MOJE MIASTO

1. MOJE MIASTO

2. Będzin

3. FLAGA BĘDZINA . Będzin jest niespełna 60-tysięcznym miastem powiatowym, historyczną stolicą regionu – Zagłębia Dąbrowskiego. Należy do najstarszych miast (650 lat od nadania magdeburskich praw miejskich) Małopolski i województwa śląskiego. Jest siedzibą władz powiatu będzińskiego (starostwo). Pełni rolę ośrodka handlowego, finansowo-gospodarczego (przemysł, energetyka), administracyjnego i kulturalno-oświatowego regionu.

4. Położenie na mapie Polski miastopowiatowe położone w południowej Polsce, w Zagłębiu Dąbrowskim, nad rzeką Czarną Przemszą, na Wyżynie Śląskiej, we wschodniej części województwa śląskiego, na terenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP) i konurbacji katowickiej.

5. Położenie • Położenie matematyczno-geograficzne • Wyznaczają go współrzędne geograficzne: • 19°03'30"E – 19°11'16"E (rozciągłość równoleżnikowa) • 50°22'13"N – 50°18'05"N (rozciągłość południkowa). • Geometryczny środek miasta opisują współrzędne: 19°07'23"E i 50°20'09"N. • Położenie historyczno-geograficzne • Będzin położony jest w odległości 12 km od stolicy województwa śląskiego – Katowic, 5 km od centrum Sosnowca i 4 km od Dąbrowy Górniczej, na terenie Zagłębia Dąbrowskiego (w skład którego wchodzą m.in. pobliskie miasta: Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Czeladź, Wojkowice, Sławków i Siewierz), w zachodniej Małopolsce na pograniczu z Górnym Śląskiem. • Położenie fizycznogeograficzne • Pod względem regionalizacji fizycznogeograficznej Polski wg J. Kondackiego (2002) Będzin leży na obszarze prowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska (341), makroregionu Wyżyna Śląska (341.1) oraz mezoregionów: Wyżyna Katowicka (341.13) i Garb Tarnogórski (341.12). • Wyżyna Katowicka stanowi środkową część Wyżyny Śląskiej. Na węglonośnym podłożu skał karbońskich zalegają dolomity i wapienie środkowego triasu, które w północnej części obszaru tworzą zwarte wyniesienia Garbu Tarnogórskiego. • Pod względem ukształtowania powierzchni w obrębie Wyżyny Katowickiej można wyróżnić kilka regionów, na pograniczu których położony jest Będzin: Płaskowyż Bytomsko-Katowicki o wys. 240-260 m n.p.m., Kotlinę Mysłowicką nad Przemszą i Wysoczyznę Dąbrowską (ponad 300 m n.p.m.). • Natomiast w obrębie Garbu Tarnogórskiego obszar Będzina obejmuje część Garbu Ząbkowickiego i Płaskowyżu Twardowickiego z jego najwyższym wzniesieniem – Górą Świętej Doroty (382 m n.p.m.) • Położenie administracyjne i granice • Pod względem administracyjnym Będzin jest miastem powiatowym (siedziba władz powiatu ziemskiego) województwa śląskiego. • Graniczy z następującymi miastami: Sosnowcem (powiat grodzki) od południa, Dąbrową Górniczą (powiat grodzki) od wschodu, Czeladzią od zachodu i południowego zachodu, na krótkim odcinku na rzece Brynica z Siemianowicami Śląskimi (rejon Boleradza), Wojkowicami od zachodu oraz gminą wiejską Psary (miejscowości: Psary, Gródków, Sarnów i Preczów) od północy. • Długość granic Będzina: 37,62 km.[1]

6. Warunki naturalne • Wysokość n.p.m. i rzeźba terenu • najwyższa: 382 m (Góra Świętej Doroty w Grodźcu) • najniższa: ok. 255 m (dolina Czarnej Przemszy w Małobądzu). • Miasto ma urozmaiconą rzeźbę terenu z najwyższymi wzniesieniami: Góra św. Doroty (Dorotka) (382 m n.p.m.), Parcina (354 m), góra Kijowa (Kamionka) (345,5 m), Wzgórza Małobądzkie (308 m) ze wzniesieniem Syberki (ok. 300 m), wzniesienia Warpia (297 m) oraz Góra Zamkowa (285 m). • Hydrografia • Przez miasto na długości ok. 8 km przepływa Czarna Przemsza wraz z Pogorią i Potokiem Psarskim. Cały obszar miasta leży w zlewni Przemszy w dorzeczu Wisły. • Całkowita powierzchnia miasta: 37,08 km² (10% powierzchni powiatu będzińskiego), z tego: • użytki rolne: 48% • użytki leśne: 5%

7. Wykresliczby ludności Będzina:

8. Honorowi obywatele • Adam Śmigielski (2007) – biskup, ordynariusz sosnowiecki • Janusz Gajos (2005) – aktor • Bogusław Fornalczyk (2005) – mistrz Polski w kolarstwie • Sławomir Pietras (2000) – dyrektor teatrów operowych i festiwali • Jan Świderski (2000) – artysta plastyk • Jean-Marie Lustiger (1997) – kardynał, arcybiskup metropolita Paryża

9. Historia Widok na zamek w Będzinie i synagogę na pocz. XX w. Stary Rynek w Będzinie. fragment XIV-wiecznych murów miejskich w Będzinie Nazwa "Będzin" pochodzi prawdopodobnie od imienia osobowego Będa lub Będzan, choć piękna (aczkolwiek nieprawdziwa) legenda mówi, jakoby miano nadał miastu (a przy okazji również i okolicznym miejscowościom) – sam Kazimierz III Wielki (wg innych wersji Kazimierz I Odnowiciel). Król miał wyrazić się podczas lustracji nadprzemszańskiego grodu iż: Tam rosną dąbrowy, tam sosnowy, tutaj będziem My, tam Pogoń, a tam czeladź nasza, a jeżli tu mało będzie miejsca to reszta stanie za górą. W swojej historii miasto nazywane też było: Banden, Bandin, Bandzien, Bondin, Bandzen, Bandzin, Bądzin, Bendzin oraz przez okupantów niemieckich (1939-1945) Bendsburg

10. Początki osadnictwa na terenie Będzina sięgają pradziejów. W IX w. na miejscu obecnego zamku na nadprzemszańskim wzgórzu wzniesiono gród obronny, który strzegł prastarego szlaku handlowego z Kijowa przez Kraków na Śląsk i do Norymbergi. Najstarsza wzmianka o wsi Będzin pochodzi z 1301 r. W latach czterdziestych XIV w. powstaje miasto na prawie polskim (na pewno miasto istniało w 1349 r.). Kazimierz Wielki na miejscu grodu wzniósł kamienną warownię, a osadę targową 5 sierpnia 1358 r. podniósł do rangi miasta na na prawie niemieckim (prawo magdeburskie) i otoczył ją kamiennymi murami. Pierwszym znanym wójtem był Hinko zwany Ethiopusem. Miasto swój największy rozkwit przeżywało w epoce jagiellońskiej (XVI w.), dzięki licznym przywilejom królewskim (np. prawo składu soli z 1484 r.). W 1560 r. kościół św. Trójcy został zajęty przez arian z Ogrodzieńca. Został on zamieniony na zbór braci polskich], a katolicy zostali zmuszeni do uczęszczania do kościoła św. Stanisława w Czeladzi. Mieszczanie rozpoczęli budowę za murami miasta nowego p.w. Tomasza Becketa. Zdewastowany kościół św. Trójcy wrócił do katolików na skutek interwencji królewskiej dopiero w 1564 r. Jego odbudowa trwała aż do 1601 r.

11. W 1565 r. Zygmunt August zezwolił na organizację pięciu targów rocznie, których tradycja przetrwała do dziś. W 1589 r. na będzińskim zamku toczyły się rokowania polsko-austriackie w związku z roszczeniami Maksymiliana do korony polskiej, zakończone podpisaniem traktatu bytomsko-będzińskiego. W XVI w. istnieje już zorganizowana gmina żydowska z synagogą, łaźnią i kirkutem poza murami miejskimi (ob. Zawale). W 1655 r. miasto i zamek niszczy najazd szwedzki, Będzin przeżywa najpoważniejszy upadek gospodarczy. Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 r. Będzin na krótko znalazł się w granicach Prus (w składzie Nowego Śląska), a od 1807 r. należał do Księstwa Warszawskiego, a następnie Królestwa Polskiego. Pod koniec XVIII w. dzięki odkryciu pod Dąbrową bogatych złóż węgla zaczyna się jego wydobycie. Powstające kopalnie i huty ołowiu przyczyniają się do gwałtownego rozwoju całego regionu, nazywanego Zagłębiem Dąbrowskim. Ponadto w 1858 r. przez Będzin poprowadzono odnogę Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej z Ząbkowic do Sosnowca i na Śląsk. Coraz bardziej wzrasta rola ludności żydowskiej w mieście, która stanowi większość (nawet do 80%). Podczas I wojny światowej miasto i przemysł zostały mocno zniszczone. Powiększył się jednak obszar Będzina poprzez przyłączenie okolicznych wiosek i osiedli robotniczych (Małobądz, Gzichów z Brzozowicą, Ksawer] z Koszelewem). Znaczny rozwój miasta przypada na lata 20. i 30. XX w. (wodociągi, nowy dworzec kolejowy, gimnazjum, liczne budynki użyteczności publicznej). Jednak już 4 września 1939 r. rozpoczyna się hitlerowska okupacja Będzina. W nocy z 8 na 9 września Niemcy podpalają synagogę wraz z modlącymi się w niej Żydami. Część z nich ocalił ks. Mieczysław Zawadzki. Pod koniec 1942 r. na terenie Warpia (Kamionka) Niemcy utworzyli getto żydowskie dla ludności żydowskiej (ok. 30 tys.), łącząc go z gettem na sąsiedniej Środuli w Sosnowcu. Na początku sierpnia 1943 getto zostało zlikwidowane, a ludność wywieziona do obozów zagłady.

12. 27 stycznia 1945 r. do Będzina wkroczyła Armia Czerwona. Odbudowano zamek, w którym urządzono Muzeum Zagłębia, powstają nowe duże osiedla mieszkaniowe (Ksawera, Syberka, osiedle Zamkowe na Gzichowie, osiedle Warpie-Wschód, Górki Małobądzkie i Podskarpie (na Ksawerze) w ostatnich latach. W 1973 r. przyłączono miasto Łagisza, a w 197] Grodziec, w wyniku czego obszar miasta wzrósł trzykrotnie. Po wojnie powstało wiele zakładów przemysłowych, z elektrownią "Łagisza" na czele. Jednak w latach 90. wiele z nich upadło (zakłady obuwnicze, cukiernicze, mięsne i inne). W latach 1974-76 powstał nowy węzeł komunikacyjny, w związku z budową w pobliżu Huty Katowice, który jednak przyniósł olbrzymią szkodę układowi urbanistycznemu. Największym zniszczeniom uległo Stare Miasto, m.in. wyburzono dwie pierzeje Rynku.

13. Zabytki Zamek w Będzinie mury miejskie Pałac Mieroszewskich Kościół św. Trójcy w Będzinie Cementownia Grodziec Na terenie Będzina znajduje się 6 obiektów zabytkowych pod ochroną prawną i 80 obiektów zabytkowych pod ochroną konserwatorską, z których do najważniejszych należą:

14. Śródmieście – Stare Miasto • średniowieczny układ urbanistyczny miasta wraz ze Wzgórzem Zamkowym • obronny zamek królewski z XIV w. (odbudowany 1952-56) • miejskie mury obronne z XIV w. na d. Zaułku i Zawalu • kościół parafialny pw. św. Trójcy z XIV w. • kościół cmentarny pw. św. Tomasza z Canterbury (Becketa) z XVIII w. i ok. 20 nagrobków (stary cmentarz na Górze Zamkowej) • cmentarz żydowski (kirkut) z XVIII/XIX w. na Podzamczu • synagoga Mizarachi w kamienicy Wienera (ul. Potockiego 3) • żydowski dom modlitwy Cukiermana w tzw. Bramie Cukiermana (al. Kołłątaja 24) • Dom Wójtowski (Wjezdny) z 1889 r. z prawdopodobnie XIV-wiecznym gmerkiem Hinko Ethiopusa (Stary Rynek/ul. Czeladzka) (popada w ruinę) • gmach dawnego Starostwa Powiatowego z 1911 r. (ob. GETIN Bank S.A.) (ul. Sączewskiego) • gmach Starostwa Będzińskiego (d. tzw. Dom Partii) (pl. Jean-Marie Lustigera) • budynek ING Bank Śląski (ul. Sączewskiego/pl. 3 Maja) • kolumna upamiętniająca przemarsz wojsk Jana III Sobieskiego w 1683 r. (skwer przy al. Kołłątaja) • kamienice w Śródmieściu (ul. Małachowskiego) • hale targowe (d. Wiejski Dom Towarowy) przy ul. Modrzejowskiej/Piłsudskiego • Dworzec PKP Będzin (Nowy Będzin) z pocz. XX w.

15. Gzichów • zespół pałacowo-parkowy Mieroszewskich w Gzichowie z pocz. XVIII w. (ul. Świerczewskiego) • Pałac Ciechanowskich w Grodźcu • Grodziec • Kościół parafialny pw. św. Katarzyny z XVIII w. (rozbudowany 1931-32) • kościół filialny pw. św. Doroty z 1635 r.(Wzgórze Doroty) • grodzisko wczesnośredniowieczne na Górze św. Doroty • zespół pałacowo-parkowy Ciechanowskich z połowy XIX w. (willa i park z pomnikowymi drzewami) • willa Solvay • zespół zabudowy byłej cementowni "Grodziec" z XIX w. • zespół zabudowy Kopalni Węgla Kamiennego "Grodziec" • kompleks zabudowy osiedla robotniczego Boleradz.

16. Zabytki techniki • (proponowane na światową listę zabytków techniki i przemysłu, przygotowywaną przez Międzynarodowe Centrum Dokumentacji i Badań Nad Dziedzictwem Przemysłu dla Turystyki w Zabrzu): • dworzec kolejowy Będzin-Miasto (1931) • stary dworzec kolejowy Będzin (pocz. XX w.) • cementownia "Grodziec" (XIX w.) • kopalnia węgla kamiennego "Grodziec" • dawny browar grodziecki • wieża ciśnień w Grodźcu • osiedle Marii Konopnickiej (tzw. Pekin) w Grodźcu • elektrownia "Łagisza" • młyn "Będzin" przy ul. Kościuszki.

17. Imprezy cykliczne • Ogólnopolski Festiwal Kolęd i Pastorałek im. ks. Kazimierza Szwarlika (od 1995) – styczeń • Festiwal Muzyki Reggae Marleyki (od 1997) – maj • Festiwal Muzyki Celtyckiej ZAMEK (od 2003) – ostatni weekend wakacji • Przegląd Zespołów Obrzędowych "Herody" – zima • Będzińskie Spotkania Teatralne "Best" (od 2008)

18. Ciekawostki Program "Kawa czy herbata" w Będzinie w Będzinie gościł popularny program "Kawa czy herbata Wizyta programu wiązała się z organizacją przez Nasze miasto III Etapu 68 Tour de Pologne. Podczas emisji zaprezentowane zostały wszystkie atrakcje turystyczne Będzina oraz osoby związane z będzińską kulturą i sportem.

19. Tour De Pologne - Czołówka światowego kolarstwa po raz pierwszy w Będzinie

20. Aktualności Będzińskie Gazeta, z której na bieżąco można wyczytać co ciekawego zdarzyło się w naszym mieście