Kabuk ve Kısayollar -I

1. Kabuk ve Kısayollar-I

2. Kabuk (Shell) Nedir? • Kabuk, kullanıcıların sistem ile etkileşimlerini sağlayan bir uygulama programı, bir arayüzdür. Bu program sisteme oturum açıldığında belleğe yüklenir. • Sistemde geçerli olan kabukların listesi, /etc/shells dosyasında tanımlanmıştır. Linux sistemlerde en çok kullanılan kabuk BASH (Bourne Again Shell) idr. Linux sistemlerdeki kabuk çeşitliliği Unix tabanlı sistemlerdeki gelişimin bir sonucudur.

3. Kabuklar

4. Kabuklar • Aktif Kullanılan Kabuk: Hangi kabuğu kullandığınızı echo $SHELL komutunu yürüterek öğrenebilirsiniz. • Kullanılan kabuğun değiştirilmesi: Oturum açıldığında kullanılacak kabuğu kalıcı olarak chsh komutu ile değiştirebilrsiniz. Yapılan değişiklik /etc/passwd dosyasındaki ilgili alana yazılır ve bir sonraki oturumda etkin olur.

5. Kabuğun Görevleri • Program Yürütme • Değişken ve İsim Yerine Koyma • Giriş/Çıkış Yönlendirme • Çevre Yönetimi • Yorumlayıcı Programlama Dili

6. Çevre Değişkenleri • Kabuğun içinde bulunduğu ortamla ilgili bilgileri içerir. Bu değişkenlerin bazıları sonradan kullanıcılar tarafından ihtiyaçları doğrultusunda değiştirilebilir. Bir genelleme yapmak gerekirse çevre değişkenleri • Sistem tanımlı özel kabuk çevre değişkenleri • Yeniden tanımlanabilen sistem öntanımlı özel kabuk çevre değişkenleri • Kullanıcı tanımlı kabuk değişkenleri olmak üzere üç gruba ayrılabilirler. • Ortak özellikler olarak çevre değişkenleri büyük harflerle tanımlanmışlardır. Bu değişkenlerin listesi set komutu yürütülerek görülebilir.

7. Önemli Çevre Değişkenleri • OSTYPE:Bourne Again Shell’in üzerinde çalıştığı işletim sistemini tanımlayan bir karakter dizisini otomatik olarak atadığı bir çevre değişkenidir. • LANG:Sistem mesajlarının hangi dilde verileceği bilgisini tutan çevre değişkenidir. • TERM: Geçerli olarak kullanılan terminal ismini tutan çevresel değişkendir. • HOME: Kullanıcının ev dizininin dosya sistemindeki yerini tutan çevre değişkenidir. Kullanıcı hesabında belirlenip oluşturulan ev dizini bilgisi sabittir. Kullanıcı oturum açtığında ev dizini yolu bu değişkene otomatik olarak atanır. • USER: O anda oturum açmış kullanıcının kullanıcı adını verir • PATH: PATH çevre değişkeni sistem yada kullanıcı komut yürütmek istediğinde kabuğun bu programın çalıştırılabilir dosyasını nerelerde arayacağı bilgisini tutar (dizinler arasında “:” ayıracını kullanır). Saatin kaç olduğunu öğrenmek için /bin/date komutu yerine date komutunun yeterli olması bu değişken sayesindedir. • PATH değişkenine bir dizin eklemek için [gulshat@localhost]#PATH=$PATH:/root/bc/ [gulshat@localhost]#export PATH [gulshat@localhost]# echo $PATH komutlari yürütülmelidir

8. Önemli Çevre Değişkenleri(2) • SHELL: Linux’te kullanılan kabuklardan herhangi birisi oturum açıldığında kullanılmak üzere varsayılan oturum kabuğu (Login Shell) olarak kullanılır. Bu çevre değişkeni kabuk programının dosya sistemindeki yerini (path) tutar. • PS1:Kullanıcıdan komut beklerken gösterilecek yazı, prompt formatını tutan çevresel değişkendir. • MAIL: Kullanıcının e-posta dosyasının (mailbox) nerede olduğu bilgisini tutan çevre değişkenidir. Burada belirtilen dosya sistemin, kullanıcının e-postalarını yazdığı yerdir.

9. Önemli Çevre Değişkenleri(2) • MAILCHECK: Bu değişken yeni e-posta geldiğinde kullanıcının ne kadar zaman aralıklarıyla bilgilendirileceği bilgisini tutar. Fedora Core 4’te bu değer 60 saniye olarak ayarlanmıştır. • LAST COMMAND(_): Kullanıcın çalıştırdığı son komutun adını yada atanan çevre değişkeninin değerini gösterir.

10. Önemli Çevre Değişkenleri(2) • HISTFILE:Kabuğun komut geçmişinin dosya sistemi üzerinde nerede tutulacağını belirten çevre değişkenidir. • HISTSIZE: HISTFILE çevre değişkeni ile belirlenmiş dosyada ne kadar sayıda komut tutulacağını belirten çevre değişkenidir. • PWD:Şu anda içinde bulunulan dizinin dosya sistemindeki yerini tutan çevresel değişkendir.

11. Kısayollar • <Ctrl><Alt><Fn> (n=1,n=2,…,n=6) X oturumdan konsola geçiş yapmak için kullanılır. Çoğu linux dağıtımı birbirinden bağımsız ve eşzamanlı çalışan 6 standart konsol açar. • <Tab> Dosya adı yada komut tamamlamak için kullanılır. <Yukarı Ok>,<Aşağı Ok>,<Page Up>,<Page Down> Daha önce çalıştırılmış komutlara ulaşmak için kullanılır. Komut geçmişi için history komutu da kullanılabilir. <Shift><PageUp>,<Shift><PageDown> Konsol yada terminalde ekrandan çıkmış olan yazıları, çıktıları görmek için kullanılır.

12. Kısayollar(2) • <Ctrl><Alt><+>, <Ctrl><Alt><-> X oturumundaki ekran çözünürlüğünü değiştirmek için kullanılır. • <Ctrl><Alt><Backspace> X oturumunu sonlandırmak için kullanılır • <Ctrl><Alt><Del> Sistemi yeniden başlatmak için kullanılır. shutdown –r now yada reboot komutlarıyla da aynı işi görürler. <Ctrl><C> Çalışan komutu durdurmak için kullanır. <Ctrl><D> Kullanıcıdan girdi bekleyen komutları sonlandırmak için kullanılır.

13. Kısayollar (3) <Ctrl><A> Komut satırının başına gelir. <Ctrl><E> Komut satırının sonuna gider. <Ctrl><U> İmlecin (cursor) bulunduğu yerden satır başına kadar siler. <Ctrl><K> İmlecin (cursor) bulunduğu yerden satır sonuna kadar siler. <Ctrl><L> Ekranı temizler (clear komutu da aynı işi yapar).

14. Kısayollar (4) <Ctrl><S> Konsol yada terminaldeki çıktıyı veya komut girişini durdurur. <Ctrl><Q> Konsol yada terminaldeki çıktıyı veya komut girişine devam eder. <Ctrl><Z> Çalışmakta olan komutu arka plana gönderir. <Ctrl><Insert> Kopyalanan veriyi yapıştırır.

15. Alias • alias isim = 'komut' • – alias la = 'ls -a' • – Bu bilgi /etc/profile, /home/user/.bash_profile yada /home/user/.bashrc dosyasına yazılabilir. Kabuk içine gömülü alias komutu ile bir komut için takma isimler yada özelleştirilmiş komutlar oluşturulabilir. Özelleştirilen komut seçenek ve parametrelerle genişletilir, ancak orijinal komut kesinlikle yer değiştirmez. • ancak komutun adı ile alias tanımlanması durumunda, gerçek komut maskelenmiş olur

16. Alias • Öntanımlı yada sonradan tanımlanan aliaslar unalias komutu ile kaldırılabilir.

17. Özel Karakterler • Kabuklarda *,?[],{} gibi karakterlerin özel anlamları vardır. bunların kullanımı, komut satırını grafiksel dosya yöneticileri karşısında güçlü kılar. Bu karakterler özel anlamları dışında, kullanılmak istendiğinde “\” (escape character) ile kullanılmaları gerekmektedir.

18. Özel Karakterler • ? soru işareti karakteri sadece bir karakterin yerini tutmak için kullanılır.

19. Özel Karakterler • “[ ]” (Köşeli parantezler): • Köşeli parantezler “[ ]” veya anlamı taşırlar. Veya işlemi köşeli parantezler içindeki karakter için tek tek yapılır. Ayrıca istenirse bir karakter aralığı da verilebilir. • Örnekler: [dm]*  adı d veya m ile başlayan tüm dosya ve dizinler [a-z][0-9]  adı a dan z’ye kadar küçük harflerle başlayan 0 ile 9 arasında rakamalrla sonlanan tüm dosya ve dizinler

20. Özel Karakterler • “{ }” (Küme Parantezleri): • İşlevi açısından köşeli parantezle benzerlik gösterir. Ancak farklı olarak veya işlemini sadece karakterler üzerinde değil birden fazla karakterden oluşan karakter kümeleri ile de yapılabilir. • Yani a{b,c,d}e ile aslında “abe ace ade” katarı elde edilmektedir.