KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ (KKKA) HASTALIĞI ve KENE MÜCADEL ESİ Hakan ACAR Veteriner Hekim Karasu İlçe Tarım Müdürlüğü

1. KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ (KKKA) HASTALIĞI ve KENE MÜCADELESİ Hakan ACAR Veteriner Hekim Karasu İlçe Tarım Müdürlüğü

2. Son zamanlarda sıkça duyduğumuz ve dünya da ilk olarak 1944 yılında Kırım’da görülen, ülkemizde ise ilk defa 2002 yılında Tokat bölgesinde tespit edilen Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi Hastalığı hayvanlardan insanlara keneler ile bulaşan; insanda ateş, cilt içi ve diğer alanlarda kanama gibi bulgular ile seyredenviral bir enfeksiyondur.

3. VİRÜSÜN TARİHÇESİ • 1944-45 Kırım; Kırım Kanamalı Ateşi • 1956 Kongo; Kongo Hastalığı • 1968; İki etkenin biyolojik olarak aynı • olduğu bulunmuş • 1979; İki coğrafik bölgenin adına uygun • olarak : • Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi Virüsü

4. KIRIMKONGO KANAMALI ATEŞİ VİRÜS(Crimean-Congo hemorrhagic fever virus, CCHV) Bunyaviridaefamilyasından Nairovirus cinsine bağlıdır. Bunyavirus’un elektron mikroskobundaki görüntüsü

5. DÜNYADA KKKA ENDEMİK BÖLGELER

6. Balıkesir

7. KKKA NASIL BULAŞIR? Henüz ergin olmamış Hylomma soyuna ait keneler, küçük omurgalılardan kan emerken virüsleri alır, gelişme evrelerinde muhafaza eder; ergin kene olduğunda da hayvanlardan ve insanlardan kan emerken bulaştırır.

8. İnfekte hayvanların doku ve kanı ile temas • Kene ısırığı (veya ezilmesi) • İnfekte insanlardan (Genellikle Nozokomiyal) • Laboratuvardan • Hava yolu? • İnfekte sütün içilmesi ile?

9. Virüsün Rezervuarı ve Vektörü Keneler • Ixodidae • (sert veya barınak kenesi) • Argasidae • yumuşakveya arazi kenesi) Hyalomma, Dermacentor, Rhipicephaluscinsleri ?

10. Larva Nimf Erkek erişkin kene Dişi erişkin kene Nimf (deriye yapışmış) Erkek erişkin Hyalomma Dişi erişkin Hyalomma Dişi erişkin Hyalomma kan emmiş

11. KKKA DA KULUÇKA SÜRESİ Kene tarafından ısırılma ile virüsün alınmasını takiben kuluçka süresi genellikle 1-3 gündür; bu süre en fazla 9 gün olabilmektedir. Enfekte kan, ifrazat veya diğer dokulara doğrudan temas sonucu bulaşmalarda bu süre 5-6 gün, en fazla ise 13 gün olabilmektedir.

13. KKKA HASTALIĞININ BELİRTİLERİ Ateş Kırıklık Baş ağrısı Halsizlik  Kanama pıhtılaşma mekanizmasının bozulması • Yüz ve göğüste kırmızı döküntüler • Gözlerde kızarıklık, • Gövde, kol ve bacaklarda morluklar  • Burun kanaması, dışkıda ve idrarda kan görülür

18. Tedavi - Spesifik tedavisi yoktur. - Destek tedavisi (Kan replasmanı, solunum ve dolaşım desteği vb.) - Antiviral ilaç (Ribavirin) kullanılabilir.

19. Prognoz - Hafif ve orta derecede klinik seyir gösterenler yaklaşık 9-10 günde iyileşir. - Mortalite oranı ortalama %30 (%8-80) İyileşen olgularda sekel görülmez - Ölüm klinik bulguların 2. haftasında görülür Ölüm karaciğer, böbrek ve akciğer yetmezliği nedeni ile olmaktadır.

20. KKKA vakalarının Aylara Göre Dağılımı

21. Dünya da yaklaşık 850 kene türü bilinmektedir. Hyalomma soyuna ait keneler en etkin ve yaygın olmakla birlikte, 30 kene türünün KKKA virüsünü bulaştırabileceği bildirilmektedir.

22. Virüs; sığır, koyun, keçi, yabani tavşan ve tilki gibi hayvanlarda tespit edilmiştir. Güneydoğu Avrupa ile Güney Afrika arasında göç eden göçmen kuşlar üzerinde bulunabildiği gösterilmiştir. Hastalık mevsimsel özellik göstermekte olup, ülkemizde Mayıs-Ekim ayları arasında görülmektedir.

23. VİRÜS HAYVANLARDA BELİRGİN HASTALIK YAPMAMAKTADIR Virüs kenelerin konakladığı hayvanlara bulaşmasına karşılık bu hayvanlarda hastalık belirtisine neden olmamaktadır. Bazen hafif ateş görülmesi dışında genelde hastalığı gizli olarak geçirmekte ve hastalık belirtisi görülmemektedir. Buna karşılık hayvanlar hastalığın yayılmasında aracı rol oynamaktadırlar.

24. KENELERİ DOĞAL HAYATTAN YOK ETMEK MÜMKÜN DEĞİLDİR Hastalığın bulaşmasına neden olan keneleri doğal hayattan yok etmek mümkün değildir. Çünkü dişi bir kene 3 bin-7 bin arasında yumurta bırakabilmektedir. Ancak çiftlik hayvanlarında düzenli ilaçlama ile biyolojik üreme zinciri kırılmak suretiyle kabul edilebilir düzeyde azaltılabilir.

25. Keneler, KKKA hastalığının yayılması yanında hayvanlarda birçok viral, bakteriyel ve kan parazitlerinden ileri gelen hastalığın oluşmasına da neden olmaktadırlar. Bu nedenle çiftlik hayvanlarında düzenli ve sürekli mücadele gereklidir.

26. - Üreme yetenekleri yüksek (3000-7000 yumurta). - Birkaç kene dahi ilaçlamadan kurtulduğunda bir sonraki evrede hızla çoğalıp problem oluşturabilmekteler.

27. Erkek erişkin Hyalomma Dişi erişkin Hyalomma Nimf (deriye yapışmış) Dişi erişkin Hyalomma kan emmiş

28. AÇIK ALANLARIN İLAÇLANMASI DOĞRU DEĞİLDİR Hastalık nedeni ile açık alanların ve meraların ilaçlanması doğru değildir. Bu şekilde bir ilaçlamanın keneler ile mücadelede etkisi çok sınırlı olmasına karşılık önemli düzeyde çevre kirliliğine, doğal dengenin bozulmasına ve zehirlenmelere neden olunmaktadır.

29. Ancak kenelerin çevrede çok yaygın olduğu durumlarla karşılaşılması ve özel durumlarda (piknik,mesire alanları gibi);diğer canlılara ve çevreye zarar vermeden ilaçlama yapılabilir.

30. PANİK YAPMADAN, BİLİNÇLİ HAREKET EDİLMELİDİR Keneler yok edilemeyeceğine göre, halkımız hastalıkla ilgili basit korunma tedbirlerini bilerek almak ve hayatını sürdürmek zorundadır. Keneler kırsal kesimdeki insanların çok yakından bildiği canlılardır; yeni bir tür değildir. Farklı olan sadece var olan kenelerin hastalığın virüsü ile bulaşmış olmalarıdır.

31. TEDBİRLER BASİT; ANCAK HASSASİYETLE UYULMASI GEREKİR Kenelerin yoğun olduğu yerlerden mümkün olduğunca uzak durulmalıdır (örneğin; yüksek otlu çalılık alanlar vb.). Piknik vb. yerlerde otların üstüne battaniye serilerek oturulmalıdır.

32. Kenelerin bulunduğu alanlara girildiği zaman vücut belli aralıklarla kene yönünden kontrol edilmeli, vücuda yapışmış kenelerin çıkarılması için bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.

33. Bunun mümkün olmadığı durumlarda ise; uygun bir şekilde kene ezilmeden ve ağız kısmı koparılmadan, deriye yapıştığı baş kısmından cımbızla/pensle tutularak alınmalıdır. Kenelerin çıkarılması için eter, kloroform ve alkol yada gaz gibi herhangi bir madde kullanılmamalı; keneler yakılmamalıdır.

35. İple Kene Çıkarma

36. Kenelerin ağız yapısı özeldir. Ayrıca bir salgı ile dokulara yapıştırır. Çıkartma sırasında dikkatli olunmalıdır.

37. Kene yapışmasından sonra kenenin virüsü bulaştırması için belirli bir zamanın geçirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle arazi dönüşünde vücutta kene kontrolü yaparak yapışan bir kene varsa, zaman geçirilmeden uzaklaştırılması en önemli tedbirdir. Kene bir hayvanda yapışmış iken insana veya başka bir hayvana atlamaz. Biyolojik evreleri gereği araziden canlıya tutunur ve yapışır.

38. Kenelerin bulunduğu alanlara, çıplak ayak yada kısa giysiler ile gidilmemelidir. Bu alanlara av yada işi gereği gidenlerin lastik çizme/bot giymeleri yada pantolonlarının paçalarını çorap içine almaları, önlük kollarının lastikli olması korunma açısından gereklidir. Kırsal alana giderken kenelerin kolay görülmesi açısından, açık renkli elbiselerin giyilmesi tercih edilmelidir.

39. Deriye böcek kovucu (repellent) ilaçlar sürülmesi yararlı olabilmektedir;kenelerin birkaç saat vücuda yaklaşmaları engellenmiş olur.

40. Hayvan sahipleri, hayvanlarını kenelere karşı Veteriner hekimin tavsiye edeceği dış parazit ilaçlarını kullanarak ilaçlamalı, hayvan barınakları kenelerin yaşamasına imkan vermeyecek şekilde yapılmalı, çatlaklar ve yarıklar tamir edilerek badana yapılmalıdır. Sadece hayvanlarda kene mücadelesi yapılması yeterli değildir; Kasım-Mart ayları arasında da hayvan barınaklarında iki ay aralıklarla düzenli ilaçlama yapılmalıdır.

42. İLAÇLAMA Hayvanın her yerine yeterli ve etkili dozda ilaç ulaştığından emin olunmalı

43. İLAÇLAMA DA UYULMASI GEREKENLERGenel olarak dış parazit ilaçları; başta kene olmak üzere hayvanlara musallat olan birçok bit, pire ve uyuz gibi parazitlere karşıda etkilidir. Hayvanlara ilaç uygulamasında; ambalajı üzerindeki kullanım kılavuzuna göre ilaç dozu ayarlanmalı, uygulama şekli ambalajda ki tarife ve Veteriner hekimin tavsiyesine göre yapılmalıdır.

44. Önerilen doz, süre ve uygulama şekline göre uygulandığında, hayvanlarda istenmeyen bir etki görülmesi söz konusu değildir. Beklenmeyen bir etki görüldüğünde veteriner hekime başvurulmalıdır.Bu ilaçların bazıları, eti ve sütü için yetiştirilen hayvanlarda kalıntı yapabilir. Mutlaka Veteriner hekim tavsiyesiyle uygulanmalıdır.

45. İlaçlamayı yapan kişi; iş elbisesi giymeli ve lastik eldiven kullanmalıdır.İlaç kullanırken sigara içilmemeli ve yemek vb. yenilmemelidir.Uygulayıcılar, ilacı göz ve cildine bulaştırmamaya özen göstermelidir. Bulaşma durumunda en kısa sürede temiz su ve sabunla iyice yıkanmalıdır. Zehirlenme belirtileri olması durumunda tıbbi yardım istenmelidir.

46. İlacı kullandıktan sonra, özellikle eller olmak üzere kişisel temizlik yapılmalıdır. İlaçlar, güvenli yerlerde muhafaza edilmelidir.

47. MERALAR ve ÇAYIRLAR Ot yükseklikleri kontrol altında olmalıdır. Çevrede çalılıklar veya aşırı yığınlar olmamalıdır. Hayvanlar düzensiz meralardan uzak tutulmalıdır.

48. Dışarıdan kesilip getirilen otların, keneleri meradan ahıra taşımada rol oynadığı unutulmamalıdır.

49. Larva I.konakta beslenir Larva yeni konak arar Beslenen larva toprağa düşer Larva yumurtadan çıkar I. Konak Larva nimfe dönüşür Yumurtalar Beslenen dişi erişkin kene toprağa düşer III. Konak II. Konak Dişi erişkin kene III.konağa yapışır ve beslenir Nimf II.konağa yapışır ve beslenir Nimf erişkin keneye dönüşür

50. İLGİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER -2009-