Sic fatur lacrimans , classi que immittit habenas

1. Sic faturlacrimans, classiqueimmittithabenas et tandem [EuboicisCumarum] adlabitur [oris]. obvertuntpelagoproras; tum [dente tenaci] ancorafundabatnaves et litoracurvae praetexuntpuppes. iuvenummanusemicatardens 5 [litus in Hesperium]; quaeritparsseminaflammae abstrusa [in venissilicis], parsdensaferarum tectarapitsilvasinventaquefluminamonstrat. Red Nominative Circle ParticipleOrange Genitive Blue Vocative Purple Dative underline Ablative AbsoluteGreen Accusative [Brackets] Ablative Box Main Verb

2. at piusAeneasarces [quibus] altus Apollo praesidethorrendaequeproculsecretaSibyllae, 10 antrumimmane, petit, magnamcuimentemanimumque Deliusinspiratvatesaperitquefutura. iamsubeuntTriviaelucosatqueaureatecta.

3. Daedalus, utfamaest, fugiensMinoia regna [praepetibuspennis] ausussecrederecaelo               15 [insuetum per iter] [gelidas] enavit [ad Arctos], [Chalcidica]quelevis tandem [super] astitit [arce]. redditushisprimumterristibi, Phoebe, sacravit remigiumalarumposuitqueimmaniatempla.

4. [in foribus] letumAndrogeo; tumpenderepoenas               20 Cecropidaeiussi (miserum!) septenaquotannis corporanatorum; stat [ductissortibus] urna. contra elata [mari] respondetCnosiatellus: hic crudelisamortaurisuppostaque [furto] Pasiphaemixtumquegenusprolesquebiformis                25 Minotaurusinest, Venerismonimentanefandae,

5. hic laborilledomus et inextricabiliserror; magnumreginaesedenimmiseratusamorem Daedalusipsedolostectiambagesqueresolvit, caecaregens [filo] vestigia. tuquoquemagnam               30 partem [opere in tanto], sineretdolor, Icare, haberes. bis conatus eratcasuseffingere [in auro], bispatriaececideremanus. …

7. … quinprotinusomniaperlegerent [oculis], niiampraemissusAchatesadforetatqueunaPhoebiTriviaequesacerdos,               35DeiphobeGlauci, faturquaetaliaregi:

8. “non hocistasibitempusspectaculaposcit; nunc [grege de intacto] septemmactareiuvencos praestiterit, totidemlectas [ex more] bidentis.” [talibus] adfataAenean (necsacramorantur               40 iussaviri) Teucrosvocat [alta in templa] sacerdos. excisumEuboicaelatus [ingens] rupis [in antrum], quolatiducuntadituscentum, ostia centum, underuunttotidemvoces, responsaSibyllae.

12. ventumerat [ad limen], cum virgo “poscerefata               45 tempus” ait; “deus ecce deus!” cuitaliafanti [ante fores] subito non vultus, non color eratunus, non comptaemanserecomae; sedpectusanhelum, et [rabie] feracordatument, maiorquevideri necmortalesonans, adflataest [numine] quando               50 iam [propiore] dei. “cessas [in votaprecesque], Tros” ait “Aenea? cessas? nequeenim ante dehiscent attonitaemagna oradomus.” …

13. …et taliafata conticuit. gelidusTeucris [per dura] cucurrit [ossa] tremor, funditqueprecesrex [pectoreabimo]:           55 “Phoebe, gravesTroiaesempermiseratelabores, DardanaquiParidisderextitelamanusque [corpus in Aeacidae], magnasobeuntiaterras tot mariaintravi [duce te] penitusquerepostas MassylumgentespraetentaqueSyrtibusarva:               60 iam tandem Italiae fugientis prendimus oras.

14. iam tandem Italiaefugientisprendimusoras. hacTroianatenusfueritfortunasecuta; vosquoquePergameaeiamfasestparceregenti, diquedeaequeomnes, quibusobstititIlium et ingens gloriaDardaniae. tuque, o sanctissimavates,               65 [praesciaventuri], da (non indebitaposco regna [meisfatis]) [Latio] considereTeucros errantesquedeosagitataquenuminaTroiae.

15. tumPhoebo et Triviae [solido de marmore] templum instituamfestosquedies [de nomine Phoebi].               70 tequoquemagnamanent [regnis] penetralia [nostris]: hic egonamquetuassortesarcanaquefata dictameaegentiponam, lectosquesacrabo, alma, viros. foliistantum ne carminamanda, ne turbatavolentrapidisludibriaventis;               75 ipsacanasoro.' finemdedit [ore] loquendi.

16. At Phoebinondumpatiens [immanis in antro] bacchaturvates, magnumsi [pectore] possit excussissedeum; [tantomagis] illefatigat osrabidum, feracordadomans, fingitque [premendo].    80 ostiaiamquedomuspatuereingentiacentum [spontesua] vatisqueferuntresponsa [per auras]:

17. 'o tandem magnispelagidefunctepericlis (sed [terrae] gravioramanent), [in regna] Lavini Dardanidaevenient (mittehanc [de pectore] curam),     85 sed non et venissevolent. bella, horridabella, et Thybrim [multo] spumantem [sanguine] cerno.

18. non SimoistibinecXanthusnecDoricacastra defuerint; alius [Latio] iampartusAchilles, natus et ipse [dea]; necTeucrisadditaIuno                90 usquamaberit, cum tusupplex [in rebus egenis] quasgentesItalumautquas non oraverisurbes! causamalitanticoniunxiterumhospitaTeucris externiqueiterumthalami.

19. tu ne cede malis, sed contra audentiorito,               95 quatuateFortunasinet. viaprimasalutis (quodminimereris) [Graia] pandetur [aburbe].

20. [Talibus] [ex adyto] [dictis] CumaeaSibylla horrendascanitambages [antro]queremugit, [obscuris] verainvolvens: ea frenafurenti               100 concutit et stimulos [sub pectore] vertitApollo.

21. utprimumcessitfuror et rabidaoraquierunt, incipit Aeneasheros: 'non ullalaborum, o virgo, nova mi faciesinopinavesurgit; omniapraecepiatque [animo mecum] ante peregi.        105 unumoro: quando hic inferniianuaregis dicitur et tenebrosapalus [Acheronterefuso], ire [ad conspectum] carigenitoriset ora contingat; doceasiter et sacra ostiapandas.

22. illumego [per flammas et mille sequentiatela]               110 eripui [his umeris] [medioque ex hoste] recepi; illemeumcomitatusiter [mariaomnia] mecum atque [omnispelagique minas caelique] ferebat, invalidus, [viris ultra sortemque] senectae.

23. quin, uttesupplexpeterem et [tualimina] adirem,          115 idemoransmandatadabat. gnatiquepatrisque, alma, precor, miserere (potesnamqueomnia, necte nequiquamlucisHecatepraefecitAvernis), sipotuitmanesaccersereconiugisOrpheus Threiciafretuscithara [fidibusquecanoris],               120 sifratremPollux [alternamorte] redemit itquereditqueviamtotiens. quid Thesea, magnum quid memoremAlciden? et migenus [abIovesummo].'

24. [Talibus] orabat [dictis] arasquetenebat, cum sic orsaloquivates: 'sate [sanguine] divum,               125 TrosAnchisiade, facilisdescensus[Averno]: noctesatquediespatetatriianuaDitis; sedrevocaregradum [superas]queevadere [ad auras], hoc opus, hic labor est. pauci, quosaequusamavit Iuppiterautardenseuexit [ad aethera] virtus,               130 disgenitipotuere. tenentmedia omniasilvae, Cocytusque [sinu] labenscircumvenit [atro].

25. quod sitantusamormenti, sitantacupidoest bisStygiosinnarelacus, bisnigravidere Tartara, et insanoiuvatindulgerelabori,               135 accipe quae peragendaprius. latet [arboreopaca] aureus [et foliis et lento vimine] ramus, Iunoniinfernaedictussacer; hunctegitomnis lucus et [obscuris] claudunt [convallibus] umbrae.

26. sed non ante daturtellurisopertasubire               140 auricomos quam quisdecerpserit [arbore ]fetus. hocsibipulchrasuumferriProserpinamunus instituit. primo avulsonon deficit alter aureus, et [simili] frondescitvirga [metallo]. ergo [alte] vestiga [oculis] et rite repertum               145 carpe [manu]; namqueipsevolensfacilisquesequetur, sitefatavocant; aliter [non viribusullis] vincerenec [duro] poterisconvellere [ferro].

27. praetereaiacetexanimumtibicorpusamici (heunescis) totamqueincestat [funere] classem,               150 dumconsultapetis [nostroque in limine] pendes. [sedibus] hunc refer ante [suis] et conde [sepulcro]. ducnigraspecudes; eaprimapiaculasunto. sic demumlucosStygis et regna inviavivis aspicies.' dixit, [presso]queobmutuit [ore].               155

28. Aeneas [maesto] [defixuslumina] [vultu] ingrediturlinquensantrum, caecosquevolutat eventus[animo] secum. cuifidusAchates it comes et [paribus curis] vestigiafigit.

29. multa [inter sese] [variosermone] serebant,               160 quemsociumexanimumvates, quod corpus humandum diceret. atqueilliMisenum [in litoresicco], utvenerevident [indignamorte] peremptum, MisenumAeoliden, [quo] nonpraestantioralter [aere] cierevirosMartemqueaccendere [cantu].               165

30. Hectorishicmagnifueratcomes, [Hectora circum] [et lituo] pugnasinsignisobibat [et hasta]. postquamillum [vita] victorspoliavitAchilles, DardanioAeneaesesefortissimusheros addideratsocium, non inferiorasecutus.               170

31. sedtum, forte [cava] dumpersonataequora [concha], demens, et [cantu] vocat [in certamina] divos, aemulusexceptumTriton, sicrederedignumest, [inter saxa] virum [spumosa] immerserat [unda]. ergo omnes [magno] circum [clamore] fremebant,           175 praecipuepius Aeneas. tumiussaSibyllae, [haudmora], festinantflentesaramquesepulcri congerere [arboribus] caeloqueeducerecertant.

32. itur [in antiquamsilvam], stabulaaltaferarum; procumbuntpiceae, sonaticta [securibus] ilex               180 fraxineaequetrabes [cuneis] et fissile robur scinditur, advolvuntingentes [montibus] ornos. Nec non Aeneas [opera inter talia] primus hortatursocios [paribusque] accingitur [armis].

33. atquehaecipse [suotristi cum corde]volutat                185 aspectanssilvamimmensam, et sic forte precatur: 'sinuncsenobisilleaureus [arbore] ramus ostendat [nemore in tanto]! quandoomniavere heunimium [de te] vates, Misene, locuta est.‘ vixeafatuserat, geminae cum forte columbae               190 [ipsa sub oraviri] [caelo] venerevolantes, et [viridi] sedere [solo]. tummaximusheros maternasagnovitaveslaetusqueprecatur:

34. 'esteduces, o, si qua via est, cursumque [per auras] derigite [in lucos] ubipinguemdivesopacat               195 ramushumum. tuque, o, [dubiis] ne defice [rebus], diva parens.' sic effatusvestigiapressit observans quae signaferant, [quo] tenderepergant.

35. pascentesillaetantumprodire [volando] quantum [acie] possent [oculi] servaresequentum.           200 indeubivenere [ad fauces grave] olentisAuerni, tolluntseceleres [liquidumque per aera] lapsae sedibusoptatis[gemina super arbore] sidunt, discolorundeauri [per ramos] aurarefulsit.

36. qualesolet [silvis] [brumalifrigore] viscum               205 [fronde] virere [nova], quod non suaseminatarbos, et [croceofetu] teretescircumdaretruncos, taliseratspeciesaurifrondentis[opaca Ilice], sic [leni] crepitabatbrattea [vento]. corripitAeneasextemploauidusquerefringit               210 cunctantem, et vatisportat [sub tecta] Sibyllae.

37. [inter quas] Phoenissa [recens a vulnere] Dido               450 errabat [silva in magna]; quam Troiusheros utprimumiuxtastetitagnovitque [per umbras] obscuram, qualem [primo] qui [surgeremense] autvidetautvidisseputat [per nubila] lunam, demisitlacrimas [dulci]queadfatus [amore] est:               455

38. 'infelixDido, verusmihinuntius ergo veneratexstinctam [ferro]queextremasecutam? funerisheutibicausafui? [per sidera] iuro, [per superos] et siquafides [tellure sub ima] est, invitus, regina, [tuo de litore] cessi.               460

39. sedmeiussadeum, quaenunc [has] ire [per umbras], [per loca] [senta situ] coguntnoctemqueprofundam, [imperiis] egere [suis]; neccrederequivi hunctantumtibi [me discessu] ferredolorem. sistegradumteque [aspectu] ne subtrahe [nostro].            465 quemfugis? extremum [fato] quod teadloquorhoc est.'

40. [talibus] Aeneasardentem et torvatuentem lenibat [dictis] animumlacrimasqueciebat. illa [solo] fixosoculosaversatenebat necmagis [incepto] vultum [sermone] movetur               470 quam sidurasilexaut stet Marpesiacautes.

41. tandem corripuitseseatqueinimicarefugit [in nemusumbriferum], coniunxubipristinusilli respondetcurisaequatqueSychaeusamorem. nec minus Aeneas [casu] percussus [iniquo]               475 prosequitur [lacrimis] longe et miseratureuntem.

42. excudentaliispirantiamolliusaera (credo equidem), vivosducent [de marmore] vultus, orabuntcausasmelius, caeliquemeatus describent [radio] et surgentiasideradicent:               850 turegere [imperio] populos, Romane, memento (haetibieruntartes), paciqueimponeremorem, parceresubiectis et debellaresuperbos.'

43. Sic paterAnchises, atquehaecmirantibusaddit: 'aspice, utinsignis [spoliis] Marcellus [opimis]               855 ingrediturvictorquevirossupereminetomnes. hicremRomanam[magnoturbantetumultu] sisteteques, sternetPoenosGallumquerebellem, tertiaquearmapatrisuspendetcaptaQuirino.'

44. atque hic Aeneas (unanamque ire videbat               860 egregium [forma] iuvenem et [fulgentibusarmis], sedfronslaetaparum et [deiectoluminavultu]) 'quis, pater, ille, virumqui sic comitatureuntem? filius, annealiquis [magna de stirpenepotum]? qui strepitus circa comitum! quantum instar [in ipso]!      865 sednoxatracaput [tristi] circumvolat [umbra].'

45. tumpaterAnchiseslacrimisingressusobortis: 'o gnate, ingentemluctum ne quaeretuorum; ostendentterrishunctantumfatanec ultra essesinent. nimiumvobisRomanapropago              870 visa potens, superi, propriahaecsidonafuissent. quantosillevirum[magnam]Mavortis [ad urbem] campusagetgemitus! vel quae, Tiberine, videbis funera, cum tumulumpraeterlabererecentem!

46. necpuerIliacaquisquam [de gente] Latinos                875 [in tantumspe] tolletavos, necRomula quondam ullosetantumtellusiactabitalumno. heupietas, heuprisca fides invictaque [bello] dextera! non illisequisquam [impune] tulisset obvius [armato], seu cum pedesiret [in hostem]               880 seuspumantisequifoderet [calcaribus] armos.

47. heu, miserandepuer, si qua fataasperarumpas, tuMarcelluseris. [manibus] date lilia[plenis] purpureosspargamfloresanimamquenepotis [his] saltemaccumulem [donis], et fungarinani               885 munere.' sic [tota] passim [regione] vagantur [aeris in campislatis] atqueomnialustrant.

48. quae postquamAnchisesnatum [per singula] duxit incenditqueanimumfamaevenientis [amore], eximbellaviromemoratquaedeindegerenda,               890 LaurentesquedocetpopulosurbemqueLatini, et quo quemquemodofugiatqueferatquelaborem.

49. SuntgeminaeSomniportae, quarumalterafertur cornea, [qua] verisfacilisdaturexitusumbris, altera [candenti perfecta] nitens [elephanto],               895 sedfalsa [ad caelum] mittuntinsomniaManes. [his] ibitumnatumAnchisesunaqueSibyllam prosequitur [dictis] [porta]queemittit [eburna], illeviamsecat [ad naves] sociosque revisit. Tumse [ad Caietae] recto fertlimite [portum].               900 ancora [de prora] iacitur; stant [litore] puppes.