Colleges rechtsgeschiedenis blok 2.4 cursusjaar 2001-2002

1. 1 Colleges rechtsgeschiedenisblok 2.4 cursusjaar 2001-2002 Uitwendige rechtsgeschiedenis docent: mr. Tanja van der Meer Geschiedenis materi�le leerstukken docent: prof. mr. Remco van Rhee Huishoudelijke mededelingen: College loopt van 11-13 uur. Begin: 11 uur, NIET 11.15. Einde: 13 uur, niet eerder. Alle tutoren en practicumdocenten die een groep hebben die officieel om 13 uur begint weten dat jullie pas later arriveren. In principe beginnen zij om 13.15. Stof college behoort bij tentamenstof! Sheets komen op internet, ws. volgende week. Dus niet gaan zitten overpennen. Alle sheets hebben nummer: correleer!Huishoudelijke mededelingen: College loopt van 11-13 uur. Begin: 11 uur, NIET 11.15. Einde: 13 uur, niet eerder. Alle tutoren en practicumdocenten die een groep hebben die officieel om 13 uur begint weten dat jullie pas later arriveren. In principe beginnen zij om 13.15. Stof college behoort bij tentamenstof! Sheets komen op internet, ws. volgende week. Dus niet gaan zitten overpennen. Alle sheets hebben nummer: correleer!

2. 2 Inhoud colleges uitwendige rechtsgeschiedenis college 1 Romeins recht: republiek; keizerrijk college 2 Romeins recht: Justinianus en het Corpus iuris civilis; ME: receptie, inhoud en bronnen ius commune college 3 ME: canoniek recht, positie Frankrijk; mos italicus en mos gallicus college 4 opkomst natuurrecht opkomst codificatiestreven college 5 de moderne Europese codificaties

3. 3 Inhoud colleges geschiedenis materi�le leerstukken college 6-8: enige leerstukken goederenrecht en verbintenissenrecht Keuze Rechtsgeschiedenis: niks doen. Want welk doel? 1. Begrip historie van totstandkoming brengt beter begrip bestaand modern leerstuk: snellere/betere toepassing. 2. Inzicht in geschiedenis helpt bij zoeken naar nationaal juridische oplossingen voor maatschappelijk niet soepel lopende situaties (stil pandrecht op roerende goederen - verbod hierop - ontwikkeling fiduciaire eigendomsoverdracht - herinvoering stil pandrecht in NBW) 3. Inzicht in geschiedenis helpt bij proces harmonisatie EG-recht: zoeken naar de gemeenschappelijke wortels. Procesrecht, contractenrecht, Lando-Commissie en Lando-principles. Die wortels liggen v��r de codificatieperiode, in de tijd van het ius commune. Inzicht in historisch materieel recht alleen mogelijk als ook kennis/inzicht in toenmalige maatschappij en sociale omstandigheden: externe rechtsgeschiedenis!Keuze Rechtsgeschiedenis: niks doen. Want welk doel? 1. Begrip historie van totstandkoming brengt beter begrip bestaand modern leerstuk: snellere/betere toepassing. 2. Inzicht in geschiedenis helpt bij zoeken naar nationaal juridische oplossingen voor maatschappelijk niet soepel lopende situaties (stil pandrecht op roerende goederen - verbod hierop - ontwikkeling fiduciaire eigendomsoverdracht - herinvoering stil pandrecht in NBW) 3. Inzicht in geschiedenis helpt bij proces harmonisatie EG-recht: zoeken naar de gemeenschappelijke wortels. Procesrecht, contractenrecht, Lando-Commissie en Lando-principles. Die wortels liggen v��r de codificatieperiode, in de tijd van het ius commune. Inzicht in historisch materieel recht alleen mogelijk als ook kennis/inzicht in toenmalige maatschappij en sociale omstandigheden: externe rechtsgeschiedenis!

4. 4 Corpus iuris civilis Instituten Digesten Codex Novellen Centraal/cruciaal moment in geschiedenis privaatrecht: uitvaardiging Corpus Iuris Civilis (533/534). Waarom? Nu: codificaties. Waar komt inhoud vandaan? Belangrijkste bron: Ius Commune (1100-1800). Maar niet uit lucht komen vallen: grotendeels gebaseerd op Corpus Iuris Civilis Corpus Iuris Civilis z�lf is neerslag Romeins recht, uit na-klassieke maar vooral klassieke periode (27 vC-250/300 nC) Die bouwt weer voort op periode Republiek: dus voor goed begrip herkomst en wording civielrechtelijke regels eerst naar de Romeinse geschiedenis en het Romeinse recht. NB1: ruim 90 % huidig recht vindt wortels in Rr. Belangrijkste uitzondering (komt ook in dit blok aan de orde): vertegenwoordiging. NB2: materieelrechtelijk komen periode Ius Commune en klassiek Romeins recht ook in de rechtshistorische blokboektaken aan de orde, nu al in taak 2. Centraal/cruciaal moment in geschiedenis privaatrecht: uitvaardiging Corpus Iuris Civilis (533/534). Waarom? Nu: codificaties. Waar komt inhoud vandaan? Belangrijkste bron: Ius Commune (1100-1800). Maar niet uit lucht komen vallen: grotendeels gebaseerd op Corpus Iuris Civilis Corpus Iuris Civilis z�lf is neerslag Romeins recht, uit na-klassieke maar vooral klassieke periode (27 vC-250/300 nC) Die bouwt weer voort op periode Republiek: dus voor goed begrip herkomst en wording civielrechtelijke regels eerst naar de Romeinse geschiedenis en het Romeinse recht. NB1: ruim 90 % huidig recht vindt wortels in Rr. Belangrijkste uitzondering (komt ook in dit blok aan de orde): vertegenwoordiging. NB2: materieelrechtelijk komen periode Ius Commune en klassiek Romeins recht ook in de rechtshistorische blokboektaken aan de orde, nu al in taak 2.

5. 5 Rome Koninkrijk (753-509 vC) Republiek (509-27 vC) Keizerrijk (27 vC - 1453 nC)

6. 6 RomeRepubliek (509-27 vC) 450 vC: Wet der Twaalf Tafelen 367 vC: instelling ambt praetor (leges Liciniae) � 250 vC: begin ontwikkeling praetorisch edict

7. 7 RomeKeizerrijk (27 vC - 1453 nC) � 27 vC - � 250/300 nC: klassiek Romeins recht � 135 nC: vaststelling Edictum Perpetuum 212 nC: Constitutio Antoniniana 426 nC: lex citandi 438 nC: Codex Theodosianus 527 - 565 nC: keizer Iustinianus

8. 8 RomeKeizer Iustinianus (527 - 565 nC) 529-534: uitvaardiging Corpus Iuris Civilis 553: herovering Itali� 554: invoering CIC in Itali� � 575: bundeling Novellen

9. 9 De magistratuurtijdens de Republiek consules (2) praetores (minimaal 2) praetor urbanus praetor peregrinus aediles curules quaestores

10. 10 IMPERIUM Militair oppercommando Burgerlijk oppergezag

11. 11 Burgerlijk oppergezag volksvergaderingen bijeenroepen wetsvoorstellen doen edicten uitvaardigen iuris- rechtspraak dictio

12. 12 Het Romeinse proces Koninkrijk en vroege Republiek proces per legis actionem proces per formulam proces heeft twee-fasen structuur

13. 13 Het Romeinse proces Twee-fasen structuur: fase 1: praetor stelt procesinhoud vast verleent toegang tot fase 2: iudex privatus, feitenrechter, onderzoekt feiten en wijst vonnis. grens: vastgestelde procesinhoud

14. 14 Het Romeinse proces Keizerrijk: opkomst cognitio extraordinaria �modern� ��n-fase proces vervangt langzamerhand oude twee-fasen procesvormen

15. 15 Het Romeinse proces twee-fasen proces rechtsbronnen praetor: ius naturale ius gentium ius civile ius honorarium

16. 16 rechtsbronnen romeins recht stratificatie ten tijde van de Republiek

17. 17 Ius civile in enge zin Leges wetten plebiscieten (volksbesluiten) relatief klein in aantal regelen gebleken knelpunten voornaamste voorbeeld: Lex Duodecim Tabularum (Wet der Twaalf Tafelen) Ius naturale gewoonterecht grootste bron materieel Romeins privaatrecht

18. 18 Ius honorarium omvat de edicten uitgevaardigd door consules, praetores en aediles curules belangrijkste edict: het edictum praetorium, uitgevaardigd door de praetor urbanus

19. 19 Edictum praetorium Doel: het ius civile ondersteunen aanvullen en/of verbeteren Ondersteunen: 1. Praetor geeft boedelbezit (bonorum possessio) aan rechtmatige erfgenaam ius civile. 2. Regels ius civile leiden tot noodzaak toegang proces (bv verplichtingen koper/verkoper): praetor geeft actie op basis van omstandigheden. Aanvullen (bij leemte): 1. Praetor voegt echtgenote sine manu toe aan lijst erfgenamen 2. Pater familias is verbonden door in zijn opdracht verrichte rechtshandeling van filius/ slaaf, hoewel Rr de vertegenwoordiging niet kent. Verbeteren: 1. Praetor geeft voorrang en bescherming aan andere erfgenamen dan volgens volgorde ius civile 2. Doodstraf fur manifestus en systeem talio worden omgezet in boetes 3. Restitutio in integrum! Volgens het ius civile onaantastbaar tot stand gekomen rechtgevolgen worden teruggedraaid.Ondersteunen: 1. Praetor geeft boedelbezit (bonorum possessio) aan rechtmatige erfgenaam ius civile. 2. Regels ius civile leiden tot noodzaak toegang proces (bv verplichtingen koper/verkoper): praetor geeft actie op basis van omstandigheden. Aanvullen (bij leemte): 1. Praetor voegt echtgenote sine manu toe aan lijst erfgenamen 2. Pater familias is verbonden door in zijn opdracht verrichte rechtshandeling van filius/ slaaf, hoewel Rr de vertegenwoordiging niet kent. Verbeteren: 1. Praetor geeft voorrang en bescherming aan andere erfgenamen dan volgens volgorde ius civile 2. Doodstraf fur manifestus en systeem talio worden omgezet in boetes 3. Restitutio in integrum! Volgens het ius civile onaantastbaar tot stand gekomen rechtgevolgen worden teruggedraaid.

20. 20 Edictum praetorium Grond rechtskracht: imperium praetor

21. 21 Edictum praetorium Geldingsduur ��n jaar = zittingsjaar uitvaardigende praetor Gelding is gedurende het jaar absoluut: ook de praetor zelf mag niet meer wijzigen.

22. 22 Edictum praetorium Groeiende vaste en onveranderbare kern: edictum tralaticium (overgedragen edict) ook wel edictum perpetuum (eeuwig edict) � 135 nC eindredactie Edict: Edictum Perpetuum opdrachtgever: Hadrianus uitvoerder: Salvius Iulianus

23. 23 Edictum praetorium Inhoud �blanketformules� voor: acties excepties replicaties vernietiging rechtshandeling (restitutio in integrum)

24. 24 Edictum praetorium Doel: het ius civile ondersteunen aanvullen en/of verbeteren Ondersteunen: 1. Praetor geeft boedelbezit (bonorum possessio) aan rechtmatige erfgenaam ius civile. 2. Regels ius civile leiden tot noodzaak toegang proces (bv verplichtingen koper/verkoper): praetor geeft actie op basis van omstandigheden. Aanvullen (bij leemte): 1. Praetor voegt echtgenote sine manu toe aan lijst erfgenamen 2. Pater familias is verbonden door in zijn opdracht verrichte rechtshandeling van filius/ slaaf, hoewel Rr de vertegenwoordiging niet kent. Verbeteren: 1. Praetor geeft voorrang en bescherming aan andere erfgenamen dan volgens volgorde ius civile 2. Doodstraf fur manifestus en systeem talio worden omgezet in boetes 3. Restitutio in integrum! Volgens het ius civile onaantastbaar tot stand gekomen rechtgevolgen worden teruggedraaid.Ondersteunen: 1. Praetor geeft boedelbezit (bonorum possessio) aan rechtmatige erfgenaam ius civile. 2. Regels ius civile leiden tot noodzaak toegang proces (bv verplichtingen koper/verkoper): praetor geeft actie op basis van omstandigheden. Aanvullen (bij leemte): 1. Praetor voegt echtgenote sine manu toe aan lijst erfgenamen 2. Pater familias is verbonden door in zijn opdracht verrichte rechtshandeling van filius/ slaaf, hoewel Rr de vertegenwoordiging niet kent. Verbeteren: 1. Praetor geeft voorrang en bescherming aan andere erfgenamen dan volgens volgorde ius civile 2. Doodstraf fur manifestus en systeem talio worden omgezet in boetes 3. Restitutio in integrum! Volgens het ius civile onaantastbaar tot stand gekomen rechtgevolgen worden teruggedraaid.

25. 25 Edictum praetorium Voorbeelden van innovatie: ontwikkeling verweren, bijvoorbeeld ecxeptio non adimpleti contractus exceptio doli ontwikkeling juridische ficties, bijvoorbeeld nasciturus pro iam natu habetur ontwikkeling bona fides (goede trouw) Art. 6:262 BW: kantlijn: exceptio non adimpleti contractus! Art. 1:2 BW: Het kind waarvan een vrouw zwanger is wordt als reeds geboren aangemerkt zo dikwijls zijn belang dit vordert. Komt het dood ter wereld, dan wordt het geacht nooit te hebben bestaan. Vooral belangrijk in het erfrecht.Art. 6:262 BW: kantlijn: exceptio non adimpleti contractus! Art. 1:2 BW: Het kind waarvan een vrouw zwanger is wordt als reeds geboren aangemerkt zo dikwijls zijn belang dit vordert. Komt het dood ter wereld, dan wordt het geacht nooit te hebben bestaan. Vooral belangrijk in het erfrecht.

26. 26 Rechtsbronnen Romeins rechtvan Republiek naar Keizerrijk volksvergadering bijeenroepen wordt moeilijk ? Senaat geeft eigen besluiten rechtskracht (senatusconsultum) ? keizer houdt indicerende toespraak (oratio principis) in Senaat ? keizer vaardigt wettelijke maatregelen uit

27. 27 rechtsbronnen Romeins rechttijdens het Keizerrijk Ius geschriften van gezaghebbende juristen o.a. Salvius Iulianus Gaius Papinianus Ulpianus Paulus Modestinus Leges keizerlijke constituties constitutio verzamelnaam keizerlijke wetten

28. 28 Rechtsbronnen romeins rechtsoorten constitutiones eenieder bindende besluiten edictum algemene wettelijke maatregel mandatum algemene richtlijn voor bestuurlijke ambtenaren casu�stische beslissingen decretum vonnis in hoger beroep rescriptum pre-judici�le beslissing epistula (op verzoek van rechter/ambtenaar) subscriptio (op verzoek van procespartij)

29. 29 rechtsbronnen Romeins recht Constituties Theodosius: 438 nC Codex Theodosianus bloemlezing keizerlijke constituties niet opgenomen constituties verliezen rechtskracht lex posterior derogat legi priori

30. 30 Rechtsbronnen romeins recht Ius: juristengeschriften geen kracht van wet kracht van autoriteit

31. 31 Rechtsbronnen romeins recht Ius Theodosius: 426 nC lex citandi Gaius Paulus Ulpianus Papinianus Modestinus

32. 32 Corpus iuris civiliskeizer Justinianus (Byzantium 527-565) Instituten (533) Digesten (533) Codex (534) Novellen (� 575)

33. 33 Corpus iuris civilisCodex Uitgevaardigd in 534 Herziene Codex (Codex Repetitae Praelectionis) �tweede druk� van Codex uit 529 bloemlezing keizerlijke constituties uit periode 100 - 534 niet opgenomen constituties verliezen rechtskracht lex posterior derogat legi priori

34. 34 Corpus iuris civilis Digesten Uitgevaardigd 533 bloemlezing fragmenten klassieke juristengeschriften samengesteld door commissie (Compilatoren) o.l.v. Tribonianus

35. 35 Corpus iuris civilis Digesten Werkwijze Compilatoren: planning: 10 jaar feitelijke werktijd: 3 jaar �schaar-en-lijmpot�methode inscriptio bij ieder fragment

36. 36 Corpus iuris civilis Instituten Uitgevaardigd in 533 handboek begin rechtenstudie (voor de cupida legum iuventus) wet

37. 37 Corpus iuris civilis Novellen Constituties van Justinianus uitgevaardigd n� 534 rond 575, d.i. � 10 jaar na dood Justinianus, in priv�- verzamelingen bijeengebracht Epitome Iuliani Authenticum Collectio Graeca

38. 38 Corpus Iuris Civilisopleiding Hervorming juridisch onderwijs door Justinianus vierjarige studie alleen onderwijs in CIC 4e jaars: Papinianisti Beroemde rechtsscholen: o.a. Byzantium en Beiroet

39. 39 Corpus iuris civilis Itali� �val� West-Romeinse Rijk: 476 nC herovering door Iustinianus: 553 nC sanctio pragmatica pro petitione Vigilii: 554 nC (administratieve beschikking, geen formele wet!) werking imperium: de iure CIC in 533/534 ingevoerd de facto CIC in 544 ingevoerd

40. 40 Corpus iuris civilis Itali� �tweede val� Itali�: 568 nC (Langobarden) Germanen volgen personaliteitsbeginsel CIC verliest status codificatie is rechtsbron voor ��n bevolkingsgroep: de oorspronkelijke Itali�rs rechtenopleiding CIC raakt in onbruik

41. 41 Receptie Romeins recht Bologna � 1100 nC Irnerius start eerste rechtenopleiding Bologna wordt eerste universiteit ius commune ontwikkelt zich

42. 42 onderdelen ius commune Romeins recht canoniek recht internationaal privaatrecht leenrecht

43. 43 Bronnen ius commune Romeins recht Corpus Iuris Civilis

44. 44 Bronnen ius commune Canoniek recht Corpus Iuris Canonici

45. 45 Bronnen ius commune internationaal privaatrecht basis: glosse �cunctos populos� C.1.1.1 eerste ontwikkeling door Bartolus later verder ontwikkeld door o.a. juristen uit de Republiek der Verenigde Nederlanden

46. 46 Bronnen ius commune leenrecht Libri feudorum veel invloed Germaans recht

47. 47 Receptie romeins recht Redenen receptie: rechtsversplintering politiek �rome-ideaal� cultureel �rome-ideaal� juridische opleiding Rooms-katholieke kerk

48. 48 Receptie romeins rechtrechtsversplintering personaliteitsbeginsel territorialiteitsbeginsel

49. 49 Receptie romeins rechtrechtsversplintering personaliteitsbeginsel aan de persoon gebonden recht bepaald door afstamming probleem: door onderlinge huwelijken lopen stammen/ bevolkingsgroepen door elkaar heen; afkomst niet meer helder traceerbaar �oplossing�: professiones iuris gevolg: rechtsversplintering

50. 50 Receptie romeins rechtrechtsversplintering territorialiteitsbeginsel aan de plaats gebonden recht bepaald door plaats van geboorte, woonplaats dan wel plaats waar men zich bevindt probleem: elke streek, stad, dorp heeft eigen rechtsregels gevolg: rechtsversplintering

51. 51 Receptie romeins rechtpolitiek �Rome-ideaal� Middeleeuwse heersers: zien zichzelf als opvolgers romeinse keizers, hun rijk als opvolgers van het romeinse Rijk

52. 52 Receptie romeins rechtcultureel �Rome-ideaal� (klassieke) Romeinse cultuur is algemeen cultuur-ideaal hiernaar keert men steeds terug: (proto)-Renaissance(s) wetenschappelijke producten uit deze tijd hebben extra autoriteit

53. 53 Receptie romeins rechtjuridische opleiding Opzet: tekst-exegese en dogmatiek/casu�stiek volgens aristoteliaanse logica en filosofie Uitwerking: oorspronkelijk in glossen (Glossatoren) later in handboeken (Commentatoren)

54. 54 Receptie romeins rechtjuridische opleiding Organisatie: universitas studiosorum: vereniging van studenten, ter beveiliging tegen het plaatselijke recht neemt professoren in dienst leiding: rector magnificus (student!) privilegium fori

55. 55 Receptie romeins rechtjuridische opleiding opbloei handel maatschappij wordt ingewikkelder meer kader vereist dat goed is opgeleid Bron voor kader: juridische en theologische academies NB: ook theologen vaak juridisch geschoold magister utriusque iuris (meester in de rechten): civiel �n canoniek recht

56. 56 Vagantenlied (13e eeuw)melodie: O, Denneboom Mihi est propositum in taberna mori Vinum sit apositum morientis ori Ut dicant cum venerint angelorum chori: Deus sit propitius huic potatori Het is mijn vaste voornemen in de kroeg te sterven Met een beker wijn geplaatst aan mijn stervende mond Opdat als zij mij komen halen de engelenkoren zullen zeggen: God zij genadig aan deze drinkebroer

57. 57 Receptie romeins rechtjuridische opleiding Magister utriusque iuris meester in de beide rechten civiel recht canoniek recht

58. 58 Receptie romeins rechtRooms-katholieke kerk canoniek recht vanaf ongeveer 4e eeuw na Christus binnen de rooms-katholieke kerk ontwikkeld op basis van wereldlijk Romeins recht

59. 59 Receptie romeins rechtcanoniek recht Rechtsbron corpus iuris canonici

60. 60 Receptie romeins rechtcanoniek recht Onderdelen corpus iuris canonici: Decretum Gratiani Liber extra Liber sextus Clementinen Extravaganten

61. 61 Receptie romeins rechtcanoniek recht Decretum Gratiani (� 1140) auteur: Gratianus Concordia Discordantium Canonum 4 boeken status: leerboek �Glossa Ordinaria� op Decretum: � 1220, Johannes Teutonicus

62. 62 Receptie romeins rechtcanoniek recht Liber extra 1234: Gregorius X Decretalen status: exclusief, dus wetboek

63. 63 Receptie romeins rechtcanoniek recht Liber sextus 1298: Bonifacius VIII Decretalen status: exclusief, dus wetboek

64. 64 Receptie romeins rechtcanoniek recht Clementinen 1317: Clemens V Decretalen status: niet exclusief, wel �offici�le� verzameling

65. 65 Receptie romeins rechtcanoniek recht Extravaganten eind 15e eeuw samenvoeging 2 �priv�-verzamelingen status: niet exclusief, geen �offici�le� verzameling

66. 66 Receptie romeins rechtcanoniek recht Redenen receptie Romeins recht via kerk Infrastructuur Competentie Rechtsbronnen

67. 67 Receptie romeins rechtcanoniek recht Infrastructuur groot verspreidingsgebied kerk aanwezigheid hierin kerkelijke rechtbanken

68. 68 Receptie romeins rechtcanoniek recht Competentie alle rechtszaken met geestelijke als partij grootste gedeelte rechtszaken personen- en familierecht prorogatie

69. 69 Receptie romeins rechtcanoniek recht Prorogatie rechtbankkeuze door partijen wereldlijke of kerkelijke rechtbank rechtbank

70. 70 Receptie romeins rechtcanoniek recht Rechtsbronnen kerkelijke rechtbanken: canoniek recht Romeins recht + rest ius commune aequitas canonica Rechtsbronnen wereldlijke rechtbanken: lokaal recht naburig recht ius commune (waaronder zowel canoniek als civiel recht)

71. 71 Mos Italicus Glossatoren glossen textus inclusus Glossa Ordinaria (� 1250, Accursius)

72. 72 Mos Italicus Postglossatoren (Commentatoren) handboeken commentaren Bartolus (1314-1357) Nemo jurista nisi Bartolista

73. 73 Mos Italicus CIC is rechtsbron methode is a-historisch methode is a-textueel methode is a-contextueel graeca non leguntur! tekstkritiek is bijna onmogelijk Mos Gallicus CIC is kenbron (historisch) recht historisch tekstkritisch contextueel Grieks wordt gelezen, tekstkritiek noodzakelijk

74. 74 Frankrijk Rex Francia in regno suo princeps est, nam in temporalibus superiorem non recognoscit De koning van Frankrijk is �princeps� in zijn eigen rijk, want in wereldse zaken erkent hij geen superieur (Jean de Blanot, 13e eeuw)

75. 75 Frankrijk D.1.3.31: Princeps legibus solutus est De vorst is niet aan zijn eigen wetten gebonden D.1.4.1: Quod principi placuit, legis habet vigorem De mening / wens van een vorst heeft kracht van wet

76. 76 Frankrijk 1219: verbod paus op onderwijs Romeins recht aan Sorbonne (Pauselijke universiteit!) 1277: verplichte rechtsbron: Franse cout�mes aanhalen Romeins recht verboden uitzondering: lacune in cout�mes

77. 77 Frankrijk Toegestane rechtsbronnen: primair lokaal costumier recht subsidiair Cout�me de Paris meer subsidiair Romeins recht

78. 78 Frankrijk Kenbaarheid rechtsbronnen: optekeningen van gewoonterecht ingevolge Ordonnantie van Montilz-les-Tours NB optekening gewoonterecht is geen codificatie!!!!

79. 79 Frankrijk Pays de droit �crit lokaal recht (pr�- justiniaanse Romeinsrechtelijke oorsprong) min of meer ��n systeem schriftelijke overlevering lex Romana Visigothorum (Breviarium Alarici) gewoonterecht! Pays de droit coutumier lokale rechten (Germaanse oorsprong) � 600 verschillende systemen mondelinge overlevering gewoonterecht!

80. 80 Ius communevoordelen - eenvormig universitair onderwijs door geheel Europa - inzetbaarheid afgestudeerde juristen door geheel Europa - praktische methode van rechtsvinding - altijd antwoord op rechtsvragen - lange traditie

81. 81 Ius communenadelen - (te) sterke groei juridische literatuur - waarde juridische argumenten a-historisch bepaald - mate/snelheid receptie niet overal gelijk - toepassing Ius commune bij elk lokaal recht anders - steun voor elk mogelijk juridisch standpunt - lokale rechten niet gedoceerd aan universiteit

82. 82 rechtsbronnen romeins recht stratificatie ten tijde van de Republiek

83. 83 natuurrecht Klassiek Romeins recht onderdeel ius civile in enge zin Justinianus natuurrecht gepositiveerd in Digesten canoniek recht natuurrecht door God aan mensen gesteld is stem van de rede, bron aequitas canonica

84. 84 natuurrecht Hugo de Groot maakt natuurrecht los uit canoniek recht en Digesten kern natuurrecht: naturalis ratio Romeins recht: ratio scripta

85. 85 natuurrecht Age of reason rationalisme: moderne mens kan zelf denken, niet meer afhankelijk van �keurslijf� voorouders recht: wordt gevonden door toepassing van de menselijke rede (ratio) ratio naturalis / naturalis ratio: natuurrecht

86. 86 natuurrecht Vernunftrecht Romeins recht is illustratie van regels uit het natuurrecht iedere rechtsgeleerde ontwikkelt eigen rechtssysteem rechtssystemen more geometrico opgezet ideaalrecht, recht zoals het zou moeten zijn (ius constituendum) studeerkamerrecht

87. 87 Codificatiedefinities Bentham een codificatie is een wet in formele zin die het gehele recht dan wel een geheel deelrechtsgebied bestrijkt die op zodanige wijze is ingericht dat het recht er optimaal uit gekend kan worden

88. 88 Codificatiedefinities Vanderlinden Een codificatie is naar de vorm ��n geheel omvat naar inhoud het gehele recht dan wel een geheel rechtsgebied heeft kracht van wet heeft tot doel een betere kennis van het recht mogelijk te maken

89. 89 Codificatiedefinities Lokin / Zwalve een codificatie is geschreven recht waaraan een overheid gelding toekent deze gelding is exclusief deze exclusiviteit maakt de optekening tot een volledige

90. 90 Codificatiecodificatiestreven �van bovenaf� eenheid van recht brengt versterking positie vorst intern, binnen het eigen rijk extern, naar andere mogendheden toe eenheid van recht brengt geografische eenheid eenheid van recht cre�ert rechtszekerheid

91. 91 Codificatiecodificatiestreven �van onderaf� rechtsversplintering tegengaan willekeur en corruptie voork�men rechtsongelijkheid opheffen rechtsonzekerheid tegengaan

92. 92 Codificatie ALR (Pruisen) ABGB (Oostenrijk) Code civil (Frankrijk) BGB (Duitsland) Codice civile (Itali�) BW (Nederland)

93. 93 ALR Pruisen initiatiefnemer: Frederik de Grote (1746) redenen: Pruisen geografisch geen eenheid rechtsversplintering, rechtsongelijkheid, rechtsonzekerheid uitgevaardigd: Frederik Wilhelm II (1794)

94. 94 ALR Allgemeines Landrecht f�r die preussischen Staaten subsidiaire rechtskracht natuurrechtelijk encyclopaedisch opbouw: systematisch uittreksel CIC volgens natuurrechtelijke principes �Vernunftrechtlich�uitgewerkt r�f�r� l�gislatif

95. 95 ABGBOostenrijk initiatiefnemer: Maria Theresia (1753) reden: sociaal-geografische eenheid in gebieden onder�Hausmacht�ontbreekt doel: door versterking interne staatkundige eenheid versterking externe verdedig- baarheid Joseph II, Leopold II uitvaardiger: Franz II / I (1811)

96. 96 ABGB Allgemeines B�rgerliches Gesetzbuch f�r die gesammten deutschen Erbl�nder der �sterreichischen Monarchie primaire rechtskracht natuurrechtelijk deelcodificatie

97. 97 Code civilFrankrijk Lodewijk XIV: codificaties strafprocesrecht, burgerlijk procesrecht, handelsrecht, zeerecht Lodewijk XVI: zitting Staten-Generaal (1789) (Cahiers de Dol�ances) doel: belastingverhoging resultaat: Revolutie Revolutie: vele regimes, vele codificatiepogingen (Jean Jacques R�gis de Cambac�r�s) Napoleon : initiatiefnemer en uitvaardiger Code civil

98. 98 Code civil ook bekend als Code Napol�on  Primaire rechtskracht sterke Romeinsrechtelijke invloeden sterke natuurrechtelijke invloeden deelcodificatie in afzonderlijke delen uitgevaardigd (1802-1804) in 1804 met bundelingswet tot ��n codificatie gemaakt

99. 99 BGBDuitsland B�rgerliches Gesetzbuch primaire rechtskracht sterke Romeinsrechtelijke (Pandektistische) invloed deelcodificatie Generalklauseln

100. 100 Codice civileItali� primaire rechtskracht deelcodificatie oorspronkelijk fascistisch-racistisch van opzet

101. 101 Nederland

102. 102 Nederland

103. 103 Nederland Homologatie optekening van lokale rechten opzending optekeningen naar landsheer �gelijktrekken� optekeningen door landsheer wijzigingen nog slechts door landsheer langzamerhand ongeschreven recht geschreven recht

104. 104 Nederland Republiek der Verenigde Nederlanden situatie rechtsverscheidenheid ongewijzigd provincies zijn soeverein m.u.v. optreden naar buitenland en financiering daarvan gevolg: rechtsverkeer tussen provincies volgt regels IPR gevolg: juristen Republiek ook internationaal grote autoriteiten IPR

105. 105 Nederland Republiek der Verenigde Nederlanden rechtsverscheidenheid wordt tot rechtsonzekerheid door rechtsversplintering rechtsongelijkheid willekeur en corruptie gevolg: codificatiestreven �van onderaf� wordt steeds sterker

106. 106 Nederland Bataafse Republiek (1795/1798-1806) eenheidsstaat (�De Bataafse Republiek is ��n en ondeelbaar!�) streeft naar eenheidsrecht codificatieopdracht (1798, aan �commissie van Twaalf�) subcommissie Burgerlijk Wetboek olv H.C.Cras

107. 107 Nederland Bataafse Republiek codificatiepogingen Cras c.s. rechtsbronnen voor burgerlijk wetboek (in volgorde): natuurrecht Romeins recht geschreven vaderlands recht ongeschreven vaderlands recht basis: Grotius� Inleidinge tot de Hollandse Rechtsgeleerdheid 1804: gedeeltelijk af, afgekeurd (1806) door Nationaal Gerechtshof

108. 108 Nederland Koningrijk Holland (1806-1810) Lodewijk Napoleon (1806-1808 Ontwerp van der Linden) 1809 Wetboek Napoleon, ingerigt voor het Koningrijk Holland eerste burgerrechtelijke codificatie in ons land eerste offici�le afschaffing Romeins recht 1810 abdicatie Lodewijk Napoleon, inlijving Nederland bij Frankrijk

109. 109 Nederland �r�uni � l�empire� (1810-1813) 1811 Code Napoleon (Code civil) tweede burgerrechtelijke codificatie in ons land heeft gegolden tot 1838

110. 110 Nederland Koninkrijk der Nederlanden 1814 codificatiecommissie olv J.M.Kemper Ontwerp 1816 (Ontwerp Kemper) Ontwerp 1820 (gewijzigd ontwerp Kemper) 1829 Wet AB: het Romeinse recht wordt ten tweeden male afgeschaft 1830 �Wetboek 1830� (Ontwerp Nicola�) 1838 Burgerlijk Wetboek (BW 1838, OBW) 1992 Burgerlijk Wetboek (BW 1992, NBW, BW)

111. 111 Nederland Burgerlijk Wetboek 1992 opdracht aan E.M. Meijers (� 1953) bij KB, 1947 1970 boek 1 BW (personen- & familierecht) 1976 boek 2 BW (rechtspersonenrecht) 1991 boek 8 BW (vervoersrecht) 1992 boeken 3,5,6 BW, boek 7 (ged.) 1998 boek 7 (bijzondere overeenkomsten) (ged.) nog niet: boek 4 (erfrecht), boek 7 (ged.), boeken 9 en 10