Aleksander Waszkielewicz Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego Warszawa, 22 maja 2012 r.

1. Wpływ rozwiązań systemowych na decyzje i aktywność zawodową rodziców dzieci niepełnosprawnych i samych osób niepełnosprawnych Wpływ ograniczonego wsparcia oraz pułapki świadczeniowej Aleksander Waszkielewicz Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego Warszawa, 22 maja 2012 r.

2. Strategie rodziców • Rezygnacja z pracy i pełnienie funkcji terapeuty / nauczyciela wspomagającego / opiekuna dla własnego dziecka. • Finansowanie wsparcia ze środków własnych w postaci „wolontariuszy” przychodzących do placówki bądź płatnych zajęć poza placówką. • Przeniesienie dziecka do placówki integracyjnej bądźspecjalnej. • Rezygnacja z walki o wsparcie (wypalenie rośnie zwiekiem dziecka). Na podstawie doświadczeń projektu „Wszystko jasne”

3. Skala zjawiska • Wskaźnik zatrudnienia dla kobiet z dziećmi niepełnoletnimi: ~65%, niepełnosprawnymi: ~35%, • ~60 tys. kobiet pozostaje poza rynkiem pracy z tytułu wsparcia niepełnosprawnych niepełnoletnich dzieci (oprócz tego ~70 tys. matek niepełnosprawnych niepełnoletnich dzieci nie pracuje z powodów kulturowych tak jak inne kobiety), • Dorosłość dzieci nie uprawdopodabnia powrotu na rynek pracy: w sumie ~120 tys. rodziców dzieci niepełnosprawnych poza rynkiem pracy z ww. powodu (całościowo z wszystkich powodów ~250 tys.). • Możliwa recepta? Niż demograficzny w szkołach i potencjalna „nadwyżka” etatów nauczycielskich. Na podstawie: BAEL, SIO, rocznik demograficzny, badanie CBOS o postawach prokreacyjnych Polaków, dane MPiPS o liczbie pobierających świadczenia pielęgnacyjne.

4. Dzieci dorośleją • Nadopiekuńczy rodzice: • rodzice rezygnują z pracy, wsparcie dziecka staje się ich podstawowym celem, który może przekreślić jego usamodzielnienie; • Dziedzictwo: • w ~2/3 rodzin nie pracował co najmniej 1 rodzic, w 58,3% gospodarstw domowych z osobą niepełnosprawną nie pracuje ani 1 osoba (BAEL), • korzystanie ze świadczeń; • Własne doświadczenia: • pobieranie świadczenia przed ukończeniem edukacji (renta socjalna), • orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy.

5. System rentowy • System o wieloletniej historii, w dużej mierze projektowany w innych warunkach, powolna ewolucja (vide zmiana ustawy o rencie socjalnej). • Świadczenie rentowe dla osób niezdolnych do pracy (art. 12-14 uerfus, art. 4 ust. 1 urs). • Niezdolność do pracy oznacza jednak możliwość pracy w warunkach pracy chronionej, na przystosowanych stanowiskach lub w telepracy (art. 4 ust. 5 urzszon). • Taka praca nie stanowi przeszkody w orzeczeniu o niezdolności do pracy (art. 13 ust. 4 uerfus, art. 15 pkt 1 urs). • Jak zdefiniować / zmierzyć zdolność do pracy? • Kiedy podjęcie pracy oznacza zdolność do pracy?

6. Strategie młodych osób niepełnosprawnych • Racjonalne, bezpieczne (lepszy wróbel w garści…): • Wskaźnik zatrudnienia w wieku 25-34: 27,4% (pełnosprawni: 73,4%), nie pracuje ~3/4 osób. • Wskaźnik zatrudnienia w gospodarstwach 1‑osobowych: 7,4%. • Pułapka świadczeniowa odstrasza od podejmowania pracy. Podjęcie pracy zwiększa obawy przed negatywnym wpływem pracy na świadczenie. • Skala zjawiska. ~300 tys. osób pobiera rentę socjalną.

7. Pułapka świadczeniowa* (1/4) Obawa przed powtórnym wezwaniem przed komisję: ~58%. * Badanie pułapki świadczeniowej, FIRR ze środków PFRON, 2011 r.

8. Pułapka świadczeniowa (2/4) Obawa przed odebraniem lub „pogorszeniem” orzeczenia: 53%.

9. Pułapka świadczeniowa (3/4) Obawa przed pomniejszeniem lub zawieszeniem renty (tego obszaru dotykała liberalizacja urs): ~32%.

10. Pułapka świadczeniowa (4/4) • Obawy wobec pułapki świadczeniowej wyraża większość osób niepełnosprawnych bez względu na: (i) status na rynku pracy, (ii) pobieranie lub nie świadczeń, (iii) rodzaj świadczenia. • Nieznajomość przepisów nie zmniejsza zjawiska. • Obecny status: • Ryzyko zmierzenia się z nieokreślonością procesu orzekania i • Ewentualna utrata statusu osoby niepełnosprawnej, zwłaszcza z tytułu podjęcia pracy są czynnikami demotywującymi do pracy i zachęcają do asekuracyjnych postaw (bierności zawodowej).

11. Propozycja rozwiązania • Zastąpienie renty z tytułu niezdolności do pracy dwoma świadczeniami: • Stałą rentą rekompensującą wyższe koszty funkcjonowania, • Wygasającym odpowiednikiem zasiłku dla bezrobotnych. • Zalety: • Proste orzekanie (jak obecnie przez pzon), • Podjęcie pracy nie ma wpływu na rentę, • Wygasający zasiłek zachęca do starania się o pracę, • Zasadniczo każdy jest zdolny do pracy (w różnym wymiarze, z różną intensywnością), bardziej podmiotowe podejście, • Zgodność z odczuciem społecznym – wsparcie osób niepełnosprawnych bez względu na pracę, • Tańszy system dla państwa, motywujący dla obywateli.

12. Kontakt: Aleksander Waszkielewicze-mail Aleksander.Waszkielewicz@firr.org.pltel. 508 21 33 22 Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego Kraków: tel. 12 629 85 14, faks 12 629 85 15Warszawa: tel. 22 652 91 90, faks 22 247 22 62 e-mail biuro@firr.org.pl , http://www.firr.org.plOrganizacja Pożytku PublicznegoTwój 1% wykorzystamy na pożyteczne celeNr konta 77 2130 0004 2001 0255 9953 0005