„ Ekologiczne aspekty likwidacji kopalń rud cynku i ołowiu w powiecie olkuskim”

1. „Ekologiczne aspekty likwidacji kopalń rud cynku i ołowiu w powiecie olkuskim” Rada Gospodarki Wodnej Regionu Wodnego Małej Wisły TOSZEK 17.11.2009 mgr inż. Jan Książek Starostwo Powiatowe w Olkuszu

2. POWIAT OLKUSKI Bolesław Bukowno Klucze Olkusz Trzyciąż Wolbrom

3. Powiat olkuski • Jest to region rolniczo-przemysłowy, obejmujący 6 gmin, o dużym zróżnicowaniu gęstości zaludnienia, z największym miastem Olkusz, skupiającym 64 % mieszkańców powiatu.

4. Art. 74. Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej • Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. • Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych. • Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska. • Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska.

5. Główne podmioty gospodarcze FTT Stomil Wolbrom S.A. TRI Poland Sp. z o.o. Huta Szkła Jaroszowiec Fabryka Bieżnikowania Opon Kimberly – Clark S.A. ZBP Tebamix Sp. z o.o PPW Gum. Wolmot Sp. z o.o Takt Sp. z o.o. Incast Sp. z o.o. FW Gum. Tw. Szt. Fagumit Sp. z o.o ZPTw.Szt. "Ingremio-Peszel" Ocynkownia Stalprodukt Zakłady Kablowe BITNER Bolsped Sp. z o.o. Boloil Sp. z o.o. Powiat Olkuski ZGH Bolesław S.A. Emalia S.A. Bolesław Recycling ZGH Bolesław S.A. ARKOP Sp. z o.o. OFNE „Emalia" S.A Euronit Sp. z o.o.

6. Priorytety w dziedzinie ochrony środowiska powiatu olkuskiego 2008 - 2011 • Problem zaopatrzenia mieszkańców powiatu w wodę po zakończeniu eksploatacji kopalni rud cynku i ołowiu. • Budowa, rozbudowa i modernizacja systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków. • Problem sanitacji terenów wiejskich. • Intensyfikacja działań w celu usunięcia wyrobów zawierających azbest. • Ochrona powierzchni ziemi. • Edukacja ekologiczna mieszkańców i podmiotów gospodarczych.

7. Problem zaopatrzenia mieszkańców powiatu w wodę po zakończeniu eksploatacji kopalni rud cynku i ołowiu • Źródłem zaopatrzenia w wodę dla czterech gmin powiatu olkuskiego (Olkusz, Bukowno, Bolesław, Klucze) są obecnie wody kopalniane ZGH Bolesław SA. Po zakończeniu eksploatacji rud cynku i ołowiu przez spółkę (aktualna koncesja jest ważna do 2013 roku), powstanie problem zaopatrzenia mieszkańców w wodę pitną. • Zgodnie z ustawą o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków, zbiorowe zaopatrzenie w wodę jest zadaniem własnym gminy. • Celowym jest opracowanie koncepcji i studium wykonalności dla inwestycji alternatywnej w stosunku do obecnego systemu dostarczania wody z uwzględnieniem czynników społecznych, ekonomicznych i ekologicznych. • Konieczność współdziałania samorządów zainteresowanych gmin oraz Zarządu Spółki ZGH Bolesław S.A. dla docelowego rozwiązania tego problemu.

8. Budowa, rozbudowa i modernizacja systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków • Porządkowanie gospodarki ściekowej w zlewni Białej Przemszy na terenach gmin: Olkusz, Bukowno, Bolesław, Klucze. • Zakres przedsięwzięcia obejmuje: • budowę systemu kanalizacji sanitarnej o łącznej długości ok. 102,9 km, w tym 86,1 km kanalizacji grawitacyjnej oraz 16,8 km kanalizacji tłocznej • budowę systemu kanalizacji deszczowej o łącznej długości ok. 17,5 km • modernizację oczyszczalni ścieków w Olkuszu • modernizację ok. 67,0 km sieci wodociągowej • Budowę 36 przepompowni

9. Problem sanitacji terenów wiejskich • Znaczący wpływ na zanieczyszczenie wód powierzchniowych ma nierozwiązana gospodarka ściekowa na terenach wiejskich, które są w znacznej części nieskanalizowane i pozbawione oczyszczalni ścieków. • Ścieki komunalne są gromadzone w bezodpływowych zbiornikach i wywożone do oczyszczalni w Olkuszu a także niestety na tereny pól, nieużytków itp. • Ze względu na znaczne koszty dowozu ścieków do oczyszczalni problemu tego nie da się rozwiązać bez budowy sieci kanalizacyjnych lub wprowadzenia systemu dopłat refundujących część kosztów budowy oczyszczalni przydomowych. • Biorąc pod uwagę wieloletnie zaniedbania w tym zakresie problem sanitacji terenów wiejskich winien być przez najbliższe lata priorytetem w dziedzinie ochrony środowiska na terenie powiatu.

11. Wpływ likwidacji kopalni na środowisko naturalne. • KORZYSTNY • ustanie wytwarzania odpadów produkcyjnych • ustanie zrzutu wód kopalnianych • zanik emisji pyłów mineralnych z lokalnych instalacji odpylania i radykalne ograniczenia imisji pyłów ze stawu osadowego • ustanie przyczyn powodujących deformacje powierzchni • sukcesywne zmniejszanie i zanik stopniowy leja depresji kopalni.

12. NIEKORZYSTNY • degradacja wód podziemnych w wyniku zatopienia kopalni • powstanie terenów zdegradowanych po działalności przemysłowej, • “zanik” darmowego źródła zaopatrzenia w wodę dla P W i K Olkusz • możliwość odtworzenia dawnych, drobnych cieków wodnych w obszarze leja depresji kopalni • oddziaływanie na sąsiednie ujęcia wód podziemnych, • a w przypadku niewłaściwej technologii likwidacji również: • deformacje powierzchni • zagrożenia od wyrobisk łączących dół z powierzchnią, • zagrożenia od składowiska odpadów poflotacyjnych,

13. Przyczyny degradacji wód podziemnych. • Naturalny proces tzw. “starzenia się kopalni”, polegający najogólniej rzecz ujmując, na utlenianiu minerałów rudonośnych na odsłoniętych przez lata ociosach, stropie oraz spągu wyrobisk i zamiana z form nierozpuszczalnych na rozpuszczalne w wodzie kopalnianej. • Pozostałości materiałów (substancji) związanych z technologią wydobycia rud w wyrobisk górniczych likwidowanej kopalni, szczególnie substancji ropopochodnych, używanych masowo przy stosowaniu górniczych maszyn samojezdnych o napędzie spalinowym. • Zatopienie wyrobisk powodujące rozpuszczenie w wodzie utlenionych minerałów rudonośnych i zanieczyszczeń technologicznych (siarczany i metale: Zn, Pb, Fe, Mn, Cu, Cd; ropopochodne, organiczne z rozkładu drewna)

14. PRZEOBRAŻENIA HYDRODYNAMICZNE • wznios zwierciadła wody w strefie oddziaływania systemu odwadniania kopalni • powstanie zalewisk i podtopień (szczególnie w strefach silnych obniżeń powierzchni terenu) • zwiększenie przepływu wody w ciekach powierzchniowych • aktywacja zanikłych źródeł wskutek drenażu górniczego • powstawanie nowych źródeł (na zboczach wzniesień)

15. PRZEOBRAŻENIA HYDROGEOCHEMICZNE • migracja (przemieszczanie się) zanieczyszczonych • wód w warstwie wodonośnej 1.zanieczyszczenie wód istniejących i nowopowstałych źródeł; 2.zanieczyszczenie wód drenujących warstwę wodonośną cieków powierzchniowych; 3. zanieczyszczenie wód istniejących ujęć; 4.postępująca degradacja jakości wód podziemnych w rejonie zlikwidowanej kopalni;

16. Pogorszenie jakości wód podziemnych w strefie oddziaływania systemu odwadniania kopalni 1. wzrost mineralizacji wody 2. wzrost stężenia Ca i Mg (twardość wody); 3. wzrost stężenia SO4; 4.wzrost stężenia metali ciężkich (Fe, Mn, Cr, Cd i inne);

17. LEJ DEPRESJI OLKUSKICH KOPALŃ RUD CYNKU I OŁOWIU

18. POGORSZENIE JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH W OTOCZENIU KOPALŃ SIARCZKOWYCH RUD METALI SKUTKI DŁUGOTRWAŁE RZĘDU KILKUDZIESIECIU – KILKUSET LAT

19. PROBLEM LIKWIDACJI OLKUSKICH KOPALŃ RUD CYNKU I OŁOWIU BĘDZIE SKUTKOWAĆ WYSTĄPIENIEM SZEREGU NIEKORZYSTNYCH PRZEOBRAŻEŃ AKTUALNYCH WARUNKÓW „WODNYCH” NIEKORZYSTNE PROCESY I ZJAWISKA MOGĄ TRWAĆ NAWET KILKADZIESIĄT-KILKASET LAT MOŻLIWE BĘDZIE ZMNIEJSZENIE UCIĄŻLIWOŚCI NIEKORZYSTNYCH ZJAWISK I PROCESÓW PRZEZ ODPOWIEDNIO ZAPLANOWANE DZIAŁANIA INŻYNIERSKIE • PODSUMOWANIE

20. METODYKA PROGNOZOWANIA WYKONANIE WIARYGODNEJ PROGNOZY ZMIAN STANU ŚRODOWISKA WODNEGO W WYNIKU LIKWIDACJI KOPALŃ WYMAGA PODJĘCIA SZEREGU SKOORDYNOWANYCH BADAŃ NAUKOWYCH PRZEGLĄD MATERIAŁÓW ARCHIWALNYCH I ICH SYNTEZA PRACE TERENOWE (KARTOWANIE I INWENTARYZACJA) POBÓR PRÓB SKAŁ I WÓD DO BADAŃ LABORATORYJNYCH BADANIA SKŁADU CHEMICZNEGO PRÓBEK WODY BADANIA WYMYWALNOŚCI SKAŁ TRIASOWYCH MODELOWANIE HYDRODYNAMICZNE MODELOWANIE HYDROGEOCHEMICZNE

21. „Społeczne i środowiskowe skutki likwidacji kopalń ZGH ”Bolesław” S.A. przez zatopienie”AUTORZY:1.ZESPÓŁ NAUK. AGH KRAKÓW POD KIER.Prof. dr hab. inż. JACKA MOTYKI2.NAUKOWCY PAN KRAKÓW 3.NAUKOWCY POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ I KRAKOWSKIEJ

22. Podstawowy cel opracowania • Identyfikacja oraz oszacowanie zasięgu i czasoprzestrzeni • zmian przyrodniczych • Określenie działań zmierzających do: • - wyeliminowania • - złagodzenia • - przeciwdziałania • negatywnym kierunkom zmian po likwidacji działalności górniczej

23. Podstawowy cel opracowania • Identyfikacja oraz oszacowanie zasięgu i czasoprzestrzeni zmian po likwidacji działalności górniczej pozwoli na wypracowanie optymalnej zarówno dla przedsiębiorców jak i dla bezpieczeństwa powszechnego: • koncepcji likwidacji kopalń ZGH „Bolesław” S.A. • koncepcji zaopatrzenia w wodę rejonu olkuskiego • Stanowi to priorytetowy cel opracowania

24. Inne ważne cele realizacji opracowania • możliwość współuczestniczenia samorządów w tworzeniu ważnych dla nich koncepcji lub rozwiązań • ZGH Bolesław będzie w posiadaniu uzgodnionych • dokumentów wymaganych prawem

25. Likwidacja zakładu górniczego a przepisy prawne Likwidacja zakładu górniczego jest procesem szczególnie obwarowanym przepisami prawa, a w szczególności przepisami Prawa Geologiczno-Górniczego i Prawa Ochrony Środowiska wraz z aktami wykonawczymi. Wszystkie dokumenty formalno-prawne związane z likwidacją działalności górniczej wymagają sporządzenia z określoną procedurą i uzgodnienia z samorządem lokalnym, na którym prowadzi swoją działalność. Dlatego też zakres opracowania został skonstruowany w taki sposób, aby poszczególne zagadnienia mogły być wprost przeniesione do Planu Ruchu likwidacji zakładu górniczego ZGH Bolesław lub do Raportu Oddziaływania na Środowisko Naturalne likwidacji zakładu górniczego ZGH Bolesław jako autoryzowane dokumentacje, opinie lub ekspertyzy.

26. Skutki likwidacji kopalni Likwidacja zakładu górniczego stanowi ten element jego funkcjonowania, który niesie poważne skutki - techniczne - ekonomiczne - społeczne -środowiskowe

27. Zmiany w środowisku przyrodniczym Obecnie nieuchronnie zbliżamy się do okresu całkowitej likwidacji działalności górniczej na terenie powiatu olkuskiego, która zapoczątkuje proces wieloletnich zmian we wszystkich komponentach środowiska przyrodniczego, a szczególności w: - budowie geologicznej - stosunkach wodnych - glebie - szacie roślinnej - świecie zwierzęcym W konsekwencji powyższe zmiany znajdą określone odzwierciedlenie w naszym życiu społecznym i gospodarczym.

28. Wyniki badań związanych ze zmianą stosunków wodnych pozwolą na: Określenie bardzo istotnych ze społecznego punktu widzenia kierunków bieżącego i perspektywicznego przeciwdziałania negatywnym skutkom zatopienia kopalń w poszczególnych fazach wypełniania się leja depresji, a w szczególności: • określenie kategorii przydatności terenów do zabudowy • uzdatnienie terenów do zagospodarowania po działalności górniczej • określenie sposobu przeciwdziałania zmianom stosunków wodnych na powierzchni • określenie sposobu zabezpieczenia obiektów, urządzeń i wyrobisk stanowiących zabytki • określenie metod i środków zapobiegających powstawaniu zalewisk i podtopień terenów powierzchni • zbilansowanie zmian w środowisku przyrodniczym i określenie metod jego ochrony • propozycji zmian w planach przestrzennego zagospodarowania miast i gmin objętych skutkami likwidacji kopalń

29. WYBÓR WARIANTU ZAOPATRZENIA W WODĘ REJONU OLKUSKIEGO METODĄ AHP

30. Rozwiązanie problemu Zaopatrzenie w wodę rejonu olkuskiego Zaopatrzenie w wodę rejonu olkuskiego 1 2 Władze lokalne gmin 0,5152 Przedsiębiorcy 0,0850 RZGW w Gliwicach 0,1695 Instytucje finansujące 0,1358 Organizacje pozarządowe0,0533 Społeczeństwo 0,0411 Finansowe 0,5684 Techniczne 0,0880 Społeczne – ekologiczne - organizacyjno – prawne 0,1399 Trwałość rozwiązania 0,2175 3 Koszt przedsięwzięcia 0,3347 Parametry wody do picia 0,0440 Skutek ekologiczny 0,0778 Długoterminowość 0,2175 Poziom spełnienia potrzeb 0,0440 Skutek społeczny 0,0495 4 Ceny wody 0,1432 Trudności organizacyjno – prawne 0,0126 Koszt użytkowania 0,905 Dostawa przez Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów wody pitnej lub surowej do SUW w Olkuszu 0,4687 (0,2264) Budowa grupowego ujęcia wód podziemnych z piętra triasowego w rejonie Krzywopłoty – Kolbark 0,5452 (0,7875) 5 (W nawiasach podano rozwiązanie dla grupy „S”)

31. WNIOSKI Problem zaopatrzenia w wodę rejonu olkuskiego został rozwiązany metodą AHP, która to wykazała że korzystniejszym rozwiązaniem jest budowa grupowego ujęcia wód podziemnych z piętra triasowego w rejonie Krzywopłoty – Kolbark. Metoda wykazała, że wybór tej alternatywy jest zarówno korzystniejszy dla grupy władzy ,czyli „W” ,ale też dla grupy społeczeństwa, czyli „S”. Grupa społeczeństwa jest bardziej zdecydowana do wyboru wariantu budowy grupowego ujęcia wód podziemnych, natomiast grupa władzy jest nieznacznie zdecydowana do tego wariantu.

32. Ochrona powierzchni ziemi • Opracowanie powiatowych programów rekultywacji gleb i zalesiania zdegradowanych gleb na obszarach użytkowanych rolniczo. • Rekultywacja terenów zdegradowanych odkrywkową eksploatacją piasku - budowa wielofunkcyjnego zbiornika wodnego "Bór" z zapleczem rekreacyjno-sportowym (pow. pod rekreację ok. 15ha, ok. 92 ha pod zbiornik). • Rekultywacja wyrobiska po eksploatacji piasku - tzw. "Karier" - rekultywacja specjalna o kierunku rekreacyjno-turystycznym terenu o pow. ok. 8,4 ha

33. Edukacja ekologiczna mieszkańców i podmiotów gospodarczych • Intensyfikacja edukacji ekologicznej promującej minimalizację powstawania odpadów i zasady właściwego postępowania z nimi. • Zwiększenie świadomości społeczeństwa w zakresie potrzeb i możliwości ochrony powietrza, w tym oszczędności energii i stosowania odnawialnych źródeł energii a przede wszystkim szkodliwości spalania odpadów w gospodarstwach domowych. • Prowadzenie działań edukacyjnych oraz popularyzujących odnawialne źródła energii. • Wspieranie edukacji ekologicznej w zakresie racjonalnej gospodarki wodami i jej ochrony przed zanieczyszczeniem.

34. Edukacja ekologiczna mieszkańców i podmiotów gospodarczych cd… • Formy edukacji ekologicznej: • szkolenia, konferencje • organizacja powiatowych konkursów ekologicznych dla dzieci i młodzieży • przygotowanie wydawnictw informacyjno - promocyjnych • dofinansowanie projektów w zakresie edukacji ekologicznej o zasięgu ponad gminnym

35. Osobliwości powiatu olkuskiego Pustynia Błędowska • Pustynia Błędowska zajmuje jedynie część rozległego obszaru piasków czwartorzędowych ciągnących się od źródeł Centurii i Białej Przemszy na północy, przez okolice Chechła, Błędowa, Klucz, Bolesławia, Olkusza, Bukowna, po Sierszę na południu i Maczki na zachodzie. • Zasoby luźnych piasków na całym obszarze wynoszą ok. 2,5 mld m3. • Od południa, południowego-wschodu częściowo od północy teren "pustyni" jest osłonięty lasem sosnowym. Od północy ograniczają ją wzgórza Chechła, pokryte częściowo lasami, częściowo są to tereny bezleśne, od północnego

36. Pustynia Błędowska

37. Osobliwości powiatu olkuskiego cd… Park Krajobrazowy Orlich Gniazd • Położony jest na obszarze dwóch województw małopolskiego i śląskiego. • W granicach województwa małopolskiego obejmuje on obszar wyłącznie powiatu olkuskiego (gminy Klucze, Olkusz, Trzyciąż Wolbrom) o powierzchni 12 688 ha. • Nazwa Parku pochodzi od „Orlich Gniazd” tj. średniowiecznych warownych zamków, które w dużej liczbie występują na tym obszarze. • Krajobraz Parku jest unikatowy w skali kraju, obejmuje najbardziej skalistą i najwyżej położoną część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Pojedyncze skałki przybierają kształty pałek, maczug, igielnic czy organów. Charakterystyczną cechą krasowego charakteru parku są liczne jaskinie (około 350) z naciekami oraz źródła krasowe zwane wywierzyskami. • Najciekawsze zbiorowiska roślinne tego terenu to murawy naskalne, murawy piaskowe, zarośla kserotermiczne oraz buczyna sudecka i bory sosnowe na piaskach.

38. Osobliwości powiatu olkuskiego cd… Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie • Położony jest w całości na terenie województwa małopolskiego, na obszarze Płaskowyżu Ojcowskiego, zajmując obszar 21 031 ha. • Obejmuje swym zasięgiem teren 9 gmin, w tym dwie z terenu Powiatu Olkuskiego: gminy Bukowno i Olkusz. • Dominującym elementem krajobrazu Parku są doliny głęboko wcięte w wapienne, skalne podłoże. • W obrębie parku występują liczne pomniki przyrody, w tym dominującą większość stanowią pomniki przyrody nieożywionej- ostańce wapienne, jaskinie i źródła.

39. Osobliwości powiatu olkuskiego cd… Dłubiański Park Krajobrazowy • Park leży na styku trzech krain geomorfologicznych Wyżyny Krakowskiej, Miechowskiej i Kotliny Sandomierskiej, zajmując obszar 10 937 ha. • Położony jest na terenie 6 gmin, w tym na terenie powiatu olkuskiego w gminie Trzyciąż. Obejmuje on Dolinę Dłubni i przylegającą do niej wierzchowinę z kompleksami leśnymi. • W krajobrazie doliny występują charakterystyczne przełomy przez wapienne skałki jurajskie w górnych odcinkach bocznych dolin, głębokie wąwozy lessowe. • W górnej części dorzecza Dłubni znajdują się interesujące „pulsujące” źródła. Źródło Dłubni zostało objęte formą ochrony przyrody uznane za pomnik przyrody.

40. Rozwój gospodarczy powiatu z pełnym zachowaniem zasad ochrony środowiska i ochrony przyrody. DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ