MENU

1. MENU KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK WŁADYSŁAW III WARNEŃCZYK JAN OLBRACHT Wstęp Jagiellonowie WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO Drzewo genealogiczne Kalendarium ZYGMUNT II AUGUST ALEKSANDER JAGIELLOŃCZYK Po Jagiellonach O autorze ZYGMUNT I STARY Wyjście z prezentacji

2. Wstęp Dynastia Jagiellonów, panująca w XIV-XVI wieku w Polsce, Wielkim Księstwie Litewskim, na Węgrzech i w Czechach, została zapoczątkowana przez wielkiego księcia litewskiego Jagiełłę. Pod rządami Jagiellonów powstawały ważne instytucje państwowe i parlamentarne, szerzyła się tolerancja religijna, rozwijała się nauka oraz wielojęzyczna kultura, a stopniowo umacniające się związki Polski z Litwą doprowadziły do przeobrażenia tych państw w jedno mocarstwo polityczne i militarne. Od schyłku XV wieku Jagiellonowie, skoligaceni z wieloma rodzinami monarszymi i rywalizujący z Habsburgami, zaliczali się do najznaczniejszych dynastii europejskich. MENU

3. Władysław II Jagiełło Po śmierci Ludwika Andegaweńskiego, władającego w Polsce w latach 1370-1382, państwo pozostało na dwa lata bez władzy monarszej. W 1384 roku spośród dwóch córek Ludwika wybrano jedenastoletnią Jadwigę, którą koronowano na króla (!) Polski. W wyniku układów polsko-litewskich mężem Jadwigi został dotychczasowy wielki książę litewski Jagiełło. Według pierwotnych ustaleń Litwa miała zostać wcielona w obręb Królestwa Polskiego, jednak później zagwarantowano jej odrębność państwową i prawną, a stanowisko wielkiego księcia litewskiego objął brat stryjeczny Jagiełły, Witold. Integrację obu państw przyspieszyła wielka wojna z Krzyżakami, podczas której (1410 r.) stoczono jedną z największych bitew średniowiecza. Władysław Jagiełło, dowodząc pod Grunwaldem wojskami polskimi, litewskimi oraz ruskimi, odniósł nad nieprzyjacielem zdecydowane zwycięstwo. W latach 20 XV wieku zaistniała możliwość poszerzenia władztwa Jagiellonów o tron czeski, jednak szansa ta nie została wykorzystana ze względu na panujący w Czechach ruch husycki. Władysław Jagiełło nie chciał wchodzić w konflikt z Kościołem, przeciw któremu ruch ten był wymierzony. Król zmarł w 1434 r., pozostawiając synów (z czwartego małżeństwa – z Zofią, księżniczką holszańską) Władysława i Kazimierza. Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich MENU

4. Władysław III Warneńczyk Starszy syn Władysława Jagiełły, Władysław, został koronowany na króla Polski, gdy miał zaledwie 10 lat (w 1434 r.). Do czasu osiągnięcia przez niego pełnoletności rządy (regencyjne) sprawował biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki i popierająca go grupa możnowładców. Władza biskupa była tak samowolna, że powodowała wewnątrz kraju liczne konflikty, nawet zbrojne, a młody król wobec tej sytuacji był bezsilny. Samodzielne działania mógł Władysław III podjąć, gdy pojawiła się możliwość reaktywowania unii polsko-węgierskiej. Zagrożone ekspansją turecką Węgry potrzebowały sojusznika i znalazły go w osobie króla polskiego. W 1440 roku Władysław III został powołany na tron węgierski. Węgrzy pod jego zwierzchnictwem wkrótce pokonali Turków i zawarli z nimi dziesięcioletni pokój w Szegedynie. Jednak Władysław, uzyskawszy zapewnienie, że papież zwalnia go od danej niewiernym przysięgi pokojowej, ponownie wyprawił się przeciw Turkom, przekonany, że jest w stanie ostatecznie pokonać armię turecką, wciąż zagrażającą chrześcijańskiej Europie. 10 listopada 1444 roku doszło do starcia obu armii pod Warną. W przegranej przez chrześcijan bitwie zginął także 20-letni król. Zwany odtąd Warneńczykiem Władysław III przeszedł do historii jako obrońca chrześcijaństwa przed barbarzyńskimi muzułmanami. Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich MENU

5. Kazimierz Jagiellończyk Młodszy syn Władysława Jagiełły, Kazimierz, w 1440 roku został wysłany na Litwę jako namiestnik Władysława III. Wkrótce możnowładcy litewscy zerwali unię z Polską i ogłosili Kazimierza wielkim księciem. Trwające w Polsce po śmierci Władysława Warneńczyka bezkrólewie przerwał Kazimierz. Przyjmując koronę zastrzegł, że Litwa pozostanie państwem równorzędnym w stosunkach z Polską. W 1454 roku wybuchła wojna trzynastoletnia z Krzyżakami, w której wyniku król przyłączył do Polski Pomorze Gdańskie i ziemię chełmińską. Miało to ogromne znaczenie gospodarcze, gdyż Polska odzyskała dostęp do morza, ponadto w jej granicach znalazł się cały bieg Wisły. Monarcha dokonał wielu zmian w polityce wewnętrznej; m.in. rozszerzył przywileje szlacheckie (w Cerekwicy i Nieszawie), które stały się podstawą systemu parlamentarnego i demokracji szlacheckiej. Nie udało mu się natomiast zreformować skarbowości i sił zbrojnych. Kazimierz Jagiellończyk zmarł w 1492 roku, pozostawiając liczne potomstwo, które miał z Elżbietą Habsburżanką (zwaną Matką Królów). Aż czterech spośród sześciu synów Kazimierza i Elżbiety zasiadło na tronie królewskim: Władysław Jagiellończyk objął rządy w Czechach i na Węgrzech, pozostali – Jan Olbracht, Aleksander i Zygmunt – kolejno byli królami Polski. Natomiast korzystne małżeństwa córek tej pary królewskiej sprawiły, że Jagiellonowie weszli w koligacje z wieloma dynastiami w Europie. Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich MENU

6. Jan Olbracht Jan Olbracht został wybrany i koronowany na króla Polski w 1492 roku. Był człowiekiem starannie i gruntownie wykształconym. Wychowywali go Jan Długosz i włoski humanista Kallimach (Filip Buonaccorsi). Dzięki dobrze prowadzonej polityce wewnętrznej król zyskał całkowite poparcie szlachty i w czasie swych rządów nie natrafił na opozycję, z jaką borykali się poprzedni Jagiellonowie. Był władcą zdecydowanym i ambitnym, swoje wysiłki skierował na przekształcenie Polski w państwo prawdziwie nowożytne (za jego panowania w 1493 r. ukształtował się ostatecznie dwuizbowy sejm walny). Jednym z najważniejszych przedsięwzięć króla była wyprawa przeciw Turkom. Nie zdołał on jednak zrealizować swoich zamiarów, tj. uzyskać dla Polski dostępu do Morza Czarnego i przejąć zwierzchnictwa nad Mołdawią, wcześniej zależną od państwa polskiego. Zdecydowane stanowisko zajął Jan Olbracht wobec zakonu krzyżackiego i konsekwentnie egzekwował jego zobowiązania. Zmarł w Toruniu po niespełna dziewięciu latach rządzenia, podczas wyprawy wojennej przeciw Krzyżakom. Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich MENU

7. Aleksander Jagiellończyk Czwarty syn Kazimierza Jagiellończyka, Aleksander, w 1492 roku objął rządy na Litwie. Dwa lata później zawarł związek małżeński z córką cara moskiewskiego Iwana III, a na króla Polski został wybrany po śmierci Jana Olbrachta. Monarcha ten, panujący w Polsce zaledwie pięć lat, nie dorównywał swojemu poprzednikowi ani wykształceniem, ani talentem politycznym. Jednak w sprawach wewnętrznych kraju wiele problemów rozwiązał pomyślnie, korzystając z rad świetnych współpracowników, m.in. Erazma Ciołka i Jana Łaskiego. Za panowania tego króla uchwalono (w 1505 r. w Radomiu) konstytucję Nihil novi (łac. – ‘nic nowego’), jedno z największych osiągnięć polskiego parlamentaryzmu. Odtąd król na swoje działania polityczne musiał uzyskiwać zgodę sejmu i senatu. Na sejmie radomskim król zatwierdził też tzw. Statut Łaskiego, czyli zbiór praw obowiązujących w królestwie. Aleksander zmarł bez-potomnie; pochowano go w Wilnie, gdyż tam spędził większość dorosłego życia. Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich MENU

8. Zygmunt I Stary Po Aleksandrze Jagiellończyku na obu tronach, litewskim i polskim, zasiadł Zygmunt I zwany Starym. W chwili obejmowania rządów Zygmunt miał już czterdzieści lat, a panował przez kolejne czterdzieści dwa lata. Do najważniejszych wydarzeń z okresu jego panowania należy zaliczyć hołd pruski (1525 r.), słynną ceremonię, która odbyła się na Rynku krakowskim – wielki mistrz zakonu krzyżackiego Albrecht Hohenzollern po przegranej wojnie z Polską uznawał zwierzchnictwo polskiego króla nad zsekularyzowanym (przekształconym w państwo świeckie zwane Prusami Książęcymi) państwem zakonu krzyżackiego. Istotnym dokonaniem Zygmunta I Starego było włączenie do Korony reszty Mazowsza oraz powstrzymanie na pewien czas ekspansji Rosji. W wewnętrznych sprawach kraju współpracował przede wszystkim z przedstawicielami senatu, co sprawiało, że wśród szlachty nie cieszył się popularnością. Nazywano go „senatorskim królem”. Małżeństwo z Włoszką Boną Sforzą dało królowi następcę tronu, Zygmunta Augusta. Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich MENU

9. Zygmunt II August Jeszcze za życia Zygmunta I Starego, ukoronowano na króla Polski Zygmunta II Augusta, który faktyczne rządy objął po śmierci ojca. Początkowo zjednywał sobie poparcie możnowładztwa, później jednak zabiegał o względy szlachty, od której zgody uzależniona była możliwość wyasygnowania środków na prowadzenie wojny z państwem moskiewskim o dominium Maris Baltici (łac. – ‘panowanie nad Bałtykiem’) i o Inflanty. Utworzono wówczas stałe wojsko zaciężne, tzw. kwarciane (opłacane kwartą, tzn. ¼ dochodu z królewszczyzn), oraz pierwszą polską flotę wojenną. Dzięki wspólnym walkom Polska i Litwa coraz bardziej zacieśniały współpracę. W 1569 roku w Lublinie zawarto unię realną – powstało wtedy najpotężniejsze państwo w Europie Środkowowschodniej: Rzeczpospolita Obojga Narodów. Zygmunt II August był władcą wykształconym i tolerancyjnym, otaczał opieką wybitnych twórców, goszcząc ich na swoim dworze, kolekcjonował dzieła sztuki, m.in. kunsztowne tkaniny – arrasy. Z żadną z trzech żon nie doczekał się potomstwa, pozostał ostatnim z męskich przedstawicieli dynastii Jagiellonów. Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich MENU

10. Jadwiga Andegaweńska W chwili koronacji Jadwiga miała niespełna 11 lat; rzeczywistą władzę w kraju sprawowali możnowładcy polscy i to z ich inicjatywy odstąpiono od wcześniejszych, niezgodnych z polską racją stanu, planów wydania Jadwigi za mąż za Wilhelma Habsburga. W 1386 r. Jadwiga poślubiła starszego od niej o 20 lat Jagiełłę, co ze względu na powstałą w ten sposób unię personalną Polski i Litwy było sukcesem politycznym polskiej szlachty, jednak okupionym wielką ofiarą – źródła historyczne zdradzają, że młodociana królowa do ostatka opierała się przeciw temu małżeństwu. Z czasem rozwinęła się indywidualność polityczna królowej, która zdobyła sobie niezwykłe przywiązanie i miłość narodu, przeszła do polskiej tradycji historycznej jako obrończyni polskiej racji stanu i jako jedna z najpiękniejszych postaci naszych dziejów. Tuż przed śmiercią (w 1399 r.) Jadwiga przeznaczyła znaczne środki na odrestaurowanie Akademii Krakowskiej. Jan Matejko – Poczet królów i książąt polskich

11. Bitwa pod Grunwaldem Jan Matejko – Bitwa pod Grunwaldem Zakon krzyżacki, dążący do stworzenia nad Bałtykiem wielkiego mocarstwa, zamierzający ogarnąć swoimi wpływami ziemie polskie i litewskie, utracił szanse ekspansji, gdy 15 lipca 1410 r. poniósł klęskę w bitwie pod Grunwaldem, stoczonej z połączonymi armiami Polski i Litwy. Bitwa ta przeszła do historii jako jedno z najważniejszych wydarzeń średniowiecza m.in. ze względu na ogromne rozmiary. Szacuje się, że po stronie krzyżackiej walczyło ok. 15 000 ludzi, a po stronie polsko-litewskiej ok. 30 000. W batalii tej można wyróżnić dwie mniejsze – składowe, tj. bitwę pod Stębarkiem, gdzie walczyli Krzyżacy z wojskami litewsko-ruskimi, i bitwę pod Łodwigowem, gdzie Krzyżacy walczyli z Polakami. W pierwszej fazie zmagań wojska litewsko-ruskie pod dowództwem Witolda zostały zmuszone przez Krzyżaków do odwrotu, jednak uderzenie rycerstwa polskiego powstrzymało ofensywę nieprzyjaciela, który wkrótce został zepchnięty pod Grunwald. Wielki mistrz Ulrich von Jungingen usiłował ratować sytuację, wprowadzając do walki hufce rezerwowe, lecz chorągiew krakowska, kilka innych chorągwi małopolskich oraz (nieco później) powracające wojska litewsko-ruskie udaremniły próbę rozbicia przez Krzyżaków sił polskich. W starciu z chorągwiami małopolskimi poległ wielki mistrz wraz z wieloma innymi dostojnikami zakonu. Działania polsko-litewskie były prowadzone według nowej taktyki – król Władysław Jagiełło dowodził wojskami, nie uczestnicząc w bezpośredniej walce. Umiejętna organizacja sił i nowatorski kunszt dowódczy zadecydowały o zwycięstwie obu sprzymierzonych państw.

12. Bona Sforza Bona Sforza, córka księcia Mediolanu Gian Galeazzo Sforzy i królewny neapolitańskiej Izabeli Aragońskiej, była drugą żoną Zygmunta Starego od 1518 r. Jako królowa polska zabiegała o sojusz z Francją i utrzymanie pokoju z Turcją; usiłowała osłabić pozycję Habsburgów. Starała się upowszechniać w Polsce kulturę i modę włoską. Ogromny majątek zgromadzony przez królową w znacznej części przepadł – Bona udzieliła królowi hiszpańskiemu Filipowi II pożyczki, której już nie zwrócono (tzw. sumy neapolitańskie). Po śmierci męża wyjechała do Włoch. W 1557 roku została otruta przez agenta Habsburgów. Autor nieznany

13. Drzewo genealogiczne WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO (1352-1434) ZOFIA (SONKA) HOLSZAŃSKA (ok. 1405-1461) KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK (1427-1492) ELŻBIETA HABSBURŻANKA (1436-1505) WŁADYSŁAW III WARNEŃCZYK (1424-1444) ZYGMUNT I STARY (1467-1548) BONA SFORZA (1494-1557) JAN OLBRACHT (1459-1501) ALEKSANDER JAGIELLOŃCZYK (1461-1506) ZYGMUNT II AUGUST (1520-1572) MENU

14. Kalendarium • 1386-1434 WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO • 1434-1444 WŁADYSŁAW III WARNEŃCZYK Po śmierci Władysława III w Polsce nastąpiło bezkrólewie – długi czas bowiem utrzymywały się legendy, że król być może przeżył bitwę pod Warną. • 1447-1492 KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK • 1492-1501 JAN OLBRACHT • 1501-1506 ALEKSANDER JAGIELLOŃCZYK • 1506-1548 ZYGMUNT I STARY • 1548-1572 ZYGMUNT II AUGUST MENU

15. Po Jagiellonach W ciągu najbliższych miesięcy po śmierci ostatniego z Jagiellonów ustalono szczegółowe zasady powołania następcy (zasady wolnej elekcji) oraz postanowiono, że w czasie bezkrólewia rządy będzie sprawował prymas – interrex (tzn. „międzykról”; łac. inter – ‘między’, rex – ‘król’). Interrex pełnił swoją funkcję po śmierci jednego i przed koronacją następnego monarchy. Uzgodniono także, iż nowy król będzie zobowiązany do przestrzegania artykułów henrykowskich (nazwa pochodzi od imienia pierwszego elekta), zabezpieczających istniejący ustrój oraz prawa i przywileje szlacheckie. Oprócz tego ustalono, że musi on przedstawić pacta conventa (łac. pactum – ‘układ’, conventus – ‘uzgodniony’), tj. prywatne zobowiązania, odrębne dla kolejnych monarchów. Pierwszym królem elekcyjnym został Francuz Henryk Walezy, który po kilku miesiącach uciekł z Polski, gdy zaistniała możliwość objęcia przez niego rządów we Francji. Po Henryku Walezym królem został książę Siedmiogrodu na Węgrzech, świetny wódz i polityk, Stefan Batory; władał on w Polsce w latach 1576 -1586. Elekcje monarchów okazały się niedoskonałe. Władza królewska (wykonawcza) z obawy przed naruszeniem przez nią wolności szlacheckiej była stopniowo ograniczana. Natomiast nadmiernie umacniające się wpływy szlachty doprowadziły – m.in. przez destrukcję władzy ustawodawczej – do dezorganizacji państwa. MENU

16. Po Jagiellonach PREZENATCJĘ WYKONAŁ: Mateusz Olejnik Kl. I TI MENU