Czym są prawa człowieka?

1. Prawa człowieka Miernikiem kultury narodu jest stosunek społeczeństwa do najsłabszych jego członków, a więc osób w starszym wieku, niepełnosprawnych i dzieci.

2. Czym są prawa człowieka?

3. Prawa człowieka są to podstawowe prawa, które przysługują każdemu człowiekowi od momentu narodzin aż do śmierci – niezależnie od jego pochodzenia, koloru skóry, narodowości, płci, religii czy wyznawanych poglądów i których nie można się zrzec. Z samego faktu bycia człowiekiem, niezależnie od władzy państwowej, każdej jednostce przysługują gwarantowane przez państwo prawa wypływające z idei przyrodzonej godności, swobody działania, równości ludzi, braterskiej solidarności oraz sprawiedliwości. Zwyczajowo mówi się o podstawowych wolnościach i prawach człowieka ze względu na ich powszechność, niezbywalność, a tym samym nienaruszalność.

4. Na jakie grupy dzielą się prawa człowieka ?

5. Generacje praw człowieka I generacja: prawa indywidualne – osobiste (obywatelskie) i polityczne: • Prawo do życia • Wolność osobista • Prawo do własności • Wolność od tortur • Wolność sumienia i wyznania • Wolność wypowiedzi • Prawo do informacji • Równość wobec prawa • Swoboda przemieszczania się • Tajemnica korespondencji • Bierne i czynne prawo wyborcze • Prawo zrzeszania się • Prawo do skargi na organy państwa

6. II generacja: prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne: • Prawo do pracy i wynagrodzenia • Prawo do nauki • Prawo do wypoczynku • Prawo do ochrony zdrowia • Prawo do zabezpieczenia społecznego • Prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym • Prawo do korzystania z osiągnięć cywilizacyjnych (postępu naukowego)

7. III generacja: prawa kolektywne (odnoszące się do jakości życia): • Prawo do pokoju • Prawo do demokracji • Prawo do zdrowego środowiska naturalnego • Prawo do pomocy humanitarnej

8. Prawa (prawa pozytywne) – oznaczające obowiązek podjęcia przez władzę działania na rzecz jednostki (np. prawo do sprawiedliwego sądu zobowiązuje państwo do tworzenia systemu sądów, kształcenia sędziów czy zapewnieniu dostępu do sądu dla wszystkich osób). • Jednostka ma prawo żądać przysługujących jej praw, a państwo musi zagwarantować ich realizację • Wolności (prawa negatywne) – oznaczające obowiązek powstrzymania się władzy od działań w określonych obszarach naszego życia (np. wolność od tortur zakazuje jakiejkolwiek władzy stosowania tortur wobec jednostki).

9. Powyższy katalog praw człowieka, nie byłby kompletny, gdybyśmy nie wspomnieli o pewnych klauzulach, które nazywamy klauzulami generalnymi. Te klauzule nakazują każdej władzy takie postępowanie z obywatelami i respektowanie praw człowieka, aby: • Każdy był równy wobec prawa i posiadał równe prawa. • Żadna władza nie miała prawa do dyskryminowania obywateli z jakichkolwiek przyczyn np. rasy, wyznania, poglądów itp. • Zakazano karania kogokolwiek za czyn, który w momencie jego popełniania nie był przestępstwem. • Istniała gwarancja skutecznego odwoływania się od decyzji administracyjnych i wyroków sądowych. • Funkcjonował zakaz ograniczania praw bez ustawowo określonego uprawnienia i uzasadnienia.

10. Godność ludzka jest sama w sobie źródłem praw człowieka, a prawa człowieka mają właśnie owej godności strzec. • Prawa człowieka „wymierzone” są w kierunku władzy państwowej. Ograniczają jej obszar działania i paradoksalnie są przez tą władzę uchwalane. Bardzo dobrze widać to na przykładzie szkoły, gdzie prawa ucznia – człowieka są opracowywane i uchwalane przez radę pedagogiczną, która w ten sposób ogranicza swoje działania! •  Dla ucznia w szkole – władzą jest nauczyciel, dyrektor szkoły, dla nauczyciela – dyrektor, wizytator, dla dyrektora – wizytator, kurator, wójt, burmistrz itp.Obywatele posiadają obowiązki, tak samo i uczniowie, jeżeli uczeń w szkole, nie wypełnia nałożonych nań obowiązków – powinien być ukarany, nie może być to jednak kara naruszająca np. nietykalność cielesną, czy jego godność osobistą. • W państwach demokratycznych na straży przestrzegania praw i wolności stoją: sądy powszechne, czyli sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne oraz Sąd Najwyższy, rzecznik praw obywatelskich, rzecznik praw dziecka, trybunał konstytucyjny.

11. Rzecznik Praw Obywatelskich • Jak rozwiązuje sprawy • Sprawy podejmuje na wniosek dotyczący naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela. • Jakie są skutki działania • -wyjaśnienia dla wnioskodawcy • -kierowanie wniosków do organów i instytucji, w których stwierdzono naruszenie praw i wolności, • -żądanie wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, karnych, • administracyjnych, wniesienie kasacji, • kierowanie wniosków do Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego. • W jakiej formie składamy skargę • Wniosek jest wolny od opłat, nie wymaga szczególnej formy, musi być określony przedmiot sprawy, wnioskodawca oraz osoba, której sprawa dotyczy.

12. Trybunał Konstytucyjny (skarga konstytucyjna) • Jak rozwiązuje sprawy • Orzeka w sprawach • - zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, • - zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, • - zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, • - zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, • - skargi konstytucyjnej (każdy czyje prawa i wolności konstytucyjne zostały naruszone może wnieść skargę) • Jakie są skutki działania • -Orzeczenia trybunału są ostateczne i mają moc powszechnie obowiązującą.

13. Prawa Dziecka

14. Dziecko też człowiek • Prawa dziecka zajmują szczególne miejsce w systemie praw człowieka. Decyduje o tym wiążąca się z młodym wiekiem niemożność samodzielnego działania, niepełna zdolność do rozpoznawania, co naprawdę leży w jego interesie. • Fakt, że dziecko jest człowiekiem, więc posiada takie same prawa jak człowiek dorosły, oznacza, że skodyfikowanie prawa w Konwencji o Prawach Dziecka, którą Polska ratyfikowała w 1991 roku obowiązują w naszym państwie i wyznaczają standardy, do których należy dążyć w dziedzinie ochrony prawa dzieci. Po ratyfikowaniu Konwencji o Prawach Dziecka zapisano prawa ucznia w prawie oświatowym.

15.   Dokumenty mówiące o prawach człowieka: • Powszechna Deklaracja o Prawach Człowieka z 1948 r. • Konwencja o Prawach Dziecka 1989 r. •  Konstytucja RP 1997 r. • Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. • Karta Narodów Zjednoczonych z 1945 r. Jeden z najważniejszych dokumentów oświatowych: Ustawa o systemie oświaty w preambule powołuje się na Powszechną Deklarację Praw Człowieka, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz na konwencję o Prawach Dziecka.

16. Obok systemu międzynarodowego, w poszczególnych państwach funkcjonują krajowe standardy ochrony praw człowieka. Polska: w konstytucji z 1997 r. uchwalonej przez Zgromadzenie Narodowe i przyjętej w ogólnokrajowym referendum, prawa człowieka zajmują jedno z najważniejszych miejsc. Polska [Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej] /1997 r. „przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”

17. [Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej] • Polska konstytucja nazywana jest często ‘konstytucją praw człowieka” – zawiera szeroki katalog praw i wolności obejmujący 57 artykułów • Każda osoba, która uważa, że jej wolności lub prawa zostały naruszone może wnieść skargę konstytucyjną • Każdy może zwrócić się do Rzecznika Praw Obywatelskich • Konstytucja wprowadza zasadę wynagrodzenia szkody powstałej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej • Art. 31 „ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko i wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw”

18. Na dyrektorze i na nauczycielach spoczywa obowiązek zagwarantowania realizacji i przestrzegania praw ucznia, w tym prawa do nauki, informacji, wolności słowa i prawa do ochrony przed poniżającym traktowaniem i karami oraz ochrony jego wolności.

19. Prawo do nauki     Zapisy odnajdujemy w Konwencji o Prawach Dziecka i Konstytucji RP. Artykuł 28 Konwencji o Prawach Dziecka brzmi: • „ Państwa – strony uznają prawo dziecka do nauki i w celu realizowania tego prawa na zasadzie równych szans, w szczególności: • ucznia nauczanie podstawowe, obowiązkowe i bezpłatne dla wszystkich(…), • udostępnia wszystkim dzieciom informacje i poradnictwo szkolne i zawodowe, • podejmą kroki na rzecz zapewnienia regularnego uczęszczania do szkół oraz zmniejszania wskaźnika porzucania nauki.” • Konstytucja RP art. 70 stanowi: • „ Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku określa ustawa (…)” (art. 15 ustawy o Systemie Oświaty) – obowiązek szkolny.

20. Prawo do ochrony przed przemocąArt. 19 Konwencji o Prawach Dziecka mówi:„Państwa – strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki w dziedzinie ustawodawczej, społecznej oraz wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej, bądź psychicznej(…)” , a w art. 28 ust.2 czytamy, że „Państwa – strony winny podejmować wszelkie właściwe środki dla zapewnienia, aby dyscyplina szkolna była stosowana w sposób zgodny z ludzka godnością dziecka i postanowieniami niniejszej konwencji.”Art. 4 Ustawy o Systemie Oświaty nakłada na nauczyciela obowiązek szanowania godności osobistej ucznia: „Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską z poszanowaniem godności osobistej ucznia.”

21. Prawo do informacjiArt. 42 Konwencji o Prawach Dziecka zobowiązuje państwo do „szerzenia informacji o zasadach i postanowieniach konwencji, zarówno wśród dorosłych, jaki i wśród dzieci, wykorzystując do tego celu będące w ich dyspozycji środki.”      W szkole obowiązek ten spoczywa na dyrektorze, który powinien podjąć wszelkie niezbędne kroki, aby zapewnić dzieciom informację o ich prawach np.: poprzez promowanie Konwencji o Prawach Dziecka, wspólnie z samorządem szkolnym opracowanie prawa szkolnego (statutu szkoły, programu wychowawczego szkoły), włączenie tematyki praw człowieka do programów edukacyjnych realizowanych na terenie szkoły, udostępnianie informacji o środkach, jakie przysługują uczniom w przypadku naruszania ich fundamentalnych praw.     Wszelkie informacje o prawach i uprawnieniach ucznia powinny znajdować się w statucie szkoły.     Jednym z uprawnień Samorządu uczniowskiego (art. 55 Ustawy o Systemie Oświaty) jest przedstawienie opinii dotyczących podstawowych praw uczniów, w tym: • 1) prawo do zapoznawania się z programem nauczania, z jego treścią, celem i stawianymi wymaganiami; • 2) prawo do jawnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i zachowaniu; • 3) prawo do organizacji życia szkolnego, umożliwiające zachowanie właściwych proporcji między wysiłkiem szkolnym a możliwością rozwijania i zaspokajania własnych zainteresowań; • 4) prawo redagowania i wydawania gazety szkolnej; • 5) prawo organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz rozrywkowej zgodnie z własnymi potrzebami i możliwościami organizacyjnymi, w porozumieniu z dyrektorem;

22. Wolność słowaArt. 13 Konwencji o Prawach dziecka zawiera „prawo do swobodnej wypowiedzi w formie ustnej, pisemnej, bądź za pomocą druku, w formie artystycznej lub z wykorzystaniem każdego innego środka przekazu według wyboru dziecka.”

23. Każdy uczeń ma prawo do wypoczynku i czasu wolnego, uczestnictwa w zabawach i życiu kulturalnym (art.. 31 Konwencji). • Każdy uczeń ma prawo do równego traktowania wobec prawa (art. 2 i 23 Konwencji, art. 32 Konstytucji). • Każdy uczeń ma prawo do ochrony przed arbitralną lub bezprawną ingerencją w życie prywatne, rodzinne czy też korespondencję (art. 16 Konwencji). • Każdy uczeń ma prawo do swobodnego zrzeszania się (art. 15 Konwencji). Konstytucja RP zapewnia wolność tworzenia stowarzyszeń, ruchów obywatelskich i innych organizacji.

24. Uczeń powinien mieć prawo złożenia skargi. Tryb składania skargi musi być jasny i przejrzysty, prosty i zrozumiały dla każdego ucznia i jego rodzica. Krótko mówiąc, procedura powinna określać: kto i jak przyjmuje skargi uczniów, kto i jak je rozpatruje, kiedy jak i przez kogo udzielana jest odpowiedź, co robić w przypadku niezadowalającego rozpatrzenia skargi. Każdy powinien mieć prawo wyboru pomiędzy trybem składania skargi wewnątrzszkolnym a zewnętrznym. • art.(2 i 4 Konwencji) każdy uczeń posiada prawo do dochodzenia swoich praw.

25. Podsumowanie: • Prawa człowieka służą ochronie osoby ludzkiej przed władzą państwową. • Prawa człowieka wynikają z godności osoby ludzkiej i służą jednocześnie jej ochronie. • Prawa człowieka dzielą się na wolności (negatywne – zakaz ingerencji państwa) i prawa (pozytywne – nakaz działania państwa). • Prawa człowieka można podzielić także m.in. na prawa materialne (poszczególne prawa dotyczące konkretnych spraw) oraz prawa proceduralne (prawo do dochodzenia na drodze roszczeń swoich praw – sądy i inne organy). • Praw człowieka nie możemy sami się pozbyć ale mogą być ograniczone w wyjątkowych, przewidzianych prawem sytuacjach (wyjątek to bezwzględny zakaz niewolnictwa i tortur). • Prawa człowieka w szkole dotyczą wszystkich ludzi: uczniów, nauczycieli, rodziców, innych pracowników . • Prawa człowieka niosą w sobie gwarancję roszczenia. Oznacza to tyle, że uczeń będzie mógł żądać-żądać nie prosić-realizacji tychże praw. • Uczniowie powinni znać swoje prawa. Aby tak było uczniowie nie tylko powinni wiedzieć, że jest statut szkoły, ale na zajęciach powinni być zapoznani z jego treścią. • W pracach nad zapisami w statucie szkoły niech biorą uczniowie, pomimo, że nie ma obowiązku zapraszania ich do tego. • Stosować jasne i czytelne zapisy w statutach. • Nie zapisuje się w statuach praw, które nie są możliwe do zrealizowania.

26. Opracowanie: Joanna Leśniak