PROF. DR. NURTEN GALIP U. .VETERINER FAK LTESI FIZYOLOJI ABD 02.12.2010

4. Laboratuar faresinin atasi tarla ve ambarda yasayan yabani ev faresidir. Koku duyusu olduk�a gelismisken, g�rme duyusu zayiftir. Renkleri ayiramazlar. Arastirmalarda, 3 farkli genetik yapida fare kullanilir; 1) Rast gele dogum; (Genis kolonilerde birbiri ile iliskisi bulunmayan farelerin �iftlestirilmesi ile elde edilir.) 2) Yakin akraba evliliginden dogum; 3) F1 melezi;

6. Laboratuar fareleri sosyal hayvanlardir ve genellikle s�tten kesildikten sonra olusturulan gruplarda, problemsiz olarak yasarlar. �iftlesme kafeslerinden alinarak bir araya konmus damizlik erkekler d�v�s�rler. Disi fareler, ergin olarak bir araya konsalar bile d�v�smezler. Tek olarak yasayan fareler oldugu gibi, topluluk olarak yasayanlari da �oktur.

7. V�cut y�zeyi, v�cut hacmine oranla �ok genis oldugu i�in sicaklik degisimlerine duyarlidirlar: �evre sicakligi arttik�a metabolizmalari d�ser. Sogukta ise bazal metazbolizma 3 katina kadar �ikabilir. Yeni doganlar homeotermik degildirler, beden sicakliklarini kontrol edemezler.

8. Erkeklerle ayni ortamda bulunan disinin �strus d�ng�s� 4 g�nd�r. Yalniz disilerde bu s�re, 5-6 g�ne kadar uzar. Yavru; gelismemis dogar, t�ys�zd�r, g�zleri kapalidir, dis kulak k���k ve basa yapisiktir. Annelerinden pasif bagisikligi plasenta ve kolostrum yoluyla alirlar.

10. I�inde erkek olmayan, genis disi gruplari bu d�ng� yerine an�strusa veya di�strusa girerler. Eger bu grubun i�ine erkek gelirse, bu grubun % 40-50 'si, erkegin gelisinden itibaren 3 g�nde �strus d�ng�s�ne girerler. �strusun bu sekilde senkronize olmasina �Whilten Etkisi� denir. Eger bir fare yabanci bir erkege maruz kalmasindan 4 g�n �nce gebe kalmissa yavru d�ser. Buna �Bruce Etkisi� denir.

11. Fareler ya plastik ya da metal ayakkabi kutusu seklindeki kafeslerde veya havada asili, izgara zeminli kafeslerde yetistirilebilirler. Kafeslerin tabanina genellikle, misir ko�ani veya tahta par�aciklari konur. Kafes zenginlestirilmesi, tahta par�alari,t�nel-siginak, par�alamalari i�in kagit karton par�alari gibi uygulamalar, MSS gelistirir.

12. Laboratuar fareleri i�in en yaygin diyetler, dogal olanlardir. Besinler genellikle, ticari olarak kati, kuru bloklar seklinde verilir. Besin bloklari kafesin kapagina ya da duvarina tutturulabilir.

14. Su ; Siseden ya da otomatik sulama sistemiyle s�rekli olarak verilmelidir. Suluklar tikanma riskine karsi sik�a kontrol edilmelidir.

15. Farelerin arastirma ama�li barindirilmasinda; nemlilik % 40-60, sicaklik 21-23,5 �C olmali; karanlik- aydinlik d�ng�s� de d�zenli olarak saglanmalidir. Bu d�ng�n�n 12 saat aydinlik, 12 saat karanlik seklinde uygulanmasi tavsiye edilmektedir.

17. Aydinlatma otomatik zamanlayicilarla d�zenlenebilir. Fare kafesinin temizlenmesi, kafesteki farelerin sayisina, b�y�kl�klerine ve hava sirk�lasyonuna baglidir. Ancak, haftada 2-3 kez normaldir.

18. Fare, v�cut�a nispeten k���k olusu, kolayca maniple edilisi ve daha ucuza �retilebilmesi nedeniyle, en yaygin kullanilan laboratuar hayvanlarindan birisidir. Genetik �esitliliklerinin bulunmasi, �ok sayida �retilebilmeleri nedeniyle, fareler, genetik�iler i�in en uygun k���k memeli kemiricidir.

20. Yasam s�resinin kisa olmasi, fareyi kronik, toksikolojik �alismalar i�in uygun bir hayvan modeli yapar. Ayrica, farenin t�m yasamini i�eren, tam bir �alisma yapmak da m�mk�nd�r. �ok sayida uyusturucunun ve kimyasallarin toksitesini ve kanserojenligini test etmek i�in senede milyonlarca fare kullanilmaktadir.

27. S�t Bilesimi Protein : % 9 Yag : % 12.1 Laktoz : % 3.2 Ilk �strus : 25-28 g�n Tam Cinsel Olgunluk : 7-9 hafta Yalanci gebelik : 10-13 g�n Siklus Uzunlugu : 4-5g�n Gebelik S�resi : 19-21 g�n Dogumlar Arasi Aralik : 3-5-6 hafta S�tten Kesim Yasi : 21-28 g�n

29. En �ok kullanilan laboratuar si�anlari, Norve� si�anlarindan t�retilmistir. Yaygin olarak kullanilan si�an t�rleri Wistar albino, Spraque Dawley Long Evans�tir.

31. Si�an y�ksek uyum g�c�, �ok genis alanlardaki yabani iklim kosullari arasinda yasayabilme ve �ogalabilme yeteneginde bir hayvandir. Gruplar halinde veya tek olarak yasarlar. Yem kitligi ve asiri kalabalik onlari saldirgan yapar.

32. Koku ve isitme duyulari iyi gelismistir. G�r�sleri zayiftir. Basta biyik etrafinda, kuyrukta ve pen�elerdeki dokunma alicilari iyi gelismistir. Yerde durus i�in ve atlamada dengeyi kurmak i�in, g��l� bir kuyruk vardir. �ekingen ve tehlikeden ka�inan, sessiz, akilli, kolay egitilebilir bir hayvandir.

33. Ratlarin g�z yuvalari i�indeki harder bezleri kahverengi kirmizi renkte porfirin i�eren bir salgi �retir. Normalde saglikli bir rat bu salgiyi g�zlerinden temizler. Ancak hastalik hallerinde bu temizleme islemi aksar. B�ylelikle ratin saglik durumu hakkinda fikir sahibi olunabilir.

34. Si�anlar yem t�ketimlerini kontrol etme yetenegine sahiptirler, kendilerine sunulan yemin fazlasini yemeden birakirlar. Yem ve yer olanaklarinin sinirli oldugu kosullarda, metal kursun gibi metal tabakalari bile kemirerek kesici dislerini kuvvetlendirirler.

35. Geceleri aktiftirler, g�nd�z ise dinlenirler. Genellikle ��pl�k veya lagimlarda yasamasina ragmen, t�k�r�g� ile pen�elerini islatarak k�rk�n� yikar ve d�zeltir. Tahrik edilmedikleri s�rece, �ok nadir isirirlar.

36. Bunlarda sekum iyi gelismis olup sel�lozun sindiriminde �nemli rol oynar. Kisitli yemleme, �mr� birka� ay uzatir; asirisi azaltir. Yem kitligi ve asiri kalabalik onlari saldirgan yapar.

40. Doguma birka� g�n kala gebe hayvan yatakliklari toplayarak veya kagitlari yirtarak, yuva yapar. Anne si�an dogum bittikten sonra, doganlari temizler, plasenta ve zayif gelisenleri yer. Yavrular ilk �� saat i�inde s�t emmeye baslar. Yavrular kilsiz, g�zleri kapali ve dissiz olarak dogarlar.

42. Canli agirliklari 5 g�n i�inde dogum agirliginin 2 katina �ikar, yavrular 9. g�n de ince bir t�y tabakasi ile kaplanirlar, 11-12 g�n sonra da kati yem yiyebilirler.

43. Si�anlar, ya telden yapilmis metal kutularda ya da plastikten veya paslanmaz �elikten yapilmis ayakkabi kutularina benzeyen kutularda beslenebilirler. En uygun yataklik talas, par�alanmis kagit, yumusak mukavva, sel�loz lifler, kurutma kagidi,saman ve kuru ottur. Su gereksinimleri yemin su i�erigine, �evre sicakligina ve neme g�re degisir. Genellikle �esme suyu i�erler.

45. Si�anlar, geceyi sevdiklerinden laboratuarda aydinlatma, bir makine ile ayarlanir. G�nde 12-14 saat aydinlik yeterlidir. Eger g�nl�k isik saglanamazsa, si�anlarin verecekleri dengesiz hareketlerle deney sonu�lari etkilenebilir. sicaklik 21-23,5 �C, nemlilik % 30-70 arasindadir. Her saatte 10-15 kere odanin havasi degisecek sekilde havalandirma yeterlidir.

46. Bir yerden bir yere tasinirsa 3-7 g�nde adapte olur. Ilk g�n ya �ok az yem yer yada hi� yemezler. Erkekler daha saldirgandir. Ani g�r�lt� olumsuz etki yapar.

47. Ratlar da fareler gibi ayak patilerinde bulunan ter bezleri ve kuyruk damarlarinin genislemesi ile v�cut isisini d�s�rebilirler. Odun,karton,kagit par�alari,barinak benzeri yapilar M.S.S gelistirir. Fareye g�re daha az saldirgan, erkek ratlar birarada tutulabilirler.

48. Si�anlar, omnivordur. Belli diyet karisimlariyla beslenmelidirler. Bunlar, ticari olarak hazirlanip, peletlenebilir. Yemde y�ksek oranda sindirilmemis sel�loz bulunursa sert ve b�y�k diski olusur.

49. Si�anlarin uyum yetenegi ve dayanikliligi, farkli arastirma tipleri i�in uygun model olusturmalarini saglar. Fare ve si�an birlikte, diger hayvanlarin tam 14 kati kadar �ok sayida arastirmada kullanilmistir. Si�anlar biyolojik arastirmalar da insan ile benzerlikleri nedeniyle, diger t�rlere g�re daha �ok tercih edilir.

57. Kobaylar, G�ney Amerika k�kenli kemirgenlerdir. Ingiliz kobaylari; kisa ve d�z, Abyssinian; kisa halkali, Peruvian; uzun , d�z ve ipeksi t�ylere sahip, olmak �zere 3 t�r� bulunur

60. Yumusak ve uysaldirlar. �ok seyrek isirirlar. Kisa bacakli ve tiknaz v�cuda sahiptirler. Kobaylarin sosyal davranislarinda, ses �ikarma, �nemli bir rol oynar ve bakicilarindan �zellikle yem saglamak i�in, ilgi istemek i�in ses �ikarirlar. �esitli sosyal davranislari ile ilgili olan, en az 11 farkli vokalizasyon saptanmistir.

61. Dogumda v�cut iyi bir kil �rt�s� ile �rt�l�d�r, g�zler a�iktir, disler de gelismistir. Laktasyon, 2-3 haftada biter ama, yavrular dogduklari g�n i�inde, kati yem yemege ve su i�meye baslarlar. Yavru kobaylar, kendi annelerini tanimak i�in koku ve dokunma gibi isarete gereksinim duyarlar. Anneler, kendi yavrularindan baska tanidik yavrularin da emmesine izin verir.

62. Kobaylar tirmanamadigi i�in �st� a�ik fakat, duvarlari en az 40 cm. y�kseklikte olan kafeslerde muhafaza edilebilirler. Kafesler metal veya plastikten olabilir. Yataklik olarak, yumusak odun talasi veya kaba testere talasi, en yaygin kullanilanlardandir. Saman pek �nerilmez . Kobaylar, genelde tek kafese konmazlar. Ama, eger gerekli ise en az 700 cm� alan saglanmalidir.

64. Laboratuarda, �nerilen sicaklik 18-22 �C Nisbi nemin %45-70 12-16 saat aydinlik uygulamasi gereklidir.

65. Kobaylar dogal olarak herbivor olup, laboratuarlarda, peletlenmis yemlerle beslenirler. Peletlere ilave olarak, kuru ot gereksinimi duyarlar. Kuru otla beslenme olmayinca, k�rk kemirme olaylari g�r�l�r. Peletler si�an ve fare peletlerinden daha k���k ve yumusaktir. Yemlikler sik sik temizlenerek yemin bayatlamasi veya kontamine yemlerin birikmesi �nlenmelidir.

67. Otomatik sulama, kobaylarda �ok avantajlidir. Metal veya yumusak camdan; kan�ll�, ters d�n�k bir sise de tercih edilebilir.

68. Kobaylara iyi barinak ve yataklik saglanmissa ve grup halinde kafese yerlestirilmisse soguk kosullara dayanabilirler.

69. Kobaylar, �nemli arastirma hayvanlaridir. �zellikle bagisiklik, isitme ve enfeksiyoz hastaliklarin arastirilmasinda kullanilirlar. Pahali olmalari ve hazir bir periferal venlerinin olmayisi nedeni ile, kan alimi ve enjeksiyon zorlugu olmasi dezavantajlaridir.

77. Arastirmalarda en sik kullanilan soylar Yeni Zellanda Beyazi Amerika Dutch Kaliforniya Tavsani ( burun, kulak, ayak koyu )

79. Tavsanin, her y�nden bagimsiz g�r�s g�c�ne sahip, �ok genis alanlari g�rebilen, �ikintili g�zleri vardir. Isitme ve koku duyulari iyi gelismistir. �ene altindaki ve an�s �evresindeki deri alti bezlerinden feromon salgilarlar.

80. Kemirgenleri bir�ok y�nden temsil eden bir t�rd�r. Digerlerinden ayirt eden en �nemli �zellik, tavsanin 2 �ift �st �n disi varken, kemirgenlerin sadece, 1 �ift �st �n disinin olmasidir.

81. Kulaklar: ses toplar isi d�zeni frajil Ana kesici disler �m�r boyu uzar. Disiler erkeklerden daha agirdir.

82. Tavsan, herbivordur. Tavsanlar, kaprofaj hayvanlardir. Sabah diskiladiklari, �zel yumusak diski peletlerini tekrar yutarlar. Bu diski, sekumda bakteriler tarafindan sentezlenen B Vitaminleri ve protein bakimindan zengindir. Disiler, erkeklerden daha agirdir.

83. Tavsanlarin belirli bir �strus d�ng�s� yoktur. �iftlesme-hipofiz bezinden LH salinimi ve ovulasyona neden olur. LH enjeksiyonuda ovulasyona neden olur (10 saat)

86. Disi tavsanda seks�el gelisim, irk, beslenme, dogum mevsimi gibi bir�ok fakt�rler tarafindan etkilenir. K���k irklar, cinsel olgunluga,iri irklardan daha erken ulasirlar. Disiler kafeste , kur yapmak i�in kuyruk sallarlar. Erkekler ise bacaklarini b�kmeden y�r�rler ve kuyrugu karsiya dogru uzatirlar. Bu, disinin g�zlerine hitap eden bir durumdur.

87. Disi kafese geldikten hemen sonra, eslesme baslayacaktir. Tahminen, eslesmeden 10 saat sonra, diside ovulasyon sekillenir. Gebelik teshis teknigi olarak, palpasyon kullanilir. Uterusun siskinligi 12 mm. �apa ulastiginda, �iftlesmeden sonraki 9 g�n i�inde teshis konulur.

88. Bir dogumdaki yavru sayisi yaklasik 6-7 'dir. Tavsan yeni dogdugunda tamamen anneye bagimlidir. �ok az bir t�ylenme vardir. Ilk hafta gelisme �arpicidir. En a�ik degisimler, irilikte artis, killarin b�y�mesi, hareket g�c� kazanma seklinde ger�eklesir. G�zler 10. g�ne kadar a�ilmaz. Yavru, 3 haftalik yasta yuvadan �ikmaya ve kati yemleri yemeye baslar.

90. Arastirma laboratuarlarinda, tavsanlar, paslanmaz �elikten yapilmis, kafeslerde barindirilirlar. Kafesler tahta veya metal de olabilir. Damizlik disiler, saman yataklik saglanan tahta kul�belerde tutuluyorsa, yuva kutusuna gerek yoktur, ama metal kafeste tutulan disilere, dogumdan �nceki birka� g�n, bir yuva kutusu saglanmalidir.

92. G�n isigi ile isiklandirma yaygindir. G�nd�z uzunlugu 12-14 saatin altina d�st�g� zaman, suni isiklandirma yaygin bir uygulamadir. Ideal sicaklik 15-20 �C Nisbi nem ise %50 Iyi hava �ok �nemlidir.

93. G�r�lt�n�n tavsanlar �zerindeki rahatsiz edici etkisi nedeniyle, g�r�lt�den de ka�inilmalidir.

94. Dogal kosullarda, yesil ot ve diger bitkisel �r�nleri besin olarak alirlar. Yem olarak toz yem yerine, peletlenmis yemleri tercih ederler. Tavsanlarin beslenmesinde sel�loz, �nemli bir yer tutar. ��nk� diger t�rlere oranla sel�loza daha fazla gereksinim duyarlar. Temiz ve taze su her zaman hazir olarak bulundurulmalidir.

97. Tavsanlar, evcil hayvan olarak ve hobi hayvani olarak pop�larite kazanmistir. Temiz ve kolay tasinir olmasi, bunlara olan ilgiyi arttirir. Dogru tutulmadigi taktirde isirirlar. Tavsanlar �ok miktarda arastirma ve ila� testi i�in kullanilmaktadir. Genis kulak damarlari onlari bir�ok �alisma i�in uygun kilar.

101. T�m kan Glutatyon (mg/100ml) : 45 (35-55) Kalsiyum (mg/100ml) : 10.4-20 Yeni Zelanda Beyazi Tavsanin Idrarinda Bulunan Bazi Maddelerin Miktarlari: Sodyum (mmol/kg/g�n) : 1.41 (0.31-2.69) Potassium(mmol/kg/g�n ) : 8.67 (4.46-15.69) Creatinine (mg/kg/day) : 44.3 (22.4-85.0) Calcium (mg/kg/day) : 96.0 (12.1-193.2) Phosphate (mg/kg/day) : 14.0 (5.0 - 32.8)

103. Alyuvarlarin yasam s�resi : 45-68 g�n Alyuvarlarin �api : 6.5-7.5 mikron Sedimentasyon degeri (Westergreen-dik mm/saat) 1.1 (1.2-1.5) mm/ 1 saat 1.9 (1.5-2.5) mm/ 2 saat 20.5 (15-26)/ mm/24 saat

105. Yeni Zelanda Beyazi Amerikan dutch Polish Sodyum(mmol/lt) 125.41 (100-145) 147 (138-156) 133.0 (114-146) Potasyum 5.06 (3.0-7.20) 5.9 ( 4.4- 7.4) 5.4 (5.0-5.7) Klor ( � ) 108 (102-120) 103 (89-112) Fosfat (mg/100ml) 6.2 (4.4-7.8) 5.9 (3.1-8.15) 4.7 (4.0-5.1) Magnezyum ( � ) 1.27 - - Kolesterol 42 (20-83) 55(35-82) 64(50-92) Kreatinin ( � ) 1.59(0.80-2.57) 1.22 (0.8-1.7) 1.78(1.3-2.9) �re nitrogen ( � ) 19.23 (9.17-31.73) 22.1 (13-40 ) 38.0 (26.45) Glukoz ( � ) 73.39 (50-93.18) 129(69-159) 104(87-115) Total Protein (gr/100ml) 6.3 (5.3-7.9) 7.2 (5.7-9.7) 8.5(7.7-9.8) Total lipit (mg/100ml) 328 - -

107. Yanaklari keseli, kisa bacakli, kisa kuyruklu, tiknaz bir kemirgendir. Yanaklarinin i� b�l�mlerinde �zel keselerde besinlerini bir s�re tutabildikleri ve a�lik kani alinmasinda dikkat edilmesi gerekmektedir. Laboratuarda en �ok kullanilan tipi Golden Hamster�dir (Suriye Hamsteri). Yemlerini gece yerler.

112. Anne hamsterlerin yavrularini yemesi seklinde g�r�len kanibalizm, �ogunlukla ilk dogumunu yapmis annelerde dogumdan sonraki ilk haftada ortaya �ikar (deneyim eksikligi, fazla telas, emzirme yetersizligi ve anne ile yavrunun rahatsiz edilmesi).

113. Fare ve ratlar gibi, hamsterler de kaprofaji davranisi g�sterirler. Koku alma kabiliyetleri gelismistir. Ergin canli agirligi 100-150 gr kadardir. �mr� 1-5-2 yildir. Erkeler bazen 4 yil kadar yasarlar.

114. �evre isisinin 5-6 �C altina ve g�n�n aydinlik 8 saatin altina d�smesiyle, kis uykusuna ( hipoterminin v�cuda etkileri) yatarlar. Kis uykusunda v�cut isisi, kalp ve solunum sayisi d�ser. Yaklasik olarak 2-3 g�n uyuyup 12 saat uyaniktirlar.

116. Hamsterler tek baslarina ve geceleri aktif olarak yasarlar. Hamsterler 7-10 g�nl�kken kati gidaya alistirilir. Hamsterler de rat ve fare gibi omnivordur.

117. Barindirma ve bakim besleme uygun yapilirsa, hamsterler uysal davranirlar, saldirgan olmazlar. Suluk agizlarinin camdan yapilmasi tavsiye edilmez; zira, hamsterlerin suluk agizliklarini isirmalarindan dolayi kolayca kirilip yaralanma olabilir.

118. Hem erkekler hem de disiler birlikte yuva yaparlar. Kafeslerine egzersiz tekerlekleri konulmasi sonucu g�nde ortalama 8 km kadar yol kat edebilecekleri bildirilmektedir.

122. Hamsterler morfine karsi daha az duyarlidir ve pentobarbitole karsi olduk�a iyi tolerans g�sterirler. kortikosteroidlere ise �ok duyarlidirlar. Anaflaktik sok kolayca gelismez. Penisilin, eritromisin ve tetrasiklinler gibi bazi antibiyotikler,bagirsaklarda yasayan gram-pozitif bakterilerin azalmasina ve Gram-negatif bakterilerin ise artisina neden olarak,�ld�r�c� toksisiteye sebep olabilirler. Diger bazi antibiyotikler ise, bagirsak duvarinda siddetli yangi, toksemi ve �l�me (islak kuyruk hastaligi) yol a�abilen Clostridium difficile� nin asiri �retilmesi. �zellikle t�m�r arastirmalari i�in kullanilan bir deney hayvanidir.

125. �strus d�ng�s� (g�n) : 4 �strus s�resi (g�n) : 2-24 Gebelik s�resi (g�n) : 15-17 Bir batinda dogan yavru sayisi : 6-8 S�tten kesme agirligi (g) : 30-40 S�tten kesme yasi (g�n) : 20-22