Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tokat

1. Türkiye’de Kapalı Alanlarda Sigara İçiminin Engellenmesine Dair Yasaya İlişkin İşletme Çalışanlarının Tutumları ve Yasanın Uygulanışı Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tokat Doruk S, Çelik D, Etikan İ, İnönü H, Yılmaz A, Seyfikli Z

2. Çıkar İlişkisi Yoktur

3. Çevresel tütün dumanı (ÇTD) maruziyeti sigara içimine bağlı gelişen birçok zararlı etkinin ortaya çıkmasına neden olur ve güvenli bir düzeyi yoktur Dünya genelinde her yıl 600 bin kişi ÇTD maruziyeti nedeni ile hayatını kaybederken bu sayının ülkemizde yaklaşık 9 bin olduğu tahmin edilmektedir

4. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde sigara içmeyenlerin sağlığının korunması için çeşitli yasal düzenlemeler yürürlüğe girmiş, Temmuz 2009’da ‘Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanun’ uygulanmaya başlamıştır Kapalı alanlarda sigara içilmesini engelleyecek olan yasaya uyum sağlanması açısından ikram sektörü çalışanlarının bilgi ve tutumları, işletmelerin yasaya ilişkin hazırlıkları büyük önem taşımaktadır

5. İki safhada planlanan bu çalışmanın ilk aşamasında ilgili yasanın yürürlüğe girmesinden önce ilimiz şehir merkezinde yer alan ikram sektörüne ait işletmelerin yasaya ilişkin hazırlıklarını belirlemeyi, işletme çalışanlarının yasaya ilişkin bilgi ve tutumlarını değerlendirmeyi, yasanın uygulanmaya başlamasından sonra yapılan ikinci aşamasında da zamanla çalışanlarının bilgi ve tutumlarının değişip değişmediğini, müşteri yoğunluğu ve gelir değişikliklerini belirlemeyi amaçladık AMAÇ

6. İlimiz Orta Karadeniz Bölgesinde yer alır ve 2009 yılı nüfusu yaklaşık 130 bindir. Çalışmaya başlamadan önce ilimizi yansıtacak biçimde şehir merkezinde ikram sektöründeki işletmelerin (kafeterya, kafe, restoran, lokanta, birahane, bar) listesi Tokat Tarım İl Müdürlüğü Gıda Kontrol Şube Müdürlüğü’nden elde edildi

7. İlgili yasanın uygulanmasından önce (06-10.07.2009) belirlenen işletmeler ziyaret edilerek çalışanlara tarafımızca hazırlanan anket uygulandı. Tüm katılımcılara sigara içip içmedikleri sorularak sigara içenlere fagerstrom nikotin bağımlılık testi (FNBT) uygulandı Yasanın yürürlüğe girmesinden yaklaşık 18 ay sonra şehir merkezindeki benzer işletmeler tekrar ziyaret edildi. İlk çalışmada uygulanan ankete ek olarak müşteri yoğunluğu ve gelir değişiklikleri soruldu, sigara içmek için ısrar eden müşterilerinin olup olmadığı kaydedildi YÖNTEM

8. İlk aşama; 568 kişinin çalıştığı 84 işletme, 337 çalışan İkinci aşama; 422 kişinin çalıştığı 97 işletme, 310 çalışan Zaman içinde pek çok işletme sahibi ve çalışanının değişmesi nedeni ile her iki çalışmaya katılan 38 kişi olduğu belirlendi SONUÇLAR

9. Tablo 1: İşletmelerin dağılımı

10. Tablo 2: Çalışanların genel özellikleri

11. Tablo 3: Yasaya ilişkin yapılan hazırlıklar *n= 84 Çalışan sayısının ≥10 olduğu işletmelerde yasaya ilişkin hazırlıkların daha fazla oranda yapıldığı belirlendi (p=0.032)

12. Tablo 4: Çalışanların yasaya ilişkin görüşleri

13. Tablo 5: Sigara içmenin yasaya ilişkin görüşlere etkisi

14. Tablo 6: FNBT sonuçlarının yasaya ilişkin görüşlere etkisi

15. Çalışmanın her iki aşamasına katılmış 38 katılımcı; 9‘u (%50.0) yasa ile müşteri yoğunluğunda değişiklik olmadı 17’si (%39.5) azaldı 2’si (%10.5) arttı Yirmi işletme sahibinin 11’i (%55.0) gelirlerinin azaldığını belirtti ‘Yasağa rağmen sigara içmek için ısrar eden müşteriniz oluyor mu?’ sorusuna yanıt veren 307 katılımcının 156’sı (%50.8) ‘evet‘ yanıtını verdi

16. Pasif sigara içiciliği nedeni ile gelişen hastalıklar belirlendikçe halka açık alanlarda sigara içilmesinin engellenmesine ilişkin yasal düzenlemeler yürürlüğe girmektedir. Birçok ülkede lokantalarda sigara içiminin yasaklanması ile pasif sigara içiciliğinin önlenebileceği kabul edilmektedir. Ülkemizde Temmuz 2009’dan itibaren özel kişilere ait ikram sektörüne ait işletmelerde sigara içilmesi yasaklanarak pasif sigara içiciliği ve bununla ilişkili hastalıkların engellenmesi amaçlanmıştır TARTIŞMA

17. Halk Sağlığı Uzmanları Derneği (HASUDER); sigara içmeyenlerin %87.5’inin, içenlerin %55.9’unun, Sağlık Bakanlığı da yaklaşık 30 bin katılımcının %93.3’ünün yasayı desteklediği bildirilmiştir HASUDER ikram sektörü çalışanlarının %86.9’unun yasanın gerekli olduğunu düşündüğünü, bu oranın sigara içenlerde %86.5, içmeyenlerde %91.3 olduğunu saptamıştır Çalışmamızın iki aşamasında da katılımcıların yaklaşık %80’i yasanın gerekliliğine inandığını bildirmiştir. Sigara içmeyenlerde bu oran çalışmanın her iki aşamasında %90’nın üzerindedir ve içenlerden anlamlı olarak yüksektir

18. Yasanın gerekliliğine olan yüksek inanca rağmen katılımcıların sadece yarısının uygulanabilir olduğuna inanması ilginç ve ancak literatür ile uyumlu bir sonuçtur. Bu sonuç ülkemizde yüksek oranlardaki sigara kullanımı ile ilişkili olabilir. Katılımcıların yarısının sigara içmek için ısrar eden müşterileri olduğunu bildirmeleri de bu sonucu desteklemektedir

19. İkram sektöründeki işletmelerde sigara içilmesi hem sigara içmeyen çalışanların hem de müşterilerin sağlığını tehdit etmektedir. Dumansız bir iş ortamı öncelikle çalışan sağlığı için gereklidir. Fidan ve ark.ı sigara içilmeyen bir ortamda çalışma ve tüm iş yerlerinde sigarayı yasaklayan bir kanun çıkarılması isteğini sigara içmeyenlerde içenlere göre yüksek bulmuştur Çalışmamızda da içmeyenlerin yasanın gerekliliği ve uygulanabilirliğine daha yüksek oranlarda inandığı belirlenmiştir

20. Sigara içenlerden FNBT skoru yüksek olanların yasanın gerekliliği ve uygulanabilirliğine daha düşük oranlarda inanması ilginçtir. Çalışanların sigara içmeleri ve özellikle de yüksek bağımlı olmaları yasaya uyumu güçleştirecek ve yasanın uygulanmasını zorlaştıracak bir faktör gibi görünmektedir. Bu nedenle içicilerin sigarayı bırakmalarının sigara ile ilişkili hastalıkların önlenmesi, tedavisi, rehabilitasyonu ve içmeyenlerin sağlığının korunması yanında yasaya uyumun arttırılmasına da katkısı olacağını düşünmekteyiz

21. Çalışmanın birinci aşamasında yasanın uygulanmasına çok kısa bir zaman kalmasına rağmen işletmelerin ancak yarısında yasaya ilişkin hazırlık yapılmış olması çalışmamızın önemli sonuçlarındandır Konu ile ilgili denetleme ve kontrollerin arttırılması gerekli düzenlemelerin yapılmasında faydalı olacaktır. Böylece çalışanların bilgilendirilmesi ve yasanın uygulanabilirliğine inancın arttırılması sağlanabilir

22. Yasaya ilişkin en fazla yapılan hazırlık çalışanların sigara içmelerinin kısıtlanması ve yasa ile ilgili bilgilendirilmesi idi İkaz yazılarının asılması, kül tablalarının kaldırılması gibi müşterilere yönelik yapılması gereken hazırlıkların daha düşük oranda yapılması işletmelerin yasa nedeni ile gelir kaybı endişeleri olabilir. Başta işletme sahipleri olmak üzere çalışanların yasa nedeni ile gelir kaybına uğramayacakları konusunda bilgilendirilmesi yasaya ilişkin hazırlıkların arttırılmasına ve yasanın uygulanabilirliğine katkı sağlayabilir

23. Çalışmanın iki aşamasına da katılmış olan 38 katılımcının çoğu müşteri yoğunluğunda azalma olmadığını bildirirken işletme sahiplerinin yaklaşık yarısı gelirlerinin azaldığını bildirmiştir Bu konu ile ilişkili elimizde objektif verimiz olmasa da bu yorumun doğru olmadığını düşünmekteyiz, bu düşüncemizi destekleyen çeşitli veriler de bulunmaktadır

24. İkram Sektöründe Kapanan ve Açılan İşletme Sayıları (Ağustos 2008-Ekim 2009) Hacettepe Üniversitesi Halk Sağlığı AD. Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nazmi Bilir

25. İkram Sektöründe İşletme Sayıları ve KDV Ödemeleri (Ocak-Ekim 2009) Hacettepe Üniversitesi Halk Sağlığı AD. Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nazmi Bilir

26. Ülkemizin yaklaşık 130 bin nüfuslu bir ilinin merkezindeki ikram sektörü çalışanlarının farklı zamanlarda değerlendirildiği çalışmada; I. Katılımcıların genel olarak yasa ile ilişkili bilgi sahibi olduğu II. Sigara içenlerin ve FNBT’e göre yüksek bağımlılığı olan bireylerin yasanın gerekliliğine ve uygulanabilirliğine daha düşük oranda inandığı belirlendi SONUÇ

27. Bilinen pek çok olumsuz etkisinin yanı sıra sigara içiyor olmak konuya ilişkin yasal düzenlemeleri de olumsuz yönde etkileyebilecektir İşletme sahipleri ekonomik kayıp endişesi taşımadan müşterilere yönelik hazırlıkları yapmaları konusunda bilgilendirilmelidir İşletmelerde yapılacak hazırlıklar ve sigara içmeyen çalışanlar sayesinde sigara içmek için ısrar eden müşterilerin de azalacağı beklenebilir