BELLEK/HAFIZA

1. BELLEK/HAFIZA Dr. Aycan Kapucu 4.1.2011 – İzmir Üniversitesi

2. Genel Yaklaşım Bilişsel Psikoloji nedir? • Bilgiye dikkat ve bilginin algılanması • Bilginin işlenmesi ve depolanması • Problemlerin çözümü, düşünme ve dilin formüle edilmesi

3. Bilişsel Psikolojinin Alanları • Duyum/Algı • Dikkat • Bilinç • Bellek • Bilginin Temsili • Dil • Bilişsel Gelişim • Düşünme ve Kavram Oluşturma • Bilişsel Nörobilim

4. Bilişsel Psikolojinin Alanları • Duyum/Algı • Dikkat • Bilinç • Bellek • Bilginin Temsili • Dil • Bilişsel Gelişim • Düşünme ve Kavram Oluşturma • Bilişsel Nörobilim

5. Bellek • = ? • = Anı • En eski anınız nedir? • = Bellek/Hafıza • Hafızanıza ne kadar güveniyorsunuz? • Bellek: • Bilgi ve deneyimlerin edinilmesi, depolanması, saklanması, ve gerektiğinde geri çağırılmasında (hatırlanmasında) kullanılan zihinsel yapı ve süreçlerin tamamı

6. Norveç’in başkenti neresidir? • Okulun ilk günü nasıl geçmişti? • Araba kullanmak, yazı yazmak

7. Bellek ≠ hatırlama Kodlama, depolama, ve geri getirme • Kodlama: bilginin edinilmesi (sisteme girilmesi) ve beynin işleyebileceği şekilde kodlanması • Bilgisayar klavyesinde yazmak gibi • Depolama: zaman içinde bilginin saklanması • Hard diske yazdıklarınızı kaydetmek gibi • Geri çağırma: depolanan bilgiye ulaşılması • Bilgisayar ekranında kaydedilmiş bir dosyayı açmak gibi

8. Temel sorular • 1) Anılar/hatıralar nasıl oluşuyor? • 2) Uzun süreli belleğin içeriği nedir? • 3) Anılarımız ne kadar gerçeği yansıtıyor? Hafızamız ne kadar güçlü?

9. Bellek Modelleri • Atkinson & Shiffrin modeli (1960’ların sonu) • bilgi ya da veri dış dünyadan uzun süreli belleğimize belli aşamalardan geçerek giriyor.

10. Atkinson & Shiffrin modeli

11. Kısa süreli bellek (KSB) • Bilgiyi kısa süreli tutar • Kısa süreli = birkaç saniye • Uzun süreli belleğe geçene kadar • Şu anda zihninizde ne varsa

12. Uzun süreli bellek (USB) • Bilgiler ve deneyimler • Kütüphane • Atkinson & Shiffrin: • KSB ve USB birbirinden ayrı aşamalardır • Farklı prensiplerle çalışırlar

13. Hangi açılardan farklılar? • Kapasite • Süre • Kod tipi • Unutma

14. KSB Kapasitesi • Kapasiteyi nasıl ölçeriz? • Bellek aralığı/genişliği • L P D M F G (6) • F Q B L X P G (7) • N T C G D F L R (8) • H K N S B T P F L (9) • R C A C I A I B M F B I S T S T W A L T S (21) • RCA CIA IBM FBI STS TWA LTS (21)

15. KSB aralığı • 5 ila 9 arası • 7 ± 2 • “sihirli sayı 7”, George Miller (1956)

16. Kapasitenin birimi nedir? • 7 ne? • Madde? • Kelime olsa ne olurdu? • Kısa veya uzun kelimeler (kuş vs. kütüphane)?

17. Madde sayısı arttıkça, bellek aralığı daralır • Bellek aralığını genişletebilir miyiz?

18. Hepsini hatırlamak/akılda tutmak mümkün mü? • Kümeleme • Ayrı birimleri daha geniş birimler/kümeler şeklinde kodlama 1-9-2-3-1-7-0-1-1-5-9-2 yerine 1923-1701-1592 • R C A C I A I B M F B I S T S T W A L T S (21) • RCA CIA IBM FBI STS TWA LTS (21) • Anlamlı birimler • Nasıl anlamlandırabiliriz?

19. zemin, araba, ağaç, kek, gömlek, çiçek, fincan, ot, köpek, masa Hatırlamak için: • Basitçe kelimeleri defalarca tekrarlamak • Görsel imgelerini hayalinizde canlandırmak • Kelimeleri birbirine bağlayan bir hikaye uydurmak

20. Anlamlı/ayrıntılı kodlama  Etkili hatırlama • Bilgiyi organize etmek • Anlamını düşünmek/anlamak • Kendi hayatına uygulamak • Daha önce öğrenilen kavramlarla ilişkilendirmek, bağlantı kurmak

21. Bu kelimeleri hatırlamaya çalışın: • Köpek, otobüs, fare, sandalye, lale, tren, masa, at, gül, papatya, uçak, keçi, kanepe, domuz, yatak, kayık, manolya, kamyon, leylak, şifonyer

23. Böyle daha kolay olabilir mi? • Köpek, fare, at, keçi, domuz • Sandalye, masa, kanepe, yatak, şifonyer • Lale, gül, papatya, manolya, leylak

24. Kavramlar arası ne kadar çok bağlantı kurarsanız, o kadar iyi hatırlarsınız cadde taşıt araba otobüs kamyon ambulans ev Itfaiye kamyonu turuncu ateş kırmızı sarı elma yeşil armut kiraz

25. Yerleştirme (loci) metodu • Akılda canlı imgeler canlandırıp, onları zihinde bildik konumlara yerleştirerek belleğe bilgi kodlamak • Hatırlama işlemi sırasında bu konumlara başvurmak

26. USB kapasitesi ? • Kaç küme olması gerekir? • Bilmiyoruz

27. KSB & USB süresi • Bilginin ne kadar süre saklandığı/tutulduğu • Eğer işlenmez ya da tekrar edilmezse • Bir telefon numarasını hatırlamak • KSB: birkaç saniye • USB: ???

28. USB ve unutmak • Uzun süreli belleğe girmiş bilgiyi unutur muyuz? • “dilimin ucunda” deneyimleri

29. Ne kadar hızlı unuturuz? • Unutmanın süresi nedir? • Sabit mi? Zaman içinde aynı mı kalıyor? Her hafta %5 mi unutuyoruz? • Ebbinghaus (1885)

30. Anlamsız heceler • Denek: bizzat kendisi • Unutma eğrisi

32. Uzun Süreli Bellek

33. USB • Dünyaya dair bilgiler, gerçekler semantik/anlamsal bellek • Deneyimler, olaylara dair anılar episodik/olaysal bellek • Beceriler, bir şeyin nasıl yapılacağını bilmek prosedürel/yöntemsel bellek

34. Episodik bellek • Otobiyografik Bellek • Bizzat yaşadığımız olaylar, deneyimler • Spesifik olay • Zihinsel olarak geri gitme, o ana gitme

35. İki önemli mesele • 1) Otobiyografik anıların genel yapısı • 2) Bu anıların doğruluğu

36. Bu soruların cevapları nasıl araştırılır? • Crovitz-Galton ipucu-kelime tekniği • Kelimeyi ver, çağrıştırdığı anıyı sor • Mutfak • Gözyaşı • Mavi

37. Otobiyografik anıların dağılımı

38. Recency Reminiscence bump Childhood amnesia

39. Childhood amnesia (Çocukluk amnezisi) Reminiscence Bump (Anımsama tümseği) Recency (Sonralık etkisi) • Hayatın ilk yıllarından kalan anıların azlığı(3.5-4 yaşına kadar) • Olayların niteliğine bağlı olarak değişir: • Aile içinde ölüm • Kardeşin doğumu • Taşınma • Hastaneye kaldırılma • 10-30 yaş arası • Tepe noktası değişebilir, deneyimlere bağlı olarak ek tepeler oluşabilir. • En çok tekrar edilen, anımsanan, anlatılan anılar • En canlı anılar • En yakın anılarımız. • Son birkaç yılda yaşadığımız olaylar

40. Otobiyografik anılar ne kadar doğru? • Nasıl ölçeriz? • Başka birinin anısıyla tutarlılık: Anne-baba? • Bu yöntem niçin problemli olabilir? • Acaba gerçekten olayı mı hatırlıyorsunuz yoksa size anlatılanları mı?

41. Anıların Doğruluğu • Yetişkin evlat ve anne/baba arasında %65-80 tutarlılık • Yani... çoğunlukla doğru • Ama aynı zamanda %20-35 doğru değil

42. Sahte/hatalı anıların kaynağı • Engelleme; sonraki anıların öncekilerle çatışması; • OLAYSONRASI BİLGİSİ • Loftus & Palmer (1984) çalışması

43. Arabalar birbirlerine ________ sırada ne kadar hızlı gidiyorlardı?Gr1: değdikleri (contacted)Gr2: vurdukları (hit)Gr3: tosladıkları (bumped)Gr4: çarptıkları (collided)Gr5: girdikleri (smashed)

44. Sonuç: 5 grubun hız tahminleri

45. Bir hafta sonra • Aynı katılımcılar • “Camlar kırılmış mıydı?” • İlk soruda seçilen kelime olayı nasıl hatırladıklarını etkileyecek mi? • Gerçekte fotoğraflarda kırılan cam yok.

46. Sonuç: kırık cam hatırlayanların oranı (%)

47. Otobiyografik anılarda da hatalar olur mu? • Gerçek hayatta sahte anılar var mı? • İnsanların aslında yaşamadıkları bir olayı hatırlayabilir mi?

48. Loftus & Pickrell (1995) • Üniversite öğrencilerine 4 olay verilir. • 3’ü gerçek; 1’i sahte • Üzerine düşünmeleri istenir. • İki hafta sonra %25’i sahte olayla ilgili bir şey hatırladığını söyler.

49. Hyman & Billings (1998) • Benzer bir çalışma • Sahte olay: bir düğünde meydana gelen bir aksilik • 1 hafta sonra: %25 olayı hatırladığını söyler

50. Duygu ve Bellek • Duygusal olaylar, duygu yüklü anılar • Duygusal olaylar zaman içinde unutulmaya karşı daha dirençli • Belki ilk başta daha iyi kodlandıkları için • Belki de biz onları daha çok düşünüp, belleğimizde taze tuttuğumuz için • Duygusallık ve anıların canlılığı arasında güçlü bir ilişki var • Ama bu anıların doğru olduğu anlamına gelmiyor • Güçlü önyargı (bias): Duygusal olayları daha iyi hatırladığımızı düşünüyoruz