Autorzy pracy : Uczniowie klasy II gimnazjum w SOSW w Mławie. Opiekunowie zespołu :

1. Autorzy pracy: Uczniowie klasy II gimnazjum w SOSW w Mławie. Opiekunowie zespołu: Bernadetta Witkowska, Maria Cichowska, Anna Kinga Kołomańska, Ewa Tadrzak. Data opracowania: 28.05.2013r.

2. Wstęp Mławapołożona jest w północnej części Okręgu Północnomazowieckiego Krainy Mazowieckiej. Współczesna szata roślinna terenu Mławy ukształtowała się pod bezpośrednim lub pośrednim wpływem działalności człowieka, a w szczególności takich jej form jak: osadnictwo, rolnictwo, gospodarka leśna. Obecnie na obszarze miasta wyróżnia się następujące grupy roślinności: lasy i zarośla, zadrzewienia śródpolne i śródłąkowe, ogrody działkowe, kompozycje drzew i krzewów ozdobnych, grunty orne, łąki i pastwiska. Głównymi gatunkami drzew i krzewów tworzącymi je są: topola biała, topola osika, wiąz szypułkowy, czeremcha pospolita, brzoza brodawkowata, dąb szypułkowy, klon jesionolistny, robinia biała oraz bez czarny.

3. Las jest jednym z odnawialnych zasobów przyrody. Tworzą go drzewa wraz z roślinami podszytu i runa. Człowiek od wieków korzystał z jego dóbr – osiedlał się w jego sąsiedztwie, czerpał pokarm.

4. Obecnie las pełni różnorodne funkcje, w tym główną – kształtowanie środowiska: funkcje ekologiczne – stabilizacja obiegu wody w przyrodzie, kształtowanie klimatu, oczyszczanie atmosfery, przeciwdziałanie powodziom, lawinom, ochrona gleb przed erozją; funkcje społeczne - kształtowanie warunków zdrowotnych i rekreacyjnych, wzbogacanie rynku pracy; funkcje produkcyjne – zachowanie odnawialności i trwałego użytkowania drewna. Wraz z czasem zmienia się struktura lasów. Działalność człowieka nie sprzyja ich rozwojowi. „Zielone płuca” Ziemi są zagrożone. Jest to następstwem wzrostu urbanizacji i uprzemysłowienia, a także zaśmiecania i pożarów lasów, zmiany stosunków wodnych, obniżenia poziomu wód gruntowych oraz zanieczyszczania gleb, wód i powietrza.

5. Fauna okolic Mławy jest typowa dla środkowej Polski. Z dużych zwierząt można spotkać sarnę, rzadziej jelenia. Poza tym w lasach wokół Mławy występuje większość gatunków zwierząt i ptaków typowych dla ekosystemów leśnych i leśno-polnych.

6. LAS

7. 1. BEZ CZARNY Jest to gatunekrośliny z rodziny piżmaczkowatych, dawniej zaliczany był także do rodziny bzowatych. Surowcem zielarskim są kwiaty i dojrzałe (czarne) owoce. Jednakże własności lecznicze mają także kora, korzenie i liście. Inne zwyczajowe nazwy polskie: bez lekarski, bez pospolity, bzowina, bzina, buzina, hyczka.

8. 2. BORÓWKA Krzewinki, krzewy, pnącza lub małe drzewa o zimozielonym lub sezonowym ulistnieniu. Kwiaty nieduże, dzwonkowate, w kolorze białym, bladoróżowym lub czerwonym. Owocami są niebieskoczarne lub czerwone jagody. Liście pojedyncze, często skórzaste. Niektóre gatunki są uprawiane dla swoich jadalnych owoców. Nadają się one do bezpośredniego spożycia oraz do sporządzania przetworów. W Polsce uprawiana jest tylko borówka wysoka.

9. 3. BRZOZA Odmiana drzew i krzewów przynależna do grupy brzozowatych o korze białej lub ciemnej. Liście w budowie jajowate, ząbkowane. Kwiaty żeńskie i męskie w postaci kotków. Z tym, że żeńskie zawiązują się wiosną a męskie jesienią. Owoce to skrzydlate orzeszki. Na świecie mamy ponad 100 gatunków a w Polsce występuje 6 rodzimych.

10. 4. FIOŁEK LEŚNY Roślina wieloletnia, 5-20 cm wysokości. Cała roślina jest naga lub słabo owłosiona. Podnosząca się, rzadziej leżąca. Kłącze pod liściową różyczką bez łusek. Liście odziomkowe sercowate i długoogonkowe, a łodygowe sercowato-jajowate, na krótszych ogonkach. Liście osadzone na długich szypułkach, czerwonawo-fioletowe do 3cm długości, z ciemnofioletową, długą ostrogą, przeważnie zagiętą ku górze. Okwiat składa się z 5 płatków, przy czym dwa z nich skierowane są do góry, a trzy w dół. Wewnątrz kwiatu jeden słupek z główkowatym znamieniem i 5 pręcików.

11. 5. HUBA • Grzyb pasożytniczy tworzący charakterystyczne owocniki w postaci konsolki przyrośniętej bocznie do pnia lub gałęzi drzewa. Niektóre huby powodują duże zagrożenie dla roślin drzewiastych, jednak atakują przeważnie osobniki osłabione, uszkodzone, przyczyniając się do ich szybszego zamarcia. • Wyróżnia się kilka rodzajów huby np.: żagiew, korzeniowiec lub czyreń. Żyje zarówno na drzewach liściastych, jak i szpilkowych. Wysuszone owocniki używane były dawniej do rozniecania ognia.

12. 6. JAGODA Jest to roślina wieloletnia z rodziny wrzosowatych. Ma wiele nazw zwyczajowych, m.in. jagoda, czarna jagoda, ciemna jagoda, leśna jagoda, modra jagoda, czernica. Gałązki jej są ostro kanciaste, nagie, zielone, gęsto rozgałęzione. Ulistnienie ma skrętoległe, liście z zewnątrz połyskujące, od spodu jaśniejsze, cienkie, podługowato-jajowate, na brzegach drobno piłkowane, zaostrzone na szczycie. Ogonki krótkie. Na zimę opadają. Kwiaty są pojedyncze, zwisające w kątach liści na szypułkach długości 3-5 mm. Spożywanie świeżych jagód i ich przetworów wzmacnia wzrok, poprawia ostrość widzenia, zwłaszcza o zmroku.

13. 7. JAŁOWIEC Zawsze zielony, powoli rosnący, prosty, od nasady rozgałęziony krzew o kolumnowej, niekiedy także płasko rozpostartej formie wzrostu. Występuje również jako małe drzewo o wielu pniach z wąsko piramidalną (tylko rzadko spłaszczoną) koroną. Osiąga wysokość 0,5 – 6 m (w uprawie – do 12 metrów). Młode pędy 3 m są kanciaste z wąskimi podłużnymi listewkami. Liście szpilkowate, przeważnie po trzy w okółku, daleko od siebie, prosto odstające, nie zbiegające w dół pędu, sztywne, kłujące, 10 – 28 mm długości i 1 – 2 mm szerokości.

14. 8. JARZĄB • Drzewo lub krzew osiągające wysokość do 15m. Młode pędy owłosione, później nagie. Pączki stożkowate, wydłużone i szarosiwo owłosione. Pączki szczytowe duże, nieco zagięte u góry i niewyraźnie 3-łuskowe, boczne pozornie jednołuskowe. • Ulistnienie skrętoległe. Liście nieparzysto-pierzaste, złożone z 9–15 listków, pojedynczo piłkowanych, u nasady całobrzegich. Po roztarciu pachną gorzkimi migdałami. Od spodu za młodu szaro owłosione, później łysiejące. Przylistki wcześnie odpadają wyrastające na końcach pędów pionowo do góry. Jesienią przebarwiają się na kolor od złotożółtego do żółtoczerwonego.

15. 9. KONWALIA Konwalia jest rośliną leczniczą i ozdobną, której głównym walorem są niewielkie kwiaty o charakterystycznym zapachu i dzwonkowatym kształcie. Znana jest pod wieloma nazwami zwyczajowymi i ludowymi. Występuje często w lasach niemal całej Polski, poza tym jest także uprawiana. Jest rośliną trującą.

16. 10. MALINA Krzew dorastający do 2 m wysokości, z podziemnymi rozłogami. Pędy wydłużone rózgowato i łukowo zwieszone, pokryte kolcami. Liście 3-5-7 listkowe, z wierzchu nagie, pod spodem biało kutnerowato owłosione, boczne listki siedzące. Brzeg liścia ostro piłkowany. Liście pędów owocujących zawsze trzylistkowe. Kwiaty białe, zwisłe, zebrane w luźne grona albo wiechy. Kwitnie od maja do sierpnia. Roślina miododajna. Owoce składają się z licznych, czerwonych, rzadziej żółtych lub ciemnopurpurowych puszysto owłosionych małych pestkowców zebranych w owoc zbiorowy. Nasiona o strukturze siatkowatej, pomarszczonej.

17. 11. POZIOMKA Owoce wielu gatunków poziomek są bardzo słodkie i aromatyczne, są jadalne na surowo i wykorzystywane na przetwory. Poziomki zawierają sole mineralne, garbniki, flawonoidy, witaminę C i, w małej ilości, olejek lotny. Ich liście i owoce stosuje się pomocniczo w miażdżycy naczyń, nadciśnieniu, kamicy nerkowej i niektórych drobnych chorobach skóry.

18. 12. SZCZAWIK ZAJĘCZY Jest to niepozornie wyglądająca wieloletnia roślina dorastająca od 5-15 cm wysokości. Najłatwiej spotkać można ją w lasach bądź zaroślach, ale także ogrodach. Szczawik należy do rodziny szczawikowatych. Roślina tworzy cienkie pełzające rozłogi, z których kępkami wyrastają liście i łodyżki kwiatowe. Liście ma jasnozielone, trójlistkowe o charakterystycznym kwaśno-ściągającym smaku. Kwiaty natomiast dość duże, barwy białej z różowawymi żyłkowaniami i żółtymi plamkami u nasady płatków. Surowiec stanowią świeże liście. Zawierają one m.in.: kwasy organiczne, sole mineralne i witaminę C.

19. Gromadzi substancje pokarmowew poziomych kłączach co decyduje o tym, że zakwita wczesną wiosną. Lubi gleby lekko kwaśne, świeże, żyzne i wilgotne. Rośniew miejscach cienistych. Jest mrozoodporny. Ze względu na szybkiezasychanie części nadziemnejpo kwitnieniu, sadzić tylko wśród innych roślin na przykład funkii.Sadzimyw założeniach naturalistycznych w dużych grupach po 10-20 razem. 13. ZAWILEC

20. 14. ZIARNOPŁON WIOSENNY • Trwała roślina wieloletnia. Należy do najłatwiej rozpoznawalnych z ok. 100 występujących w Polsce gatunków jastrzębców. Jej łodyga jest nierozgałęziona, bezlistna wyprostowana, o wysokości od 5 cm do 30 cm z pojedynczym kwiatostanem (koszyczkiem) na wierzchołku. Z jednego korzenia może wyrastać kilka łodyżek kwiatowych. Pod ziemią zgrubiałe, pełzające kłącze. Ma niebieskawozielone liście, zebrane w odziomkową różyczkę, podłużne, odwrotnie jajowate, u nasady zwężone, pod spodem z gęstymi, długimi, gwiazdkowatymi, białymi włoskami.

21. ZBIORNIKI WODNE I TERENY PODMOKŁE

22. 15. BÓBR Masa ciała dorosłego osobnika dochodzi do 29 kg, a długość ciała do 110 cm. Jest zwierzęciem silnie terytorialnym, rodzinnymi i zasadniczo monogamicznym. Wiedzie nocny tryb życia. Posiada szereg cech morfologicznych, które ułatwiają mu prowadzenie ziemnowodnego trybu życia – może przebywać pod wodą bez przerwy nawet do 15 minut. Bóbr należy do nielicznego grona gatunków, które potrafią przystosować środowisko do własnych potrzeb. Dzięki wyjątkowo silnym siekaczom bobry potrafią ściąć bardzo grube drzewa, o średnicy nawet do 1 metra. Do najbardziej charakterystycznych śladów funkcjonowania bobrów w środowisku należą budowane tamy i żeremia.

23. 16. KACZKA KRZYŻÓWKA To gatunek dużego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych. Występuje na terenie całego kraju w miejscach zapewniających żerowanie i osłonę przed drapieżnikami. Pokarm kaczki jest pochodzenia roślinnego i zwierzęcego: nasiona traw i zbóż oraz części roślin, a także owady, mięczaki, larwy, żaby, drobne rybki. Krzyżówka dobrze pływa i nurkuje. Lot ma szybki, wydaje skrzydłami charakterystyczny poświst. Odzywa się jak kaczka domowa.

24. 17. KARASKA Ciało silnie wygrzbiecone, krępe, bocznie ścieśnione. Brak wąsów. Łuski duże, 31-55 wzdłuż linii bocznej. Płetwa grzbietowa wysoka z 17-25 promieniami. Jej górna krawędź jest wypukła. Pierwszy promień miękki, giętki, na tylnej krawędzi lekko piłkowany. W płetwie odbytowej 8-11 promieni. Płetwa ogonowa lekko wcięta. Zęby gardłowe jednorzędowe. Na pierwszym łuku skrzelowym 23-33 wyrostki filtracyjne. Grzbiet brązowawy z zielonym połyskiem. Boki jaśniejsze, żółtawobrązowe. Strona brzuszna od żółtawej do brudnobiałej. Na trzonie ogona ciemna plama. Długość 20 do 35 cm, maksymalnie 50 cm.

25. 18. LESZCZ Występuje w niemal całej Europie z wyjątkiem Półwyspu Iberyjskiego, Apenińskiego, zachodniej Francji, południowej części Półwyspu Bałkańskiego, północnej Szkocji oraz północnej Skandynawii. W Polsce jest pospolity w dużych jeziorach, rzekach nizinnych i w przybrzeżnej strefie Bałtyku. Żyje w stadach w dolnych partiach dużych rzek (kraina leszcza), w jeziorach i zbiornikach zaporowych, najchętniej przebywa w głębokiej wodzie z bogatą roślinnością.

26. 19. ŁABĘDŹ Gatunek dużego, częściowo wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych, jest jednym z najcięższych ptaków latających. Występuje na całym niżowym obszarze kraju, w akwenach o różnej wielkości i charakterze. W Polsce ostatnio wiele ptaków zimuje w kraju, gdzie są dokarmiane przez ludzi. Żywi się pokarmem roślinnym, ale z dodatkiem małży, ślimaków i larw owadów. Pokarm często wydobywany jest wprost z dna zbiornika poprzez zanurzenie całego przodu ciała i uniesienie tylnej części ponad wodę.

27. 20. TATARAK Występuje na brzegach wód, rowów o wolno płynących wodach. Roślina była wykorzystywana i rozprzestrzeniana przez ludzi przynajmniej już dwa tysiące lat temu. Kłącze wykorzystuje się do aromatyzowania cukrów, nalewek i likierów. Roślina ta pochodzi z Azji, a do Polski została sprowadzona przez Tatarów (stąd nazwa). Jest w pełni mrozoodporna. Roślina osiąga od 60 do 120 cm Kłącze czołgające się, dorastające do 3 cm średnicy, lekko obłe, aromatyczne, o zapachu cynamonowo-kamforowym, ze śladami po obumarłych liściach.

28. 21. TRZCINA Należy do rodziny wiechlinowatych. Najczęściej można ją spotkać wokół wód przybrzeżnych i na wybrzeżach. Jest bardzo wytrzymałą rośliną, której wysokość może dochodzić do nawet czterech metrów. Jej kwiaty lub inaczej kwiatostany mają długość od dwudziestu do nawet pięćdziesięciu centymetrów.

29. 22. WIERZBA Wierzba to rodzaj drzew, krzewów lub płożących krzewinek z rodziny wierzbowatych. Występuje około 400 gatunków tego rodzaju. Rośnie na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii i Antarktydy. W Polsce dziko rośnie około 30 gatunków. Ponadto wiele gatunków jest uprawianych (głównie jako rośliny ozdobne). Liście są zwykle wąskie, lancetowate, piłkowane i zazwyczaj krótkoogonkowe. Kwiaty zazwyczaj dwupienne, bez okwiatu, osadzone w kątach przysadek i zebrane w kotki (bazie).

30. 23. ŻABA ZIELONA Najpospolitsza krajowa żaba zielona, spotykana nad zbiornikami wodnymi. Zamieszkuje wszelkie wody stojące i wolno płynące. Najczęściej spotykana nad brzegami oraz w płytkim, przybrzeżnym pasie wód porośniętym roślinnością wodną i nadbrzeżną. Pożywienie jej stanowią owady, pajęczaki a także ślimaki i dżdżownice.

31. POLA I ŁĄKI

32. 24. BABKA LANCETOWATA Jest to gatunek byliny należący do rodziny babkowatych. Występuje w stanie dzikim w całej niemal Europie, w Afryce północnej oraz w Azji. Jest znana na innych kontynentach. Gatunek bardzo zmienny, przystosowuje się do różnych warunków. W Polsce jest rośliną pospolitą. Babka lancetowata jest rośliną znaną od bardzo dawna w lecznictwie między innymi jako środek wykrztuśny.

33. 25. JASKIER Kwiaty tej rośliny są bladożółte, o średnicy do 12 mm, wyrastające na długich, owłosionych szypułkach. Łodyga o wysokości od 10 do 80 cm. Liście odziomkowe na bardzo krótkim ogonku. Typowa roślina łąk i pastwisk. W stanie świeżym gatunek trujący.

34. 26. JASZCZURKA Podrząd gadów o długości ciała do 22,5 cm. Jaszczurka jest smukła, ma długi, ostro zakończony ogon, małą głowę, podstawową barwę ciała brązową lub szarą, bardzo zmienną. Porusza się ruchem wijącym. Zamieszkuje tereny kamieniste, nieużytki, winnice, widne lasy. W południowej Europie spotykana także na murach budynków. Owadożerna, aktywna przez cały dzień przy ciepłej pogodzie.

35. 27. MNISZEK LEKARSKI Występuje na siedliskach otwartych: nieużytkach, łąkach, polach, trawnikach, w ogrodach. Roślina światłolubna i azotolubna. Kwiaty są przedprątne, co utrudnia samozapylenie. Roślina kwitnie od kwietnia do sierpnia. Zapylana jest przez owady. Nasiona roznoszone przez wiatr na duże odległości. Jedna roślina wydaje w ciągu roku ok. 3000 nasion. W wieloletnich uprawach rolnych, na użytkach zielonych oraz w sadach i ogrodach jest uciążliwym chwastem.

36. 28. OSET POLNY Roślina wieloletnia, dorastającą nawet 150 cm wysokości. Pospolity i uciążliwy chwast. Występuje na polach, łąkach, w winnicach i ogrodach. Może rosnąć na miejscach bardzo suchych, gdyż daleko płożący się i sięgający do 200 cm korzeń może zawsze dostarczyć dostatecznej ilości wilgoci.

37. 29. PODBIAŁ POSPOLITY Łodyga kwiatostanowa wysokości do 30 cm. Bladożółta lub bladozielona, pokryta łuskowatymi, czerwonawymi liśćmi. Kłącze cienkie, czołgające się, długości do 1 m. Pędy kwiatostanowe bezlistne, pokryte łuskami. Liście - odziomkowe, długoogonkowe, duże, okrągławo-sercowate, z ząbkowanym brzegiem i płytkimi zatokami, pokryte od spodu srebrzystym meszkiem. Kwiat - mały, złocistożółty koszyczek na każdej łodydze kwiatonośnej. Owoce - niełupki, duże i nagie, z białym puchem kielichowym.

38. 30. SARNA Jest to gatunek parzystokopytnego ssaka z rodziny jeleniowatych. Sarna to jedno z ważniejszych zwierząt łownych Europy. W Polsce jest gatunkiem pospolitym. Żyje głównie w lasach liściastych, mieszanych, w miejscach, gdzie występuje duża ilość zarośli. Jest spotykana także na terenach łąkowych i uprawowych. Sarny poławiane są dla mięsa i skór.

39. 31. SZCZAW Występuje w całej Europie i na większości obszaru Azji, w Afryce Północnej (Maroko) i w Australii. W Polsce gatunek pospolity na całym obszarze (w górach po regiel dolny). Jest to roślina wieloletnia o wysokości 30 – 100 cm. Zawiera szkodliwe dla zdrowia szczawiany, które powodują odwapnienie kości. Nie powinny go jeść osoby cierpiące na kamienie nerkowe, reumatyzm czy artretyzm. Jest rośliną żywicielską dla gąsienicy motyla.

40. 32. TORF Jest to skała osadowa powstała w wyniku zachodzących w szczególnych warunkach przemian obumarłych szczątków roślinnych, najmłodszy węgiel kopalny. Zawiera mniej niż 60% węgla. Składa się z nierozłożonych szczątków roślin, oraz bezstrukturalnej (amorficznej) masy humusu. Może być w różnym stopniu nasycony substancjami mineralnymi. Najczęściej jest to piasek, czasami wytrącone związki żelaza, rzadko związkami fosforu.

41. 33. MRÓWKA Pospolity owad leśny, żyje głównie w lasach, szczególnie iglastych. Buduje gniazda [tzw. Mrowiska]. Najczęściej znajduje się one w zacisznym, ale częściowo przynajmniej słonecznym miejscu, zwykle przy pniu drzewa. Mrówka rudnica odgrywa ważną role w funkcjonowaniu ekosystemów leśnych Latem mrówki jednego mrowiska zabijają około 50 tysięcy larw owadów, broniąc w tej sposób las przed masowym ich rozmnożeniem się. Ponadto usuwają martwe szczątki zwierząt, pełniąc roli W Polsce podlega ochronie częściowej. Gniazd mrówek nie wolno niszczyć!