İMKB’de Hisse Senedi Piyasaları

1. İMKB’de Hisse Senedi Piyasaları

2. İ.M.K.B.’de son yapılan düzenlemelerin ışığında aşağıdaki hisse senedi pazarları oluşturulmuştur. • Ulusal Pazar : • Bölgesel Pazarlar (KOBİ’ler) • Gözaltı Pazarı • Toptan Satışlar Pazarı • Yeni Ekonomi Pazarı • Birincil Pazar • Fon Pazarı ve Borsa Yatırım Fonu

3. Ayrıca Hisse Senetleri Piyasası bünyesinde toptan satış işlemleri, birincil piyasa işlemleri, resmi müzayede ve rüçhan hakkı kuponları için de kuponları satılacak hisse senedinin işlem gördüğü seans süresinde, ayrı pazar açılmaktadır.

4. Ulusal Pazar, İ.M.K.B. kotasyon yönetmeliğinin 9/A maddesinde yer alan tüm kotasyon koşullarını sağlaması gerekmektedir. 1. Seans: 09:30- 12:00, 2. Seans 14:00-17:00 saatleri arasında işlem görmektedir. 100 adet şirketin hisse senetleri İ.M.K.B. – 100 endeksine dahil, 3 ayda bir endeks kapsamındaki şirketlerin yeniden belirlendiği pazardır.

5. Bölgesel Pazarlar (İkinci Ulusal Pazar), 13 Temmuz 2000 tarihinde kurulmuştur. Ancak henüz faaliyete geçmemiştir. Bu pazarın amacı, İ.M.K.B. kotasyon şartlarını yerine getiremeyen şirketlere ve KOBİ’lere finansman imkanı sağlanmasıdır.

6. Yeni Ekonomi Pazarı, 13 Temmuz 2000 tarihinde kurulmuş 7 Şubat 2004 tarihinde faaliyete geçmiştir. Bu pazarın amacı, bilişim, elektronik, internet, bilgisayar üretimi, yazılım ve donanım ve benzeri konularda faaliyet gösteren teknoloji şirketlerinin finansman ihtiyaçlarını karşılamaktır.

7. Gözaltı Pazarı, Borsada işlem gören şirket ve hisse senetlerinin işlemleri ile ilgili olağanüstü bir durumun ortaya çıkması, şirketlerin kamunun aydınlatılması prensibini gereğini yerine getirememeleri durumunda söz konusu olan ve saat 14:00-15:00 arasında işlem görülen pazardır.

8. Toptan Satışlar Pazarı, 6 Şubat 1995 tarihinde faaliyete geçmiştir. Bu pazarın amacı; alıcısı belirli işlemlerin organize piyasalarda gerçekleşmesi, blok satış şeklindeki özelleştirme uygulamalarının Borsa’da yapılmasına olanak sağlanması, dolaşımda bulunmayan hisse senetlerine piyasa olanağı sunmak ve birleşme ve ele geçirme işlemlerinin şeffaf ve organize piyasalarda gerçekleştirilmesidir (TSPAKB,2003).

9. Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı İşlemleri Rüçhan hakkı; ortaklıkların bedelli sermaye artırımlarına mevcut ortakların öncelikle katılma hakkıdır. Sermaye artırımına katılmayan ortakların bu haklarını bir başkasına satabilmesini sağlamak amacıyla Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı açılır. - Rüçhan Hakkı kullanım süresi 15 günden az 60 günden fazla olamaz. - Pazar açılış günü, rüçhan hakkı kullanımının başlangıç günüdür. - Rüçhan hakkı kupon pazarında normal emir ve özel emir verilebilir. - Rüçhan Hakkı Kupon Pazarında, fiyat marjları, pazar açılış günü ve fiyat tesciline kadar serbest; fiyat tescilini takip eden seanslarda ise %25’dir. - Fiyat adımları, diğer tüm Pazarlarda uygulandığı şekliyle geçerlidir. - Pazar kapanış günü (son işlem günü), rüçhan hakkı kullanma süresi sonundan önceki 5. işgünüdür.

10. Resmi Müzayedeler Mahkemelerin, icra dairelerinin ve diğer resmi dairelerin Borsada yapılmasını gerekli gördükleri hisse senedi satım işlemleri 11:00-12:00 saatleri arasında gerçekleştirilir.

11. Fon Pazarı ve Borsa Yatırım Fonları Fon Pazarı’nda Borsa Yatırım Fonları’nın işlem görmesi esastır. Borsa’da işlem görmesi uygun görülen BYF katılma belgelerinin alım satımı Borsa’da Hisse Senetleri Piyasası bünyesindeki Fon Pazarı’nda (F) özellik kodu ile yapılır. Alım satım işlemleri BYF’nin temel aldığı endeksi oluşturan kıymetlerin ait olduğu pazarın işlem saatleri içerisinde gerçekleştirilir. Baz fiyat, hisse senetlerinde olduğu gibi bir önceki seans işlemlerinin ağırlıklı ortalamasının en yakın fiyat adımına yuvarlanması ile bulunur. Lot büyüklüğü 1 adet katılım payı olarak belirlenmiştir. Bir seferde sisteme girilebilecek maksimum emir miktarı Hisse Senetleri Piyasası Müdürlüğü tarafından belirlenir. BYF Pazarı’nda Ulusal Pazar için uygulanan fiyat marjı uygulanır. Küsurat emir iletilemez. Özel emir işlemleri Hisse Senetleri Piyasası’ndaki mevcut kurallar çerçevesinde gerçekleştirilir.

12. EXAPİ:imkb hisse senetleri piyasası elektronik alım-satım sistemi ile üyelerin merkezi sistemlerini elektronik bir altyapı, iletişim protokolü ve kullanım yöntemi ile bağlamak , üyelerin bu yapı vasıtasıyla emir işlemlerini (giriş, düzeltme, bölme, iptal, durum sorgusu, vb.) elektronik ortamda yürütebilmelerini sağlamak için oluşturulan yapıya verilen isimdir.

13. Borsada günlük olağan işlemlerin yanı sıra özellik taşıyan işlemlerde gerçekleştirilir. Bu tür işlemler, borsa yönetim kurulunun izni ile borsa yönetmeliğindeki kurallar çerçevesinde gerçekleşmektedir. “Özellikli İşlemler” adı verilen bu işlemler üç grupta incelenebilir.

14. Özellikli İşlemler • Blok Halinde Alım Satım İşlemleri • Resmi Müzayede • Birinci El Piyasa İşlemleri

15. Borsada Emirler • Borsada emirler “müşteri emirleri” ve “borsa emirleri” olarak iki kısımda incelenmektedir. Müşteri emirleri, borsa üyelerine müşterileri tarafından verilen alım satım emirlerdir. Müşteri emirleri limitli veya serbest fiyatlı olabilir. Limitli müşteri emrinde, emri veren alıcı, işlemin gerçekleşmesi için kabul ettiği en yüksek fiyatı; satıcı ise satmaya razı olduğu en düşük fiyatı belirler. Eğer müşteri aracıya fiyatı belirleme konusunda serbest bırakırsa “Serbest Fiyatlı” ibaresini taşıyan emrini verir.

16. Müşteri emirleri seans içerisinde üyeler tarafından Borsa bilgisayar sistemine aktarıldığında borsa emri olmaktadır.

17. Fiyat önceliği; daha düşük fiyatlı satış emirlerinin, yüksek fiyatlı satış emirlerinden; daha yüksek fiyatlı alım emirlerinin, düşük fiyatlı alım emirlerinden önce işlem görmesini sağlayan öncelik kuralıdır. Girilen emirlerde fiyat eşitliği olması halinde, sisteme hangi emir daha önce girmişse önce o işlem gerçekleştirilir. • Benzer bir biçimde zaman ve fiyat bakımından eşitlik söz konusu olduğunda müşteri emirleri, borsa üyelerinin kendi nam ve hesaplarına verdikleri emirlerden önce işlem görmektedir.

18. Limitli fiyat olarak verilen emirler, her hisse senedi için belirlenen bir defada sisteme girilebilecek maksimum lot miktarı ile sınırlandırılmıştır. Hisse senetleri 250, 500, 1.000, 2.500, 5.000, 10.000 ve 25.000 lot olarak belirlenen yedi farklı maksimum lot sınırından birine tabidir

19. İşlem birimi halinde verilmiş, küsüratsız, tam olarak 1 lot ve katlarından oluşan emirlere normal emir denir.

20. Normal emirler • Limit fiyatlı emirler; fiyat ve miktarın girildiği emirlerdir. İşlem tamamen veya kısmen gerçekleşmezse, gerçekleşmeyen kısım ekranda pasif olarak görülmektedir. • Kalanı iptal et emirleri; fiyatın ve miktarın girildiği, ancak işlem olmazsa tamamı, kısmen gerçekleşirse gerçekleşmeyen kısmı, sistem tarafından otomatik olarak iptal edilen emirlerdir. • Özel limit fiyat emirler; emir miktarının “sıfır” olarak girildiği, sadece fiyat verilerek sisteme aktarılan emirlerdir. • Limit değerli emirler; özel limit fiyatlı emirlerin belirli bir tutar sınır konmuş şeklidir.

21. Borsa Yönetim Kurulu tarafından, menkul kıymet bazında belirlenen hisse sayısını aşan ve başka bir özel emir ile eşlendiğinde eksper onayıyla gerçekleştirilen, bölünmez bir bütün olarak işlem gören emirlere özel emir denir. Özel emirler bir seferde üye adına sisteme girilebilecek hisse miktarında üst sınır, şirket sermayesinin %10’u olarak belirlenmiştir.

22. Açığa Satış • Açığa satış, halen sahip olunmayan bir hisse senedinin daha sonra ucuza satın alınabileceği varsayılarak bugünden satılması işlemidir. Başka bir deyişle açığa satış, reel hisse senedi satışı değildir. Açığa satış işlemi, satıcıya hisse senetlerini pahalı satıp daha sonra ucuza yerine koyma yolu ile kar olanağı sağlayabilir. Ancak, kar elde etmek için, fiyatların satıştan sonra kar bırakacak kadar düşmesi gereklidir. Aksi halde fiyatların yükselmesi, satıcıyı zarara sokar

23. Açığa satış işleminin yapılabilmesi için, aracı kuruluş nezrinde her müşteri için bir kredi hesabının açılması ve müşteri ile açığa satış çerçeve sözleşmesinin düzenlenmesi gerekmektedir. Açığa satış işlemi yapacak olan müşteriler, açığa sattıkları menkul kıymetin cari piyasa değerinin en az %50’sini nakit veya cari piyasa değerleri bu oranı karşılayan menkul kıymetler cinsinden peşin olarak yatırmak zorundadırlar.

24. Hisse Senetleri Fiyatlarının Belirlenmesi • Bir piyasada, bir seansta ya da belli bir dönemde alınıp satılan menkul kıymet adedine işlem miktarı denilmektedir. Hisse senedinde gerçekleşen her sözleşmedeki hisse senedi sayıları ile işlem fiyatlarının çarpılması sonucu işlem hacmi bulunmaktadır. • Bir sermaye piyasası aracının, kendisi ya da katları ile işlem yapılabilecek asgari sayısını ya da değeri işlem birimi ifade etmektedir. Hisse senetleri piyasasında işlem birimi olarak lot kullanılır. Bir lot bir adet hisse senedi veya 1 TL nominal değerli hisse senedine denktir.

25. Bir hisse senedinin seans içinde işlem görebileceği üst ve alt fiyat limitlerinin ve fiyat adımlarının belirlenmesine teşkil eden fiyata baz fiyat denir. Bu fiyat, menkul kıymetin en son işlem gördüğü seanstaki ağırlıklı ortalama fiyatın en yakın fiyat adımına yuvarlanması ile elde edilir. • Fiyat adımı, her hisse senedi fiyatı için bir defada gerçekleşebilecek en küçük fiyat değişimdir.

27. Örnek: ABC hisse senedinin 1. Seans sonunda ağırlıklı ortalama fiyatı 14.66 TL ise, bu hisse senedinin 2. Seans baz fiyatı; 10,10 – 25 TL fiyat aralığında fiyat adımı 0.10 TL olduğu için 14.66 en yakın fiyat adımına yuvarlanmak suretiyle 14.70 TL olarak bulunur. • Hisse senetleri piyasasında, fiyat aralıkları, baz fiyatın %10 altı ve üstü ile sınırlıdır. Hesaplanan üst sınır yukarıya, alt sınır ise aşağıya, ilgili fiyat adımına uygun olarak yuvarlanır.

28. Borsada Endeksler • Endeks, bir ya da birden çok değişkenin zaman, yer ve diğer özelliklere göre değişim değerini veren ölçüm katsayısı olarak tanımlanabilir. Endeksler menkul kıymet analizlerinin temel dayanaklarından bir tanesi oluşturmaktadır. Çünkü endeksler, çok karmaşık faaliyetlerin tek bir rakama indirgenmesine katkı sağlamaktadırlar.

29. Dünyada 1884 yılından günümüze kadar kullanılmakta olan hisse senetleri endeksleri genellikle üç ayrı şekilde hesaplanmaktadır: • Aritmetik ortalama yöntemi, • Geometrik ortalama yöntemi ve • Şirketin piyasa değerinin kullanıldığı yöntemlerdir.

30. İ.M.K.B.endeksleri, borsa’da işlem gören hisse senetlerinin fiyat ve getirilerinin bütünsel ve sektörel performanslarının ölçülmesi amacıyla oluşturulmuştur. Bu bağlamda fiyat endeksleri; endeksin hesaplanmasında kar paylarını dikkate almayan endekslerdir. Getiri endeksleri ise, endeksin hesaplanmasında ödenen kar paylarını da dikkate alan endekslerdir.

31. İ.M.K.B. endeksleri • İ.M.K.B. Ulusal-Tüm Endeksi • İ.M.K.B. Ulusal – 100 Endeksi • İ.M.K.B. Ulusal - 50 Endeksi • İ.M.K.B. Ulusal – 30 Endeksi • Sektör ve Alt Sektör Endeksleri • İ.M.K.B. İkinci Ulusal Pazar Endeksi • İMKB Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları Endeksi • İMKB Kurumsal Yönetim Endeksi • Yeni Ekonomi Pazarı Endeksi:

32. KAMBİYO VE KIYMETLİ MADENLER BORSASI Bu borsa kapsamında: • İstanbul Altın Borsası ve • Vadeli İşlemler Piyasası faaliyet göstermektedir.

33. İstanbul Altın Borsası'nda standart ve standart dışı altın, gümüş ve platin üzerine spot işlemlerin yapıldığı Kıymetli Madenler Piyasası ve altına dayalı ödünç ve sertifika işlemlerinin yapıldığı Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası bulunmaktadır. • İAB ile birlikte finansal piyasalarda çeşitlilik artmış ve altına dayalı fonlar, sertifikalar ve tahviller ihraç edilmeye başlanmıştır.

34. İMKB TAHVİL VE BONO PİYASASI • Tahvil ve Bono Piyasası hemkesin alım-satım işlemleri için hem de repo-ters repo işlemleri için tek organize, yarı otomatik çalışan piyasadır. Piyasa, devlet tahvilleri, hazine bonoları, gayrimenkul sertifikaları, Özelleştirme İdaresi’nin ihraç ettiği tahviller ve Borsa kotuna alınmış özel sektör tahvillerinin şeffaf ve rekabete açık bir ortamda işlem görmelerini sağlayarak bu menkul kıymetlerin likiditesini artırmak, enformasyon akışını hızlandırmak, böylece etkin bir ikinci el piyasa sağlamak amacıyla kurulmuştur.

35. İMKB YABANCI MENKUL KIYMETLER PİYASASI • Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası bünyesinde Uluslararası Tahvil Pazarı faaliyet göstermektedir. Pazar 16.04.2007 tarihinde faaliyete geçmiş olup, Türkiye Cumhuriyeti Hazinesi tarafından ihraç edilen ve Borsa kotunda bulunan dış borçlanma araçları (Eurotahvil) işlem görmektedir.

36. VADELİ İŞLEM VE OPSİYON BORSASI(VOB) • VOB’da döviz ($ ve £), faiz (DİBS 91-365 ve GDİBS), endeks (İMKB 30 ve 100) ve emtia (Altın, pamuk ve buğday) üzerine vadeli işlem sözleşmesi alınıp satılabilmektedir.