Instytut Kształcenia EKO – TUR Niepubliczna Placówka Doskonalenia Nauczycieli

1. Instytut KształceniaEKO – TURNiepubliczna Placówka Doskonalenia Nauczycieli OCENIANIE KSZTAŁTUJĄCE SZANSĄ NA EFEKTYWNE UCZENIE SIĘ Julian Ochenduszko

2. 1/4 O C E N I A N I E K S Z T A Ł T U J Ą C E(FORMATIVE ASSESSMENT, ASSESSMENT FOR LEARNING)Paul Black, Christine Haririson, Clare Lee, Bethan Marshall, Dylan Wiliam (2006) Assessment for Learning. Putting it into practice. Tytuł polski: Jak oceniać, aby uczyć? Dlaczego ocenianie kształtujące trzeba brać na serio? 

3. 2/4 • Jest wiele dowodów na to ,że w wynikutakich zmian uczniowie osiągają lepszewyniki na zwykłych sprawdzianach. • Zostało udowodnione, że zmiany takieda się przeprowadzić – są nauczyciele,którzy z dużym powodzeniemwprowadzili je w swojej normalnejpracy z uczniami.

4. 3/4 • Okazuje się, że wymaganapraca polega na innym rozłożeniuwysiłku: nie chodzi o to,by pracować ciężej, ale by pracować mądrzej. • Zmian można dokonywaćkrok po kroku - „wielkiskok w nieznane”nie jest konieczny.

5. 4/4 • Nauczyciele zaczynają czerpać corazwięcej przyjemności ze swojej pracyi odczuwają większą satysfakcję ,ponieważ ta praca odpowiada ich systemowi wartości zawodowych. • Nauczyciele widzą, jak nauka zaczynasprawiać uczniom przyjemność,jak w wyniku tychinnowacji lepiejją rozumieją i cenią.

6. 1/3 Opracowanie Julian Ochenduszko CZYM JEST OCENIANIE KSZTAŁTUJĄCE? Ocenianie kształtujące (Formative assessment) zwane w Anglii „Ocenianiem służącym uczeniu się” (Assessment for learning) definiuje się: Definicja .1. (Janet Looney, OECD) OK – to sposób oceniania polegający na aktywnej współpracy ucznia i  nauczyciela, mający na celu ocenianie postępów i poziomu zrozumienia zdobywanej przez uczniów wiedzy oraz dostosowanie nauczania do rozpoznanych potrzeb ucznia.

7. 2/3 Opracowanie Julian Ochenduszko Definicja 2. (W. Turewicz,J. Ochenduszko, Eko-Tur) OK – polega na interaktywnej pomocy uczniom w  wyzwalaniu satysfakcji z samodzielnego uczenia się zapewniającego im sukcesy edukacyjne na miarę ich możliwości.

8. 3/3 Opracowanie Julian Ochenduszko Definicja 3. (J. Ochenduszko) OK – polega na wspieraniu aktywnego i świadomego uczenia się uczniów za pomocą informacji z ciągłego rozpoznawania jego przebiegu i wyników. Ocenianie kształtujące różni się od podsumowującego tym, że informacje zgromadzone w ocenianiu kształtującym mają służyć przede wszystkim poprawie procesu uczenia się, a nie jedynie podsumowaniu pracy ucznia.(OECD, 2005)

9. Opracowanie Julian Ochenduszko PODSTAWOWE OBSZARY ZMIAN DYDAKTYCZNO – WYCHOWAWCZYCH W OCENIANIU KSZTAŁTUJĄCYM Projekt badawczy King`s College nad ocenianiem kształtującym w Anglii (Black, Wiliam i in.), 1999-2001. 1. Uświadomienie uczniom celów lekcji, wymagań i kryteriów oceniania. 2. Zadawanie pytań (zadań) 3. Informacja zwrotna w toku uczenia się - komentarz 4. Ocena koleżeńska i samoocena uczniów 5. Kształtujące wykorzystanie sprawdzania sumującego

10. Opracowanie Julian Ochenduszko „Ocenianie kształtujące, ważniejsze dla ucznia, dostarcza jemu oraz jego nauczycielowi danych do indywidualizacji dalszego uczenia się i kształcenia. Im wcześniej jest rozpoczęte i bardziej systematycznie prowadzone, tym jego rola jest większa. Większość psychologów i pedagogów opowiada się obecnie jednoznacznie za ocenianiem kształtującym, umożliwiającym sprzężenie zwrotne uzyskanej informacji z uczeniem się. Podnosi ono rangę uczenia się, jako procesu podstawowego dla rozwoju ucznia i nie stawia nauczyciela w roli sądu ostatecznego. B. Niemierko (2007) Kształcenie szkolne. Podręcznik skutecznej dydaktyki.

11. Opracowanie Julian Ochenduszko ŹRÓDŁA POSZUKIWANIA SKUTECZNEGO OCENIANIA O K C S E Z N T I A A Ł N T I U E J Ą C E Poszukiwania efektywnych (jakość) systemów kształcenia Trudności w ocenianiu tradycyjnym Trudności dydaktyczno-wychowawcze w szkole Badania dydaktyczne nad ocenianiem szkolnym Rozwój zawodowy nauczycieli Inicjatywy administracji oświatowej (np. MEN) Rozporządzenie o ocenianiu 1999 - WSO Wsparcie organizacji społeczno-gospodarczych (np. OECD, 2004)

12. Opracowanie Julian Ochenduszko HISTORIA OCENIANIA KSZTAŁTUJĄCEGO

13. Opracowanie Julian Ochenduszko Prace angielskiego Zespołu Reformy Oceniania (2001) pozwoliły ustalić 10 zasad oceniania wspomagającego uczenie się –OCENIANIA KSZTAŁTUJĄCEGO • Ocenianie kształtujące powinno być powiązane z  dobrymplanowaniem nauczania i uczenia się. • Ocenianie kształtujące koncentruje się na tym, w  jaki sposób uczniowie się uczą. • Ocenianie kształtujące jest istotne podczas realizacji całego procesu dydaktycznego. • Ocenianie kształtujące należy traktować jako kluczową umiejętność dydaktyczną nauczyciela. • Ocenianie kształtujące powinno być konstruktywne i  przeprowadzane z dużym wyczuciem, bowiem jak każde ocenianie jest nieobojętne emocjonalnie.

14. Opracowanie Julian Ochenduszko • Ocenianie kształtujące musi służyć motywowaniu uczniów do nauki. • Ocenianie kształtujące kieruje uwagę na kryteria sukcesu („Na co będę zwracał uwagę”) już na etapie planowania. • Uczniowie otrzymują konstruktywne wskazówki, jak mogą poprawić swoje wyniki i jak mają się rozwijać. • Ocenianie kształtujące powinno rozwijać uczniowską zdolność do samoocenytak, by służyło refleksji i samodzielnemu decydowaniu o własnej nauce. • Ocenianie kształtujące odnosi się do wszystkich kategorii osiągnięć uczniów .

15. Opracowanie Julian Ochenduszko KLUCZOWE ELEMENTY OCENIANIA KSZTAŁTUJĄCEGOz raportu OECD, 2005 • Tworzenie kultury klasy szkolnej, zachęcającej do współdziałania i wykorzystywania narzędzi oceniania. • Jasne określenie celów uczenia się, śledzenie postępów każdego ucznia w osiąganiu tych celów. • Stosowanie zróżnicowanych (zindywidualizowanych) metod nauczania, tak aby spełnić różne potrzeby uczniów. • Stosowanie różnych sposobów sprawdzania rozumienia zdobywanej przez uczniów wiedzy. • Przekazywanie uczniom informacji zwrotnych i dostosowanie nauczania do zidentyfikowanych potrzeb (np. trudności) uczniów. • Aktywny udział uczniów w uczeniu się.

16. 1/2 Opracowanie Julian Ochenduszko O C E N A S Z K O L N A OCENA SZKOLNA INFORMACJA O WYNIKU UCZENIA SIĘ KOMENTARZ = + stopień, opis, liczba pkt., … słowny, pisemny, pozawerbalny OCENIANIE SZKOLNE USTALANIE I KOMUNIKOWANIE OCENY SZKOLNEJ

17. 2/2 Opracowanie Julian Ochenduszko SYMBOL (SŁOWNY, CYFROWY, LITEROWY, GRAFICZNY) SPEŁNIANIA OKREŚLONYCH WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH STOPIEŃ SZKOLNY UPORZĄDKOWANY ZBIÓR SYMBOLI (STOPNI) STOSOWANYCH W OCENIANIU SKALA STOPNI SZKOLNYCH Stawianie stopni szkolnych jest przeceniane, a udzielanie użytecznych rad i uczenie się są niedoceniane. (P. Black, D. Wiliam, 1998, Inside the black box.)

18. Opracowanie Julian Ochenduszko EKSPERYMENTY RUTH BUTLER, 1987-88 (według P. Knighta)Wpływ stopni i komentarzy na osiągnięcia i zachowania uczniów

19. EKSPERYMENTY RUTH BUTLER,1987-88 (według P. Knighta)Wpływ stopni i komentarzy na osiągnięcia i zachowania uczniów Opracowanie Julian Ochenduszko

20. 1/2 Opracowanie Julian Ochenduszko S T O P N I E J A K O N F O R M A C J A Z W R O T N A O C E N I A N I E R Ó Ż N I C U J Ą C E (STOPNIAMI) …ponieważ zwykle ci sami uczniowie odnoszą sukcesy raz za razem, taki system informacji zwrotnej szybko wyłania „zwycięzców”, utwierdzonych w swoich sukcesach i „przegranych”, utwierdzonych w swoich porażkach.” (P. Black) DLA WIĘKSZOŚCI UCZNIÓW WZMACNIANIE POGLĄDU, ŻE ZDOLNOŚCI SĄ TRWAŁE A NIE NARASTAJĄCE WIARA, ŻE NIE MOGĘ ODNIEŚĆ SUKCESU („wyuczona bezradność”) WYŁĄCZENIESIĘ Z PROCESU UCZENIA

21. 2/2 Opracowanie Julian Ochenduszko S T O P N I E J A K O I N F O R M A C J A Z W R O T N A … niebezpieczeństwo grozi również tym, którzy mają WYSOKIE STOPNIE WIARA W SIŁĘ ZDOLNOŚCI PRACA UCZNIÓW ZORIENTOWANA NA UTRZYMANIE POZYCJI W KLASIE UCZENIE SIĘ DLA STOPNI Nauczyciele (OK) starali się zminimalizować rywalizację między uczniami ponieważ prowadzi ona do samozadowolenia uczniów zdolnych oraz zniechęcenia tych, którzy z trudem się uczą. Minimalizację rywalizacji wzmacnia też współpraca między uczniami . (P. Black i in.. s. 111)

22. Opracowanie Julian Ochenduszko •  • wspaniale! • „stać cię na więcej” •  • Stanin 4 czwórka 51% niedostateczny dobry + C WSZYSTKIE TEGO TYPU NAUCZYCIELSKIE REAKCJE NIE MAJĄ WPŁYWU NA ULEPSZANIE UCZNIOWSKIEGO UCZENIA SIĘ prof.. J. Potworowski, 2005, Konferencja w MEN

23. Opracowanie Julian Ochenduszko SUKCES 6 5 4 3 2 1 TAK ROZUMIANE SUKCESY (WYSOKIE STOPNIE) SĄ DOBREM RZADKIM, SĄ DEFICYTOWE W NASZYCH SZKOŁACH …., DLA WIĘKSZOŚCI UCZNIÓW SĄ NIEDOSTĘPNE. (J. O.)

24. 1/3 Opracowanie Julian Ochenduszko S T O P I E Ń W O C E N I E OCENA SZKOLNA = INFORMACJA O WYNIKU UCZENIA SIĘ KOMENTARZ + CZ. KSZTAŁTUJĄCA CZ. SUMUJĄCA

25. Wady stopni szkolnych(M. Covington i in., 2004, Motywacja do nauki) 2/3 Opracowanie Julian Ochenduszko • Zdobycie dobrych stopni może stać się • istotniejsze od samego uczenia się. • Stopnie często są przyczyną konfliktów, • nieufności i podejrzliwości. • Presja w rywalizacji może zachęcać do • oszukiwania i pozorowania. • Stopnie wystawiane są z dużym • subiektywizmem nauczyciela. • Motywują tych, którzy najmniej tego • potrzebują – uczniów z sukcesami. • Odstraszają i przerażają uczniów, • którzy najbardziej potrzebują wsparcia. -

26. 3/3 Opracowanie Julian Ochenduszko Stopnie są faktem – sposobem na życie szkolne. Dyrekcja szkoły wymaga, by je stosować, rodzice ich oczekują, a społeczeństwo na podstawie stopni dzieli uczniów do konkretnych zawodów i wyznacza ścieżki ich kariery (…) Krótko mówiąc stopnie i ocenianie stały się elementem naszego życia instytucjonalnego. (P. Black i in, 2006) … często są celem samym w sobie, mimo iż mało kto wie, co rzeczywiście one znaczą. J. Ochenduszko

27. 1/2 Opracowanie Julian Ochenduszko KOMENTARZ W OCENIANIU KSZTAŁTUJĄCYM 4 ELEMENTY DOBREJ INFORMACJI DLA UCZNIA: • Informacja • o walorach pracy (+) • 2. Informacja o brakach (-) • 3. Wskazówki • jak poprawić pracę () • 4. Wskazówki • jak pracować dalej () KOMENTARZ

28. 2/2 Opracowanie Julian Ochenduszko INFORMACJA O WYNIKACH UCZENIA SIĘ (1 + 2) KOMENTARZ = + INSTRUKTAŻ DYDAKTYCZNY (3 + 4) „Stopniowo zarówno nauczyciele, jak i uczniowie oswajali się z ocenianiem za pomocą komentarzy i lepiej sobie z nimi radzili, w wyniku czego zaczęła się zmieniać tzw. kultura szkoły. Wszyscy z czasem zrozumieli, że warto włożyć wysiłek w pracę z wykorzystaniem informacji zwrotnej w postaci komentarzy, bo czuli, że dzięki temu uczniowie lepiej się uczą.(P. Black, 2006, s.60)

29. Opracowanie Julian Ochenduszko INFORMACJA OD UCZNIÓW • Zrozumienie tego, czego się uczniowie uczą. • O wynikach uczenia się. • O swojej (uczniów) pracy. • O wspólnej (z nauczycielem) pracy na lekcji.

30. „Korzystam z pomysłu Merrilla Harmina • (Duch klasy. Jak motywować uczniów do nauki.) • i pytam wprost: • Czy ja Wam to dobrze wytłumaczyłam? • Czy możemy przejść do …? – dają mi informacje • ręką (kciuk w dół – nie rozumiem, ręka w górze • dobrze rozumiem, ręka podniesiona oparta • łokciem na ławce – tak sobie). • A. Staszak, j. niemiecki, Gimnazjum w Ostrowie Wlkp. Danuta Sterna (2006) Ocenianie kształtujące w praktyce. CEO.

31. „Lubię również na koniec lekcji porozmawiać z uczniami o tym, czego się dowiedzieli, co im się podobało, a co nie. Taka rozmowa zajmuje 2 – 3 minuty. B. Październiak , n. informatyki, SP Włodawice. Danuta Sterna (2006) Ocenianie kształtujące w praktyce. CEO.

32. „Na kartkach zamieszczam różne pytania lub niedoko- ńczone zdania …, np. „najciekawszym ćwiczeniem było …”;„zapamiętałam/zapamiętałem …”;„czego dowiedziałeś się na dzisiejszej lekcji?”; „najlepiej czułem się, gdy pani …”Pod koniec lekcji piszą swoje opinie. Poza tym, często na tychże kartkach uczniowie oceniają swoja pracę na lekcji. Wtedy oceniają również moją pracę. Innym sposobem, ale dającym mało informacji, jest termometr albo skala, na której uczniowie tylko kropką lub krzyżykiem zaznaczają swoje zadowolenie z lekcji. E. Borgosz, n. j. niemieckiego, Sp SP nr 11 Warszawa Danuta Sterna (2006) Ocenianie kształtujące w praktyce. CEO.

33. 1/3 Opracowanie Julian Ochenduszko Oceniamy naszą współpracę • Wypełnij poniższą ankietę, zaznaczając • cyfrę, która według Ciebie najlepiej odzwierciedla • to, co się dzisiaj wydarzyło w klasie. • +3 - jeżeli zgadzasz się z wypowiedzią • po lewej stronie tabeli • 3 - jeżeli zgadzasz się z wypowiedzią • po prawej stronie tabeli • 0 - jeżeli uważasz, że jest trochę tak, a trochę tak

34. 2/3 Opracowanie Julian Ochenduszko

35. 3/3 Opracowanie Julian Ochenduszko

36. „Metoda kosza i walizki jest świetna na zakończenie zajęć. Polega na tym, że na tablicy rysujesz kształt kosza na śmieci i obok walizkę. Następnie prosisz uczniów, aby na karteczkach samoprzylepnych wypisali: na pierwszej, co ich zdaniem z tych zajęć wynieśli, co im się przyda; na drugiej to, co im się nie podobało. Potem każdy przykleja swoją kartkę odpowiednio na rysunku kosza lub walizki. Jeśli nie widzą wad lub zalet po prostu nie wpisują niczego. Zwykle zostawiam te kartki na tablicy, aby w trakcie wychodzenia z klasy każdy mógł je przeczytać. Potem zbieram kartki i analizuję… M. Motyka, n. j. polskiego, Gimnazjum nr 6 w Rybniku. Danuta Sterna (2006) Ocenianie kształtujące w praktyce. CEO.

37. Ankieta dla ucznia (fragment). • Jak Ci się podobały dzisiejsze zajęcia? • W każdym punkcie zaznacz jedno z wymienionych • zdań. • Zaangażowanie • Cały czas czułem się pełen energii i zajęty. • Przez większość czasu czułem się pełen energii i zajęty. • Nie potrafię tego ocenić. • Nie wkładałem zbyt wiele energii w pracę. • Czułem się bezsilny i ospały albo niespokojny i napięty. Ankieta Merrilla Harmina Duch klasy. Jak motywować uczniów do nauki.

38. -1 2 1 3 3 0 2 -1 -1 2 -1 3 -1 1 NASZA BIOLOGIA JEST … Diagnoza wstępna („wejście”) Diagnoza końcowa („wyjście”)

39. 1/2 Opracowanie Julian Ochenduszko ŚWIADOMOŚĆ CELÓW LEKCJI I ŚWIADOMOŚĆ WYMAGAŃ - KRYTERIÓW OCENIANIA Nim wejdziesz na drogę, powinieneś ją zobaczyć. przysłowie chińskie „Uczniom bardzo trudno jest osiągnąć cel uczenia się dopóki nie zrozumieją tego celu oraz nie ocenią, czego potrzebują, by ten cel osiągnąć. R. Adler 1989

40. 2/2 Opracowanie Julian Ochenduszko • Ukierunkowuje uczenie się. • Pomaga w doborze środków • i sposobów uczenia się. • Motywuje do pracy. • Upewnia w osiągnięciu celu • – świadomość sukcesu. • Uświadamia braki („odległość od celu”). • Umożliwia dobór zadań „na miarę • możliwości” ucznia. • Daje poczucie obiektywizmu • i sprawiedliwości w ocenianiu. • Nadaje treść ocenom szkolnym.

41. UCZEŃ: czuje się bezpiecznie (nie jest zaskakiwany). koncentruje uwagę na wymaganiach. wie, co powinien wykonać. jest zainteresowany komentarzem w ocenie. umacnia wiarę w siebie. 1/2 Opracowanie Julian Ochenduszko JAWNOŚĆ KRYTERIÓW OCENIANIA - WYMAGAŃ („Na co będę zwracał uwagę – „nacobezu”, ang. „wilf” –what I am looking for)

42. 2/2 Opracowanie Julian Ochenduszko NAUCZYCIEL: • analizuje zadania zadawane uczniom. • dostosowuje zadania sprawdzające do wymagań lekcyjnych. • ocenia prace ucznia (np. klucz punktowania) do podanych wymagań. • ma mniej skarg uczniów dotyczących oceny. • ułatwia współpracę z uczniami. Podstawowym kryterium nauczania-uczenia się i oceniania są jasno i realistycznie określone wymagania programowe.(J. Ochenduszko)

43. 1/2 Opracowanie Julian Ochenduszko ZADAWANIE PYTAŃ (ZADAŃ) UCZNIOM – CZAS M. B. Rowe (1974) Wait time and rewards as instructional variables, their influence on language, logic And fate control. wyniki badań stwierdzają bardzo krótki czas oczekiwania na odpowiedź (0,9 sekundy- od pytania do interwencji nauczyciela, gdy nie padła odpowiedź ucznia) uniemożliwia większości uczniów uczestniczenie w dyskusji (brak czasu na zebranie myśli i sformułowanie odpowiedzi) nauczyciel często zadaje pamięciowe pytania „ratunkowe” spłycony dialog.

44. 2/2 Opracowanie Julian Ochenduszko Skutki wydłużenia czasu oczekiwania według M. Rowe (1974): • odpowiedzi były dłuższe, • mniej przypadków braku odpowiedzi, • większa pewność odpowiadających uczniów, • uczniowie korygowali lub uzupełniali • odpowiedzi kolegów, • większe zróżnicowanie wyjaśnień. „W trakcie wszystkich lekcji stosuję teraz wydłużenie czasu oczekiwania (liczę w myśli do 5). Czasami ta cisza w dalszym ciągu mi przeszkadza, ale wiem jak bardzo jest potrzebna. Jeśli po odliczeniu do 5 nie słyszę odpowiedzi, proponuję uczniom rozmowę w parach albo zmieniam pytania. (A. Arkusińska, WOS, historia, Zgierz)

45. 1/2 Opracowanie Julian Ochenduszko ZADAWANIE PYTAŃ – TREŚCI Pytania mogą mieć różne poziomy złożoności: (taksonomia B. Niemierki, 1975)

46. 2/2 Opracowanie Julian Ochenduszko Stosowanie zadań pamięciowych w nadmiarze (encyklopedyzm) ma poważne skutki w kształceniu: • ogranicza rozwój myślenia uczniów, • powoduje sztywność i małą elastyczność • myślenia uczniów, • hamuje aktywność i zainteresowanie • uczniów w uczeniu się – bierność, • utrudnia wykorzystanie • wiedzy w praktyce, • zniewala emocjonalnie (moralnie), • …………………………………………

47. 1/3 Opracowanie Julian Ochenduszko O C E N A K O L E Ż E Ń S K A Ocenianie koleżeńskie wspomaga uczniów w uczeniu się i przygotowuje do obiektywnej samooceny. • naturalność rówieśnicza (bez bariery, np. pokoleniowej) • motywuje do lepszej pracy • uczy uczciwości i odpowiedzialności za słowo • zmniejsza lęk przed błędami +

48. 2/3 Opracowanie Julian Ochenduszko • pewniejsze przyjmowanie uwag krytycznych od kolegów (niż nauczyciela) • natychmiastowa informacja zwrotna i poprawa • wzmacnia głos uczniów i poprawia komunikacje między U a N • forma uczenia się oraz rozumienia jak się uczyć • uczy słuchania się wzajemnie i prowadzenia dialogu • uczy współpracy (!) • oszczędność czasu w sprawdzaniu • zmniejszenie rywalizacji o stopnie +

49. 3/3 Opracowanie Julian Ochenduszko „Informacja zwrotna od kolegów jest mniej „naładowana emocjonalnie” niż informacja zwrotna od osób mających władzę, jest też łatwiejszą do zaakceptowania.” P. Black 2006, s.92

50. Opracowanie Julian Ochenduszko OCENA KOLEŻEŃSKA WYPOWIEDZI