Literatuur

1. Thema 3: Begeleiden van leerlingen met dyslexieDyslectische leerlingen en de praktijkvakken en creatieve vakken: vakspecifieke begeleiding

2. Literatuur Krosse, de H. & Kleijnen, R. (2008). Dyslectische leerlingen en de praktijkvakken en creatieve vakken. Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands

3. Te bestuderen paragrafen § 2.2. Vakspecifieke begeleiding (inleiding) § 2.2.1 Praktijkvakken en creatieve vakken en taalvaardigheden § 2.2.2 Automatisering en werkgeheugen: de niet-talige vaardigheden § 2.2.3 Stage: Dyslexie op de werkvloer

4. Vakspecifieke begeleiding (inleiding 1) • Eerst sterke kanten inventariseren. Benut daarbij de opties die de praktijkvakken en creatieve vakken bieden door de diversiteit aan taken die niet gericht zijn op lezen en spellen • Daarna de problemen (oplossingsgericht) aanpakken

5. Vakspecifieke begeleiding (inleiding 2) Onderliggende kerntekorten van dyslexie zijn van invloed op talige en niet-talige vaardigheden. • Talige vaardigheden: • Technisch lezen • Woordenschat • Strategisch lezen • Niet-talige vaardigheden • Rekenvaardigheden • Symbolen en Formules

6. Hoezo dyslexie bij de praktijkvakken en creatieve vakken? Doordat leerlingen bij de praktijkvakken en creatieve vakken veel ‘handenarbeid’ verrichten, zijn docenten zich niet altijd bewust van de problemen die dyslectici kunnen ondervinden. De vragenlijst op blz. 22 – 25 verheldert voor de docent waar de struikelblokken liggen binnen zijn vak.

7. Taalgericht vakonderwijs (1) Taalgericht vakonderwijs zoekt naar mogelijkheden om leren en taal aandacht te geven in de vaklessen. De vakinhoud staat voorop, en daarover praat en schrijf je met elkaar in vaktaal. Aandacht voor taal betekent dan dubbele winst.

8. Taalgericht vakonderwijs (2) De uitgangspunten van taalgericht vakonderwijs bieden handvatten voor dyslectici: • Expliciete taaldoelen • Contextrijk onderwijs • Interactiemogelijkheden • Taalsteun

9. Vertaling naar de eigen lespraktijk Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3): Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden? • Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?

10. Technisch lezen (1) • Technisch lezen is de voorwaarde om te komen tot begrijpend lezen • Technisch lezen vormt zo’n grote inspanning voor dyslectische leerlingen dat: • het begrip van de tekst belemmerd wordt • ze niet komen tot een flexibele inzet van strategieën

11. Technisch lezen (2) • Technisch lezen speelt op meerdere manieren rol bij de praktijkvakken/creatieve vakken: • Ontsleutelen van woorden • Accuratesseproblemen bij tabellen, grafieken en multiplechoice vragen • Ontsleutelen van andere schriftelijke informatie zoals het notenschrift

12. Begeleidingsmogelijkheden technisch lezen • Tijd om thuis voor te bereiden en extra leestijd in de les • Auditieve ondersteuning (voorlezen, Daisy-speler, mp3-speler, reading pen, tekst-naar-spraaksoftware) • Overzicht geven van de hoofdpunten (ondersteuning bij begrip) • Pre-teaching • Bij muziek profiteren dyslectische leerlingen van specifieke hulp bij het lezen van de noten en het aanleren van het ritme

13. Vertaling naar de eigen lespraktijk Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3): Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden? • Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?

14. Woordenschat (1) • Woordenschat is een cruciale voorwaarde voor begrijpend lezen • Dyslectici hebben vaak een achterstand in woordenschat door geringe leeservaring • Dyslectici hebben problemen met uitspraak, spelling, automatiseren en oproepen uit het geheugen van nieuwe woorden

15. Woordenschat (2) De achterstand kan zich voordoen bij: • Alledaagse woorden • Schooltaalwoorden • Vaktaalwoorden

16. Begeleidingsmogelijkheden woordenschat (1) Vier fasen bij het aanbrengen van nieuwe woordkennis (Verhallen & Verhallen): • Voorbewerken • Semantiseren (uitbeelden, uitleggen, uitbreiden) • Consolideren • Controleren

17. Begeleidingsmogelijkheden woordenschat (2) Extra ondersteunend materiaal: Lesfabriek, Muiswerk, Diataal, Taalatelier Als ondanks alle inspanningen de leerling toch niet komt tot automatisering  gebruik begrippenlijst

18. Vertaling naar de eigen lespraktijk Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3): Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden? • Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?

19. Strategisch lezen • Strategieën voor begrijpend lezen zijn een belangrijk compensatiemiddel voor het zwakke technische lezen • Of en op welke manier de vakdocent begeleiding biedt, hangt af van: • de hoeveelheid teksten • de specifieke leesproblemen • het type teksten • de expertise van de vakdocent

20. Begeleidingsmogelijkheden strategisch lezen (1) • De zorgspecialist kan aan de hand van Diataal bepalen op welk niveau de leerling vastloopt (microniveau, mesoniveau, macroniveau) • Vervolgens moet de zorgspecialist helpen met het maken van een vertaalslag: welke strategieën zijn effectief voor deze leerling en hoe zijn die in te zetten in de vakles?

21. Begeleidingsmogelijkheden strategisch lezen (2) • Strategieën hebben niet alleen betrekking op teksten, maar ook op vragen • Strategieën kunnen op meerdere wijzen worden aangeleerd: • Directe instructie • Rolwisselend leren • Methodeonafhankelijke leesmethodes

22. Begeleidingsmogelijkheden strategisch lezen (3) • Alternatieve tekstverwerking: • Woordspin • Schema of tekening • Mindmap • Duidelijke structuur bieden bij instructies: • Puntsgewijs en/of genummerd • Eventueel voorzien van illustraties

23. Vertaling naar de eigen lespraktijk Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3): Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden? • Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?

24. Strategisch schrijven • Dyslectici blijven steken door spellingproblemen en komen daardoor niet toe aan gestructureerd schrijven • Zorgspecialisten (en talendocenten) kunnen helpen door het aanbieden van stappenplannen bij het maken en reviseren van teksten

25. Begeleidingsmogelijkheden voor het schrijven (1) Voor het schrijven kan de vakdocent helpen door: • ervoor te zorgen dat de leerling beschikt over voldoende informatie om over te schrijven • duidelijke criteria te geven waaraan de opdracht moet voldoen • schrijfkaders te ontwikkelen • een andere presentatievorm te accepteren

26. Begeleidingsmogelijkheden tijdens het schrijven (2) Tijdens het schrijven kan de vakdocent helpen door: • een eenvoudige schrijfstijl en minder bladzijden te accepteren • de leerling gebruik te laten maken van ICT-hulpmiddelen

27. Begeleidingsmogelijkheden na het schrijven (3) Na het schrijven kan de vakdocent helpen door: - de leerling aan te leren een tekst op twee wijzen te controleren

28. Denk bij strategisch schrijven ook aan begeleiding bij: • Het zoeken van informatie op internet. Denk hierbij aan de mogelijkheid webquests in te zetten • Het maken van aantekeningen

29. Vertaling naar de eigen lespraktijk Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3): Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden? • Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?

30. § 2.2.2 Automatisering en werkgeheugen Problemen met het werkgeheugen en het automatiseren van kennis heeft ook invloed op de niet-talige vaardigheden: • Rekenbewerkingen • Symbolen en formules In dit kader wordt ook kort ingegaan op de rol van de motoriek bij dyslectische leerlingen

31. Rekenvaardigheden binnen het praktijkvak / creatieve vak Het uitvoeren van rekenbewerkingen kan problemen opleveren voor dyslectici: • Ze hebben moeite feitenkennis (bijvoorbeeld de tafels van vermenigvuldiging) en oplossingsprocedures te automatiseren en vlot op te roepen. • Ze hebben moeite met het uitvoeren van de bewerkingen in de juiste volgorde of het plaatsen van cijfers in de juiste volgorde • Maak onderscheid tussen: - rekenproblemen ten gevolge van dyslexie - dyscalculie

32. Begeleidingsmogelijkheden rekenvaardigheden • Gebruik meerdere zintuigen • Gebruik de principes van de directe instructie (hardop voordoen en nadoen) • Ga uit van bestaande kennis en bouw uit en leg linken • Ga van eenvoudig naar gecompliceerd • Maak gebruik van de sterke kanten van de leerling (technisch rekenen/realistisch rekenen) • Laat de rekenmachine gebruiken

33. Symbolen en formules Losse, willekeurige feiten zijn moeilijk te onthouden voor een dyslecticus.

34. Begeleidingsmogelijkheden symbolen en formules De dyslecticus is gebaat bij: • Betekenisvolle associaties • Herhaling • Oefening in precies lezen • Het gebruik van symbolen of formulekaarten

35. Dyslexie en motoriek Relatie tussen automatisering en motorische vaardigheden? • Toekomstig onderzoek zal moeten uitwijzen of, en zo ja hoe, dyslexie en motorische stoornissen met elkaar verbonden zijn • Vakdocenten moeten alert zijn op comorbiditeit – het samen voorkomen van dyslexie en andere stoornissen – zoals motorische stoornissen

36. Vertaling naar de eigen lespraktijk Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3): Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden? • Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?

37. § 2.2.3 Stage: dyslexie op de werkvloer Bereid zowel de leerling als de mensen op de werkplek voor op de problemen die kunnen ontstaan ten gevolge van dyslexie: • Bekijk of faciliteiten/hulpmiddelen ook ingezet kunnen worden tijdens de stage • Bekijk samen met de leerling de mogelijke struikelblokken en zoek samen naar oplossingen • Laat leerling en werkgever proefdraaien in de werkplekkenstructuur op school • Evalueer met leerling en werkgever de voortgang

38. Vertaling naar de eigen lespraktijk Rol van de docent (niveau 1 & 2) en van de zorgspecialist (niveau 3): Vragen: • Tot hoever kan jij als vakdocent gaan bij het inzetten van de genoemde begeleidings-mogelijkheden? • Waar heb jij de ondersteuning van een zorgspecialist nodig?