ULISTNIENIE (FILOTAKSJA)

1. ULISTNIENIE (FILOTAKSJA)

2. LIŚCIE SĄ ORGANAMI ROŚLIN PRZYSTOSOWANYMI DO FOTOSYNTEZY: 6 CO2 + 6 H2O + energia świetlna = C6H12O6 + 6O2 W PROCESIE FOTOSYNTEZY JEST PROUKOWANY CUKIER PROSTY – GLUKOZA ORAZ WYDZIELANE JEST 6 CZĄSTECZEK TLENU (02).

6. Z POMOCĄ LIŚCI ODBYWA SIĘ WYMIANA GAZOWA ZWIĄZANA Z FOTOSYNTEZĄ I ODDYCHANIEM. PRZEZ APARATY SZPARKOWE WYDOSTAJE SIĘ NA ZEWNĄTRZ TLEN (O2), A POBIERANY JEST DWUTLENEK WĘGLA (CO2) (PROCES FOTOSYNTEZY) ALBO ODWROTNIE, JAK MA TO MIEJSCE W PROCESIE ODDYCHANIA, KIEDY USUWANY JEST DWUTLENEK WĘGLA I POBIERANY TLEN.

7. WYDALANIE WODY PRZEZ ROŚLINĘ NAZYWANE JEST TRANSPIRACJĄ. PARA WODNA WYDOSTAJE SIĘ Z LIŚCI PRZEZ SZPARKI. PODCZAS SUSZY KOMÓRKI SZPARKOWE ZAMYKAJĄ SIĘ, CHRONIĄC ROŚLINĘ PRZED NADMIERNĄ TRANSPI- RACJĄ.

9. LIŚĆ NIE MA WŁASNEJ TKANKI TWÓRCZEJ. ZAWIĄZEK LIŚCIA POWSTAJE W PĄCZKU Z TKANKI TWÓRCZEJ WIERZCHOŁKA WZROSTU ŁODYGI, A ROŚNIE DZIĘKI WZROSTOWI SWOICH KOMÓREK. WZROST LIŚCIA JEST OGRANICZONY, W PRZECIWIEŃSTWIE DO WZROSTU KORZENI I ŁODYGI. W NASZYM KLIMACIE LIŚCIE ROŚLIN ZIELNYCH, A TAKŻE WIĘKSZOŚCI DRZEW I KRZEWÓW ŻYJĄ JEDEN SEZON WEGETACYJNY. LIŚCIE ZIMOTRWAŁE MA NIEWIELE ROŚLIN, NALEŻĄ DO NICH np. BORÓWKA BRUSZNICA I BLUSZCZ. LIŚCIE WYMIENIANE SĄ U NICH STOPNIOWO, DZIĘKI CZEMU ICH ŁODYGI SĄ STALE ULISTNIONE.

10. ROŚLINY WIECZNIE ZIELONE ZABEZPIECZAJĄ SIĘ PRZED NADMIERNĄTRANSPIRACJĄ W OKRSIE SUSZY ZIMOWEJ W WYNIKU ZRZUCANIA LIŚCI W PORZE JESIENNO-ZIMOWEJ. PRZED OPADNIĘCIEM LIŚCIA ZAWARTE W NIM SUBSTANCJE ODŻYWCZE SĄ ODPRO-WADZANE DO ŁODYGI. JESIENNE ŻÓŁKNIĘCIE LUB CZERWIENIENIE LIŚCI JEST SPOWODOWANE ROZKŁA-DANIEM SIĘ CHLOROFILU. UJAWNIAJĄ SIĘ WÓWCZAS INNE BARWNIKI, JAK KSANTOFIL LUB KAROTEN, TOWARZYSZĄCE CHLOROFILOWI, LECZ MASKOWANE JEGO PRZEWAGĄ ILOŚCIOWĄ. .

11. BUDOWA MORFOLOGICZNA LIŚCI TYPOWY LIŚĆ SKŁADA SIĘ Z PŁASKIEJ I SZEROKIEJ BLASZKI LIŚCIOWEJ ORAZ CIENKIEGO OGONKA LIŚCIO-WEGO (rys. 3.90 A). CZYNNĄ CZĘŚCIĄ LIŚCIA JEST BLASZKA. JEST ONA ROZPIĘTA NA RUSZTOWANIU tzw. NERWÓW LIŚCIO-WYCH ZBUDOWANYCH Z TKANEK PRZEWODZĄCYCH I TKANKI MECHANICZNEJ. SILNIE ROZGAŁĘZIONE NERWY ZAOPATRUJĄ LIŚĆ W WODĘ POBIERANĄ PRZEZ SYSTEM KORZENIOWY I ODPROWADZAJĄ PRODUKTY FOTO-SYNTEZY Z TKANEK ASYMILACYJNYCH DO ŁODYGI.

16. OGONEK LIŚCIOWY ŁĄCZY BLASZKĘ LIŚCIOWĄ Z ŁODY-GĄ , UTRZYMUJE LIŚĆ W ODPOWIEDNIM POŁOŻENIU WOBEC ŚWIATŁA, A TAKŻE AMORTYZUJE PODMUCHY WIATRU I UDERZENIA DESZCZU. WIELE ROŚLIN MA LIŚCIE BEZ OGONKÓW – SIEDZĄCE. U PEWNYCH ROŚLIN, np. U TRAW, NASADA LIŚCIA TWORZY POCHWĘ LIŚCIOWĄ OBEJMUJĄCĄ ŁODYGĘ (rys. 3.90 B). U NASADY LIŚCI CZĘSTO WYSTĘPUJĄ PRZYLISTKI – MAŁE, ZWYKLE PARZYSTE BLASZKI (rys. 3.90 A).

17. RODZAJE LIŚCI LIŚCIE MOGĄ BYĆ POJEDYŃCZE (PROSTE), ZBUDOWANE TYLKO Z JEDNEJ BLASZKI, LUB ZŁOŻONE. LIŚCIE ZŁO-ŻONE MAJĄ KILKA BLASZEK LIŚCIOWYCH OSADZONYCH NA JEDNYM OGONKU. UŁOŻENIE BLASZEK W LIŚCIACH ZŁOŻONYCH MOŻE BYĆ PIERZASTE LUB PALCZASTE. LIŚCIE ZŁOŻONE PIERZASTE MA np. GROCHODRZEW (rys. 3.91 B), NATOMIAST LIŚCIE PALCZASTE MA KASZTA-NOWIEC (rys. 3.91 A).

19. KSZTAŁT BLASZKI LIŚCI POJEDYŃCZYCH MOŻE BYĆ JAJOWATY, SERCOWATY, NERKOWATY, OSZCZEPOWATY, STRZAŁKOWY, LANCETOWATY, OKRĄGŁY, OWALNY, RÓWNOWĄSKI I INNY (rys. 3.92).

21. BLASZKI LIŚCIOWE BYWAJĄ CAŁE LUB W RÓŻNY SPOSÓB POWCINANE. NA TEJ PODSTAWIE WYRÓŻNIA SIĘ LIŚCIE WRĘBNE – GDY WCIĘCIA BLASZKI SĄ PŁYTKIE, LIŚCIE KLAPOWANE Z WCIĘCIEM ŚREDNIEJ WIELKOŚCI I LIŚCIE SIECZNE O WCIĘCIACH BARDZO GŁĘBOKICH. UKŁAD WCIĘĆ MOŻE BYĆ DŁONIASTY LUB PIERZASTY (rys. 3.93).

23. BRZEG BLASZKI LIŚCIOWEJ MOŻE BYĆ CAŁY, PIŁKOWANY, KARBOWANY, ZĄBKOWANY, itp. (rys. 3.94).

25. UNERWIENIE LIŚCIA, CZYLI UKŁAD GŁÓWNYCH NER-WÓW W BLASZCE, BYWA PIERZASTE, DŁONIASTE LUB RÓWNOLEGŁE (rys. 3.95). RÓWNOLEGŁY PRZEBIEG NERWÓW JEST CECHĄ CHARAKTEYSTYCZNĄ ROŚLIN JEDNOLIŚCIENNYCH.

27. BUDOWA ANATOMICZNA LIŚCI LIŚĆ JEST ORGANEM WYSPECJALIZOWANYM DO PEŁ-NIENIA FUNKCJI FOTOSYNTEZY. W WIĘKSZOŚCI PRZY-PADKÓW BLASZKA MA BUDOWĘ GRZBIETOWO-BRZU-SZNĄ, PRZY CZYM CZĘŚĆ WIERZCHNIA I SPODNIA LIŚ-CIA SPEŁNIAJĄ RÓŻNE FUNKCJE. LIŚCIE SĄ ZBUDOWA-NE Z MIĘKISZU OTOCZONEGO SKÓRKĄ I ZAWIERAJĄ-CEGO TKANKI PRZEWODZĄCE I MECHANICZNE. .

31. SKÓRKA BLASZKA LIŚCIOWA JEST POKRYTA JEDNOWARSTWO-WĄ SKÓRKĄ POWLECZONĄ NABŁONKIEM (KUTYKU-LĄ). JEST TO TRUDNO PRZEPUSZCZALNA DLA WODY I POWIETRZA WARSTEWKA SUBSTANCJI ORGANICZNEJ – KUTYNY, WYDZIELANEJ PRZEZ KOMÓRKI SKÓRKI. NABŁONEK CHRONI LIŚĆ PRZED WYSYCHANIEM. GÓRNA STRONA LIŚCIA BEZPOŚREDNIO WYSTAWIONA KU SŁOŃCU JEST BARDZIEJ NARAŻONA NA WYSYCHA-NIE NIŻ DOLNA. TOTEŻ SKÓRKĘ WIERZCHNIĄ POKRY-WA ZWYKLE GRUBSZY NABŁONEK, NATOMIAST APARATY SZPARKOWE LICZNIE WYSTĘPUJĄ NA STRO-NIE DOLNEJ.

32. APARATY SZPARKOWE APARATY SZPARKOWE REGULUJĄ WYMIANĘ GAZOWĄ ORAZ GOSPODARKĘ WODNĄ ROŚLINY. GLÓWNYM ELEMENTEM APARATU SZPARKOWEGO SĄ DWIE KOMÓRKI W KSZTAŁCIE ZIAREN FASOLI. MIĘDZY NIMI ZNAJDUJE SIĘ SZCZELINA, CZYLI SZPARKA, A POD NIĄ DUŻA KOMORA POWIETRZNA, tzw. JAMA PRZEDECHOWA (rys. 3.96).

34. JAMA PRZEDECHOWA ŁĄCZY SIĘ Z SYSTEMEM PRZES-TWORÓW MIĘDZYKOMÓRKOWYCH PRZENIKAJĄCYCH TKANKI ROŚLINY. KOMÓRKI SZPARKOWE MAJĄ ŚCIANY SILNIEJ ZGRUBIAŁE OD STRONY SZPARKI. OTWIERANIE I ZAMYKANIE SZPAREK NASTĘPUJE NA SKUTEK ZMIAN POTENCJAŁU OSMOTYCZNEGO W KOMÓRKACH SZPARKOWYCH. ZWIĘKSZONY TURGOR, CZYLI STAN NAPĘCZNIENIA KOMÓREK, POWODUJE UWYPUKLENIE SIĘ CIENKICH ZEWNĘTRZNYCH ŚCIAN KOMÓREK. GRUBE ŚCIANY OGRANICZAJĄCE SZPARKĘ SĄ NIEROZ-CIĄGLIWE – ODSUWAJĄ SIĘ OD SIEBIE I POWSTAJE MIĘDZY NIMI SZCZELINA (rys. 3.97).

36. SPADEK CIŚNIENIA OSMOTYCZNEGO W KOMÓRCE SZPARKOWEJ POWODUJE JEJ ZAMKNIĘCIE. MECHANIZM RUCHÓW APARATU SZPARKOWEGO JEST BARDZO SKOMPLIKOWANY. OGÓLNIE MOŻNA STWIERDZIĆ, ŻE SZPARKI ROZCHYLAJĄ SIĘ W POWIETRZU WILGOTNYM, A ZAMYKAJĄ W SUCHYM .

37. MIĘKISZ MIĘKISZ STANOWI GŁÓWNĄ CZĘŚĆ MASY LIŚCIA. W TYPOWYCH LIŚCIACH ROŚLIN DWULIŚCIENNYCH WYSTĘPUJĄ DWA RODZAJE MIĘKISZU: • MIĘKISZ PALISADOWY W GÓRNEJ CZĘŚCI BLASZKI I • MIĘKISZ GĄBCZASTY, W JEJ CZĘŚCI DOLNEJ. KOMÓRKI MIĘKISZU PALISADOWEGO SĄ PODŁUŻNE, ŚCIŚLE PRZYLEGAJĄCE I USTAWIONE PROSTOPADLE DO POWIERZCHNI LIŚCIA (rys. 3.98). WYRÓŻNIAJĄ SIĘ OBFITOŚCIĄ CHLOROPLASTÓW I MAŁĄ ILOŚCIĄ PRZESTWORÓW MIĘDZYKOMÓRKO-WYCH.

38. PODSTAWOWĄ CZYNNOŚCIĄ MIĘKISZU PALISADOWEGO JEST FOTOSYNTEZA. KOMÓRKI MIĘKISZU GĄBCZASTEGO MAJĄ KSZTAŁTY NIEREGULARNE I SĄ UŁOŻONE LUŹNO. ZNAJDUJĄCE SIĘ MIĘDZY NIMI LICZNE PRZESTWORY MIĘDZYKOMÓR-KOWE ŁĄCZĄ SIĘ Z JAMAMI PRZEDECHOWYMI APARA-TÓW SZPARKOWYCH.

40. CHLOROPLASTY W MIĘKISZU GĄBCZASTYM SĄ MNIEJ LICZNE NIŻ W MIĘKISZU PALISADOWYM. MNIEJ INTEN-SYWNA JEST RÓWNIEŻ W NIM ASYMILACJA. WAŻNĄ ROLĘ ODGRYWA ON NATOMIAST W PROCESACH TRANSPIRACJI I WYMIANY GAZOWEJ. U ROŚLIN JEDNOLIŚCIENNYCH NIE WYSTĘPUJE ZRÓŻNICOWANIE MIĘKISZU NA CZĘŚĆ PALISADOWĄ I GĄBCZASTĄ.

41. NERWY NERWY PRZEBIEGAJĄCE W BLASZCE LIŚCIOWEJ SĄ ODGAŁĘZIENIAMI WIĄZKI PRZEWODZĄCEJ, STĄD TYPOWE DLA LIŚCI UŁOŻENIE TKANEK PRZEWODZĄ-CYCH: ŁYKO POŁOŻONE JEST W DOLNEJ CZĘŚCI WIAZKI, DREWNO ZAŚ W GÓRNEJ (rys. 3.98).

42. WIĄZKI SĄ OTOCZONE WARSTWĄ KOMÓREK MIĘKISZO-WYCH, KTÓRE TWORZĄ POCHWĘ OKOŁOWIĄZKOWĄ (rys. 3.98) POŚREDNICZĄCĄ W PRZEKAZYWANIU SUB-STANCJI ODŻYWCZYCH MIĘDZY TKANKAMI ASYMILUJĄ-CYMI A PRZEWODZĄCYMI. GRUBSZE WIĄZKI SĄ OTO-CZONE DODATKOWO JEDNĄ LUB KILKOMA WARSTWAMI WŁÓKIEN WZMACNIAJĄCYCH.

44. PRZYSTOSOWANIA LIŚCI DO WARUNKÓW ŚRODOWISKA WSZYSTKIE ORGANY ROŚLIN SĄ BUDOWĄ I FUNKCJAMI PRZYSTOSOWANE DO WARUNKÓW OTACZAJĄCEGO ŚRODOWISKA. NA UFORMOWANIE LIŚCI SZCZEGÓLNY WPŁYW WYWIERAJĄ WARUNKI ŚWIETLNE I WILGOT-NOŚĆ.

45. ZALEŻNIE OD ZAPOTRZEBOWANIA NA ŚWIATŁO WYRÓŻNIA SIĘ ROŚLINY CIENIOLUBNE I ŚWIATŁOLUB-NE. ROŚLINY CIENIOLUBNE DO POMYŚLNEJ WEGETACJI POTRZEBUJĄ SKĄPEGO OŚWIETLENIA. ROSNĄ W MIEJSCACH TRWALE ZACIENIONYCH, np. W GĘSTYCH LASACH LUB WŚRÓD ZAROŚLI. ICH LIŚCIE SĄ CIENKIE I ODZNACZAJĄ SIĘ PRZEWAGĄ MIĘKISZU GĄBCZASTEGO NAD PALISADOWYM, A SKÓRKA MA BARDZO CIENKI NABŁONEK.

46. ROŚLINY ŚWIATŁOLUBNE WYMAGAJĄ PEŁNEGO OŚWIETLENIA I WYSTĘPUJĄ W MIEJSCACH ODKRY-TYCH. DO GRUPY ROŚLIN ŚWIATŁOLUBNYCH NALEŻY BARDZO WIELE ROŚLIN GÓRSKICH; ICH LIŚCIE SĄ GRUBE I MAJĄ SILNIE ROZBUDOWANY MIĘKISZ PALISADOWY. NIEKIEDY WARSTWY KOMÓREK PALISA-DOWYCH WYSTĘPUJĄ PO OBU STRONACH BLASZKI LIŚCIOWEJ.

47. NADMIERNEMU PAROWANIU ZAPOBIEGA GRUBY NASKÓREK SKÓRKI I W WIELU PRZYPADKACH GĘSTE OWŁOSIENIE LIŚCI (WŁOSKI NA LIŚCIACH SĄ JEDNO- LUB WIELOKOMÓRKOWYMI WYTWORAMI SKÓRKI), A CZASEM TAKŻE WARSTWA WOSKOWA.

48. LIŚCIE A WILGOTNOŚĆ SWOISTĄ BUDOWĘ MAJĄ LIŚCIE ROŚLIN WYSTĘPUJĄ-CYCH W MIEJSCACH SUCHYCH, CZYLI tzw. KSEROFITÓW (SUCHOROSTÓW). KSEROFITY, BĘDĄC SZCZEGÓLNIE NARAŻONYMI NA SZYBKĄ UTRATĘ WODY MAJĄ LIŚCIE PRZYSTOSOWANE DO OGRANICZONEJ TRANSPIRACJI. SĄ ONE MAŁE I WĄSKIE, POKRYTE GRUBYM NABŁON-KIEM I CZĘSTO ZAOPATRZONE W GĘSTĄ OKRYWĘ WŁOSKÓW. APARATY SZPARKOWE SĄ UKRYTE W ZAGŁĘBIENIACH PONIŻEJ POWIERZCHNI BLASZKI.

49. NIEKTÓRE KSEROFITY WYKSZTAŁCIŁY LIŚCIE SŁUŻACE DO MAGAZYNOWANIA WODY – GRUBE I MIĘSISTE. W PRZECIIEŃSTWIE DO KSEROFITÓW, LIŚCIE ROŚLIN ŻYJĄCYCH W ŚRODOWISKU WILGOTNYM MAJĄ PRZYS-TOSOWANIA SPRZYJAJĄCE SZYBKIEJ TRANSPIRACJI.