizycznych założeń. • Jednakże w wymiarze ontogenetycznym (jednostkowym; z gr. on, ontos – byt) […] kultura nie może być wyprowadzona wprost z natury. Między jednostkowym ludzkim bytem a jego genetycznymi podstawami leży historyczna akumulacja rezultatów zbiorowej twórczości i recepcji wytworzonych wartości, znaczeń i przedmiotów” • W Socjologii kultury Antonina Kłoskowska podkreśla: „Zgodnie z przyjętym tu stanowiskiem, zarówno zewnętrzne działania, układające się w odkryte wzory kultury, jak i ich świadomościowa strona związane są nierozłącznie z materialnymi, fizycznymi zjawiskami bytu”. • Ruth Benedict, Wzory kultury: „Na początku bóg dał każdemu ludowi po glinianym kubku, aby pił z niego wodę życia…”

3. Koncepcje powstania i nabywania kultury w procesie filogenetycznym • Kultura jako środek przystosowania się człowieka do środowiska (z polskich socjologów np. Kazimierz Kelles-Krauz; marksizm) • Kultura jako środek zaspokajania potrzeb (funkcjonalizm, np. Bronisław Malinowski) • Kultura jako sposób opanowania popędów (Zygmunt Freud) • Kultura jako efekt zabawy (Johann Huizinga) • Kultura jako konsekwencja pragnienia naśladowania (René Girard) • Kultura jako kompensacja wad i ułomności człowieka (Jan Jakub Rousseau)

4. Socjalizacja a wychowanie • Socjalizacja – wszelkie oddziaływania i działania człowieka sprawiające, że z istotny biologicznej staje się człowiekiem w sensie ścisłym; istotne są wpływy otoczenia, ale i jednostkowa aktywność, zwłaszcza w socjalizacji wtórnej • Wychowanie (proces wprowadzania jednostki w kulturę za sprawą głównie działań intencjonalnych

5. Typologia procesów nabywania kultury • Kryteria: • Stopień przymusu (w jaki sposób są przekazywane, czy z oczekiwaniem bezwzględnego posłuszeństwa, czy nie) • Treść przekazywanych wzorów i wartości (ich obecność, hierarchia; zakres obowiązujących: wszystkie czy wybrane?) • Trwałość nabywanych wzorów (czy są honorowane, realizowane okresowo, czy też są trwałe, w jakim zakresie trwałe: incydentalnie czy na co dzień?) • Stopień funkcjonalności nabywanych wzorów (jakim celom służą, czy czemuś rzeczywiście istotnemu, czy nie – tak w odniesieniu do otoczenia, jak i samych nosicieli wzorów?; jak ocenić, czy to, czemu służą, jest z punktu widzenia jednostek, grup, społeczeństw istotne, czy nie?)

6. Kultura postfiguratywna • Stopień przymusu (wysoki; nierespektowanie obowiązujących wartości, niehonorowanie obowiązujących norm grozi poważnymi sankcjami, z relegowaniem z grupy, a nawet unicestwieniem) • Treść przekazywanych wzorów i wartości (zapewne różne składowe, różnie uporządkowane, ale też – zwłaszcza w społeczeństwach pierwotnych – z wymogiem honorowania wszystkich lub znakomitej większości wartości i norm) • Trwałość nabywanych wzorów (obowiązują permanentnie, są nieomal niezmienne, zmiana bowiem podważa to, co uznaje się za fundament, jest więc zła; obowiązuje nastawienie na przeszłość) • Stopień funkcjonalności nabywanych wzorów (jak w przypadku efektów realizowanych w procesie kształcenia wyznaczonym przez Krajowe Ramy Kwalifikacji i wcześniejsze programy, wzory te obejmują: wiedzę, umiejętności, kompetencje społeczno-moralne; instrumentalność łączy się z autotelicznością)

7. Kultura postfiguratywna • Dlaczego kultura czy też typ nabywania kultury postfiguratywny? • Od łac. figurare - formować, kształtować oraz post - po kimś, po czymś – tu: dziedziczyć coś ukształtowanego, dziedziczyć coś po kimś); postfiguratywny oznacza więc oparty na autorytecie przodków, ich wiedzy • To oni są autorytetami (zwłaszcza dziadkowie, ale także rodzice) z racji posiadanego doświadczenia – w pełni lub prawie w pełni funkcjonalnego • Dzieci czerpią wszelką kulturę od swych przodków, aby bowiem nauczyć się obowiązujących reguł „gry”, muszą zasięgnąć języka u tych, którzy już od dawna te reguły stosują, w tę „grę” grają • Kres tej kultury a pojawienie się pisma, zwłaszcza druku…

8. Kultura postfiguratywna • Kultura postfiguratywna, pozornie niezmienna, może i ulega powolnym zmianom – choćby wskutek wymiany z przedstawicielami innych kultur; zmiany te są jednak adaptowane, stają się częścią tradycji, „starej” kultury, służą „starej” kulturze… Zob. komórka dla muzułmanina! • „W pamięci komórki (firmy Enmac) znajduje się pełny tekst Koranu i innych świętych dla muzułmanów ksiąg. • Na dodatek jest też aplikacja, która tłumaczy teksty na 29 języków - w tym polski. • Jest też kompas, który wskazuje muzułmaninowi kierunek do Mekki. Zawsze może więc przybrać właściwą pozycję, gdy zamierza się modlić. • Ma też ciekawą opcję automatycznego przełączania się na cichy tryb pracy w godzinach muzułmańskich modlitw”

9. Kultura postfiguratywna • Bywa, że nawet na emigracji mniejszość etniczna, tym samym kulturowa okopuje się na dotychczasowych „pozycjach”, choć gospodarze widzieliby ją zintegrowaną • Bywa, że mniejszość religijna trwa przy swoim systemie wartości, norm, wzorców zachowań – przekonana, że to jedyny słuszny system, a jej rola polega na pełnieniu misji – nawet na emigracji

10. Kultura kofiguratywna • Stopień przymusu (zależy od tego, czy ktoś chce dostosować się do nowych warunków, czy też nie; kto nie chce, kto nie musi – nie będzie odczuwał nowej kultury jako przymusu; będzie nadal tkwił w kulturze postfiguratywnej; kto jednak nie chce pozostać na marginesie – będzie czuł presję nowej kultury; może być też nacisk władz – zob. burki) • Treść przekazywanych wzorów i wartości (jeszcze bogatszy system wartości i norm, ale też z pewnym kanonem i często sporym marginesem wartości i norm zindywidualizowanych, a nawet nie wyznaczonych ze względu na złożoność sytuacji) • Trwałość nabywanych wzorów (nie są tak trwałe, jak w kulturze postfiguratywnej; proces wychowania instytucjonalizuje się: szkoły, placówki kultury; odrywa się od przodków, opiekunów) • Stopień funkcjonalności nabywanych wzorów (ze względu na dużą dynamikę rzeczywistości i potrzeb domagających się zaspokojenia, instrumentalność bywa w konflikcie z autotelicznością; cel uświęca środki)

11. Kultura kofiguratywna • Dlaczego kultura czy też typ jej nabywania kofiguratywny? • Bo oparty na autorytecie rówieśników (łac. co/ko = współ, razem, łącznie; tu: czerpać to, co kształtowane przez innych), ich wiedzy, zakorzenieniu w kulturze, do której się aspiruje • Ta kultura, ten typ nabywania kultury jest typowy dla społeczności imigrantów wszelkiej maści, dla czasów gwałtownych zmian, kształtowania się nowych typów społeczeństw; znamionuje ją stopniowa marginalizacja lub umniejszanie znaczenia przodków i ich przekazów • Rówieśnicy czerpią kulturę od siebie wzajem (zwłaszcza średnie pokolenie i młodsi), bo to są pokolenia pozostające „w grze”, a przecież chodzi o to, by do tej gry wejść i w niej pozostać (tak myślą mniejszości narodowe, tak chcą ci, którzy przenieśli się ze wsi, miasteczka do miasta…)

12. Durkheima koncepcja anomii Anomia to stan, w którym system normatywny traci koherencję, ulega dezintegracji, zamienia się w chaos. Drogowskazy działania – celów i środków – stają się nieostre, niejednoznaczne. „Ludzie tracą poczucie, co jest dobre, a co złe, co godne, co niegodne, do czego należy dążyć, a czego unikać, jakie metody są dozwolone, a jakie zakazane”; Anomia to „stan [względnego] zaniku norm społecznych, względnego, bo po prawdzie to stan „poczucia niezwiązania istniejącymi normami”, „dezorientacji normatywnej” Anomii sprzyjają „silne wstrząsy społeczne (wojna, gwałtowna industrializacja, kapitalizm, które osłabiają i rozbijają dotychczasowe mechanizmy życia społecznego i instytucje kontroli”

13. Kultura prefiguratywna • Stopień przymusu (pytanie – czy można nie czuć przymusu kultury „nowej”?; co jest tą kulturą? kto czuje presję kultury „nowej”?) • Treść przekazywanych wzorów i wartości (o ile w kulturze postfiguratywnej były nimi treści ustalone, pozostające w gestii przodków, w kulturze kofiguratywnej treści posiadane przez innych, o tyle w kulturze prefiguratywnej treści kultury są czymś potencjalnym; nie są ich rezerwuarem ani starsi, ani inni, są nim młodzi, którym przychodzi mierzyć się z rzeczywistością in statu nascendi, w stanie permanentnego stawania się, powstawania) • Trwałość nabywanych wzorów (proponowane rozwiązania, wzory, są tymczasowe; o dzisiejszym społeczeństwie mówi się – Ulrich Beck – że jest społeczeństwem ryzyka, a nawet światowego ryzyka) • Stopień funkcjonalności nabywanych wzorów (czy można mówić o wzorach i ich funkcjonalności, skoro mamy do czynienia z permanentną zmianą?)

14. Kultura prefiguratywna • Dlaczego kultura bądź typ jej nabywania prefiguratywny? • Bo teraz za przewodników, za autorytet mogą uchodzić nie przodkowie, nie rówieśnicy, ale młodzi jako tacy • Państwa rodzice, dziadkowie mogą się od Was uczyć, mogą na Was polegać, a nie dyktować Wam podstawowe rozwiązania. Oni (schodzący ze sceny dziejowej), wpatrują się w Was!

15. Współczesna kultura • To konglomerat wszystkich typów kultur wyróżnionych przez Margaret Mead ze względu na proces jej enkulturacji… • Przykład społeczeństwa polskiego (radiomaryjni – postfiguratywni, ruchy liberalno-feministyczne, osoby innych niż najliczniej reprezentowana orientacji seksualnych i ich postulaty - prefiguratywni, wreszcie tzw. środek społeczeństwa, umiarkowani – kofiguratywni) • Przykład młodego pokolenia i jego kultury w zależności od sytuacji (zob. firma MobilTouch)

16. Tożsamość kulturowa • Socjalizacja jest narzędziem rozwoju poczucia jednostkowej tożsamości • DEF. Tożsamość to „układ autodefinicji jednostki jako aktora społecznego”. • Dwa rodzaje tożsamości: • osobowa (poczucie ciągłości jaźni, własnego istnienia) • społeczna (poczucie zajmowania określonego miejsca w świecie społecznym, pełnienia określonych ról ) • Tożsamość społeczna ulega konwersjom, przy zachowaniu ciągłości tożsamości osobowej; ma charakter interpersonalny (Elżbieta Hałas), negocjowalny i zmienny; zmiana tożsamości to zmiana sposobu definiowania siebie, swej grupy odniesienia i swojego systemu ról. • Tożsamość kulturowa: „to samookreślenie się wobec pewnych elementów rzeczywistości symbolicznej, czyli po prostu kultury, pozwalające odróżnić siebie od innych, a także swoich od obcych” • Tożsamość społeczno-kulturowa: „to (…) indywidualny stosunek do własnej grupy oraz jej symboliki kulturowej”, dzięki czemu jednostka zyskuje poczucie sensu, stabilizacji, możliwość przewidywania oczekiwań, zachowań, sankcji itd.