Finnbogi Jakobsson taugalæknir

1. Hvað veit fólk um slög og TIA?Málþingi Heilaheilla, laugardaginn 21.05.2011 til minningar um Ingólf Margeirsson Finnbogi Jakobsson taugalæknir

2. Hvað veit fólk um slög og TIA? • Samfélagsleg þekking og vitund um sjúkdóma og áhættuþætti þeirra (enska: awareness). • Skilningur og þekking sjúklinga á sínum einkennum og sjúkdómi • Þekking aðstandenda, vina og umhverfis

3. Samfélagsleg þekking • Hver er þekking leikmanna á slögum og TIA? • Fyrirbyggjandi þættir-áhættuþættir • Einkennum • Viðbrögðum við einkennum • Horfur • Lífsýn gagnvart sjúkdómnum

4. Samfélagsleg þekking • Erlendar rannsóknir • Fjölmargar • Niðurstaða flestra að þekking og vitund sé ábótavant. • Engar rannsóknir til hérlendis • Eigin reynsla • Reynsla samstarfsfólks

5. Erlendar rannsóknir • Neuroepidemiology 35(3):165-70,2010 • Stroke awareness in Denmark • 3520 einstaklingar boðið að taka þátt gegnum netsíðu • 811 þáttakendur, 50% konur, meðalaldur 58 ár • Þekkja 4 mikilvægustu einkennin • Greina 3 mikilvægustu áhættuþættina

6. Erlendar rannsókn frh. • Eftirtalin einkenni voru þekkt: • Máltruflun 78.4% • Andlitslömun 55.5% • Helftarlömun 55.5% • Sjóntruflanir 52.9%

7. Erlendar rannsókn frh. Eftirtaldir áhættuþekktir greindir: • Hár blóðþrýstingur 72.3% • Heilaslag áður 49.5% • Hátt kolesterol 33.2% • Reykingar ekki talinn áhættuþáttur • Sykursýki ekki talinn áhættuþáttur Konur tölfræðilega betur að sér en karlar

8. Erlend rannsókn II • Stroke awareness in the general population: knowledge of stroke, risk factors and warning signs in older adults. • Badajoz, Spáni. European Stroke Conference Hamburg 24-27 may 2011 • Viðtal 2411 einstaklinga, 59,9% konur,aldur frá 16.4-93.8, meðal 39.0. >65 ára 38%. • Yngri bornir saman við eldri

9. Erlend rannsókn II frh. • Niðurstöður • Nefna eitt einkenni slags réttilega • Eldri 59% Yngri 78.7% • Nefna einn áhættuþátt réttilega • Eldri 46.8% Yngri 62.2% • Rétt viðbrögð við eigin einkennum slags • Eldri 63.1% Yngri 84.4% • Eldri einstaklingar ver að sér um heilaslög

10. “Eigin viðtalsrannsókn” • Engin íslensk rannsókn til • Eigin viðtalsathugun við 3 lækna, 2 hjúkrunarfræðinga, 2 sjúkraþjálfara og byggt á eigin reynslu frá 1989. • “Hvað er það fyrsta sem þér dettur í hug að nefna ef þú hugsar um þekkingarskort hjá bráðum heilaslagssjúklingi”

11. Eigin reynsla og annars fagfólks • Tengsl við áhættuþátta lítið þekkt, utan hár BÞ tengdur blæðingum • Reykingar, Offita, Hátt kolesterol, Sykursýki, Streita sterkt tengdir hjarta en ekki heila. • Örlögin-óheppni orsökin • Lítill greinarmunur á blæðingum og blóðtöppum í heila

12. Eigin reynsla og annars fagfólks Vel þekkt fyrirbæri • Blæðingar vegna æðagúls á heilaæðum –Heilamengisblæðingar – (subarachnoidal hemorrhagia) • Tengist skyndilegum slæmum höfuðverk

13. Eigin reynsla og annars fagfólks • Fáir þekkja fyrirmæli um hvernig eigi að bregðast við einkennum (sbr. hjartahnoð eða brjóstverkur hringja 112) • Engin hefur heyrt um blóðsegaleysandi meðferð <3-4.5 klst. frá fyrstu einkennum með rt-PA iv. • Minnkar einkenni eftir 3 mánuði. • Notuð á Íslandi síðan 1999. • Sammantekt 1999-2006. Birna Sigurborg Guðmundsdóttir læknanemi. (sbr. við hjartaþræðingar/blásningar/aðgerðir)

14. Niðurstöður 3% heilablóðfalls sjúklinga fá blóðsegaleysandi meðferð

15. Ályktanir rannsóknar 1999-2006 • Hlutfall sjúklinga sem fær rt-PA er svipað og erlendar rannsóknir sýna. • Árangur er svipaður hér og erlendis • Einnig hlutfall blæðinga og dánartíðni. • Markvissari vinnubrögð á bráðamóttöku gætu stytt tíma að upphafi meðferðar hjá fleirum.

16. Eigin reynsla og annars fagfólks Einstaka einkenni eru sæmilega þekkt: • Lömun í andliti, hendi og fæti • Taltruflun • málstol – erfiðleikar að tjá sig vel þekkt • Þvoglumælgi minna þekkt • Sjóntruflanir-Tvísýni, Sjónsviðskerðing ekki þekkt einkenni • Svimi/óstöðugleiki/riða við gang ekki tengt • þekkt að innra eyrað valdi svima.

17. TIA Fyrirbærið TIA -skammvinn heilablóðþurrð, • með einkennum í mín – klst. sem ganga til baka og gætu verið fyrirboða einkenni um síðara slag • Nánast óþekkt • “Ég held að ég sé með angina eða hjartaöng” • “Ég held að ég sé með TIA”???

18. Gagnsæ íslensk einkennalýsing • Kastast niður – krampi • Kippast til – krampi • Skjálfti – ættgengur skjálfti/parkinsons skjálfti • Riða til falls – óstöðugleiki - ataxia • Líða út af - yfirliði • Leka niður – yfirlið • Hnjóta/hrasa – tengt óhöppum • Kikna í hjánum – sálin að angra líkamann • Slag – sleginn niður

19. Eigin reynsla og annars fagfólks Eftir áfall • “Hvað verður um blóðtappann?” • “Getur hann losnað og farið lengra?” • “Hvað verður um blóðið og hvað kemur í staðinn?” • “Lagast af sjálfu sér” • “Aldrei eins/góður aftur”-Bölsýni

20. Eigin reynsla og annars fagfólks Vinir og vandamenn • Vanþekking á ósýnilegum einkennum • Þreyta • Einbeitingarskortur • Minnistruflanir • Breytingar á vitrænni getu • Persónuleikabreytingar

21. Hjarta og heili

22. Hjartasjúkdómar - töm orð Almenn vitund um • Hjartaáfall • Hjartaöng • Hjartabilun • Hjartaverkur • Kransæðastíflu • Kransæðaaðgerð/þræðing • Hjartastopp/hjartahnoð • Áhættuþættir hjartasjúkdóma

23. Orðaval óleyst frá 1954

24. Sameiginlegt orð skortir • Slag – ft:Slög • Hjartaslag • Heilaslag • Heilablóðþurrðarslag • Heilablæðingarslag • “Er ég þar með sleginn af” • Heilablóðfall –ft: föll • Blæðing? • Blóðtappi?

25. Árangur af þjóðarvitund • Hjartasjúkdómum • Leghálskrabbamein • Brjóstakrabbamein • Lungnakrabbameini –reykingum en ekki öðrum lungnasjúkdómum • Áfengismeðferð • Sjóslysum-vinnuslysum • Umferðarslys?? • Slysaaukning í ferðamennsku!!!!!

26. Tilgangur vitundar • Auka meðferðarlíkur við bráð einkenni • Auknar meðferðarlíkur á byrjunastigum sjúkdóma • Minnka áhættuþátti-færri sjúkdomstilfelli • Langur vegur frá þekkingu til breytni!

27. Slagkort