Architektura starożytnej Grecji

1. Architektura starożytnej Grecji

2. AKROPOL

3. O Akropolu • Wzniesienie w Atenach, na którym w czasach mykeńskich znajdowała się nie zachowana cytadela. W okresie późniejszym Akropol był miejscem, gdzie znajdowały się najważniejsze budowle sakralne w Atenach. Budowle z czasów archaicznych zostały doszczętnie zniszczone podczas najazdu perskiego w 480 r. p.n.e. Z tego okresu pochodzą takie pozostałości rzeźby architektonicznej jak np. Sinobrody,co świadczy o wysokim poziomie artystycznym nie zachowanych budowli. Odbudowę świątyń na Akropolu rozpoczęto dopiero po podpisaniu pokoju z Persami (pokój Kaliasa, Suza 449/8). Inicjatorem tych prac był Perykles. Nadzór nad pracami powierzył Fidaszowi. Na współpracowników wybrał on, między innymi Iktinosa, Kalikratesa, Mnesiklesa.

4. Propyleje

5. O Propylejach • Miejsce starych Propylejów w  latach 437-432 p.n.e. zbudowano nowe. Projekt powierzono wybitnemu architektowi greckiemu - Mnesiklesowi. Jednak na skutek wojen peloponeskich budynek ten nie został wypełni ukończony. Niewykończone bloki podstawy Propylejów ukazują moment, którym budowa została przerwana. Nie zdążono także stworzyć dekoracji rzeźbiarskiej. • Budynek tworzył pełne przepychu wejście, jednocześnie pełnił funkcje budowli obronnej - stanowił część pierścienia murów wokół Akropolu. Projekt Propylejów stanowił nie lada wyzwanie - budynek zbudowano na progu między wznoszącą się stromo droga, a płaską powierzchnią szczytu wzgórza. Stąd też zachodnia fasada wewnętrzna jest położona niżej niż wschodni fronton wewnętrzny. Gdy przechodzi się przez Propyleje od dołu widać sześciokolumnowy dorycki fronton z dwoma wystającymi po bokach rzędami 3 wysmukłych kolumn (również doryckich). Z powodu drogi procesyjnej szerokość przęsła jest większa w środku niż po bokach. Wewnątrz rampa oskrzydlona została dwoma rzędami 3 wielkich jońskich kolumn. Te niezwykle wysokie podpory wyrównują różnicę poziomów. Na wyższym poziomie stał właściwy budynek bramy z 6-kolumnową fasadą. Rozpościerał się stamtąd widok na Erechtejon (po lewej) i Partenon (po prawej). • Pierwotny plan przewidywał po obu stronach centralnego wejścia dwie majestatyczne sale o rozmiarach 22 x 13 m, w których sufit miały podpierać po 3 środkowe kolumny. Te nie zbudowane nigdy pomieszczenia mieściłyby by Pinakotekę (galerię obrazów) oraz Gliptotekę - dla ufundowanych na Akropolis wotów. Ostatecznie Pinakoteka zajęła salę północno-zachodnią.

6. Świątynia Nike

7. O Świątyni Nike • Po prawej stronie od Propylejów wznosi się mała jońska świątynia Ateny Nike (czasem nazywanej Nike Apteros), wybudowana wkrótce po śmierci Peryklesa w 429r. p.n.e. Jej frontony mają po 4 eleganckie kolumny, tworzące obramowanie małego naosu (5 x 5 m), poświęconego Atenie Przynoszącej Zwycięstwo. Przed wejściem do naosu stoją dwa marmurowe filary (pronaosu tu nie ma). Świątynia ozdobiona jest okalającym fryzem jońskim. Przedstawia on otaczające Atenę i innych bogów sceny walk z wojen perskich (prawdopodobnie zwycięstwo Greków pod Platejami). Do świątyni prowadziły osobne schody, tak więc wierni mogli tam dotrzeć nie wchodząc na sam szczyt Akropolu.

8. Erechtejon

9. O Erechtejonie • Pomimo wspaniałości architektonicznej i zdobniczej Partenonu to Erechtejon był centrum wszelkich wydarzeń na Akropolu i celem procesji panatenajskich. Wybudowana w latach 421-405 p.n.e. świątynia była świętym symbolem przeszłości miasta i centrum kultu wielu greckich bogów. To także hołd oddany Erechteuszowi - herosowi wychowanemu przez Atenę na długo przed nastaniem złotej ery jej miasta. Zbudowany na fundamentach starszych świątyń Erechtejon był miejscem, w którym rzeczywista historia miasta spotykała się z jej mityczną alternatywą. To tutaj miał się rozstrzygnąć mityczny spór Ateny i Posejdona o panowanie nad Attyką, tutaj też wyrosło drzewo oliwne - dar Ateny i tu od uderzenia trójzębu Posejdona wytrysnęło ze skały źródło. • Świątynię wybudowano w stylu jońskim z marmuru pentelickiego, na kilku poziomach. Dość niekonwencjonalny plan ukazuje różne części świątyni poświęcone różnym bóstwom. Wyższa część należała do Ateny. Niżej znajdowały się ołtarze Erechteusa oraz Posejdona - boga morza. Obok majestatycznego wejścia stał kamień, który według legendy nosił ślad uderzenia trójzębu Posejdona. W najświętszym przybytku budowli stał posąg Ateny Polias - Opiekunki Miasta. Rzeźba wykonana z drewna oliwnego była tak stara, że nawet sami Ateńczycy nie pamiętali skąd się wzięła. Twierdzili, że spadła z nieba. • Najlepiej znanym elementem budowli jest grupa kariatyd, podpierających dach południowego portyku (Ganek Kor). Rzymski historyk sztuki Witruwiusz napisał, że przedstawiają one kobiety z Kariai, które podczas wojny opowiedziały się po stronie Persów. Zaklęte w kamieniu i z uległością patrzące na Partenon, kariatydy są symbolem dla przyszłych pokoleń, by pozostały wierne Atenie i Atenom. Posągi są podobno autorstwa Archimedesa, ale ich szczegółowe wykonanie i wymowność wskazują na rękę Fidiasza, jego mistrza i niepodważalnego geniusza greckiej rzeźby. W 1980 roku zastąpiono kariatydy Erechtejonu kopiami, a oryginały przeniesiono do klimatyzowanych gablot Muzeum Akropolu. Jedna z oryginalnych kariatyd została zabrana przez Elgina do British Museum.

10. Partenon

11. O Partenonie • Partenon Peryklesa wzniesiono w pobliżu miejsca zajmowanego przez poprzednią świątynię Ateny, zniszczoną przez Persów w 480r. p.n.e. Jednak wynajęci przez Peryklesa architekci Iktinos i Kallikrates zdecydowali się na budowę większej budowli, z większą liczbą kolumn. Pod nadzorem Fidiasza powstał dorycki perypter, czyli świątynia otoczona wieńcem kolumn zewnętrznych (peristasis), zbudowany prawie w całości z białego marmuru pentelickiego. Świątynia zbudowana została na planie prostokąta o wymiarach na wysokości najwyższego stopnia stylobatu (płaszczyzny, na której stoją kolumny): 69,51 x 30,86 metrów. Posiadała 8 kolumn w fasadzie i 17 na dłuższych bokach. Każda z 46 zewnętrznych kolumn miała wysokość 10,43 m. Za ośmioma kolumnami frontonów znajdowało się jeszcze 6 smuklejszych kolumn przedsionków - również doryckich. Górna część budowli (tryglify, metopy, przyczółki) była bogato zdobiona płaskorzeźbami, pomalowanymi na intensywne kolory. Dach świątyni składał się z marmurowych płyt, ułożonych na drewnianym belkowaniu.

12. Pomnik Ateny Partenos

13. O Atenie Partenos • Jest to posąg uznany za jedno z największych dzieł Fidiasza. Umieszczony był wewnątrz Partenonu. Miał 12 m wysokości wraz z bazą. Wykonany był ze złota i kości słoniowej (chryzelefantyna). Z kilku zachowanych kopii najważniejszą jest posąg z Warwakionu, ukazujący boginię ze wszystkimi atrybutami, a więc w hełmie ozdobionym pegazami i sfinksami, z prawą ręką podpartą kolumienką, dźwigającą na dłoni posąg Nike, lewą opuszczoną przytrzymującą tarczę. Najlepszą kopię głowy widać na Gemmie Aspazjosa (II w. n.e. ). Tarcza zachowała się do dzisiaj. Przedstawione są tam, pośród Greków walczących z Amazonkami, postaci Peryklesa i Fidiasza. Na bazie znajdował się płaskorzeźbiony fryz ukazujący scenę stworzenia Pandory. Temu wydarzeniu przygląda się 12 bogów. Rozmiary bazy (bok o długości 8 m) zaważyły na planie Partenonu. Jego nawa środkowa ma niespotykaną długość, a to w celu pomieszczenia posągu wraz z bazą.

14. Pomnik Ateny Promachos • Posąg Ateny dłuta Fidiasza ustawiony w zachodniej części Akropolu. Był wykonany z brązu i liczył prawdopodobnie około 7 m wysokości. Środki na niego uzyskano z dziesiątej części łupów zdobytych pod Maratonem, a powstał w latach 460-450 p.n.e. Wyobrażał uzbrojoną boginię, stojącą z tarczą trzymaną lewą ręką, prawą wspartą na włóczni, której szczyt, połyskujący w słońcu, był widoczny dla okrętów zbliżających się do Pireusu.

15. Teatr Dionizosa

16. O Teatrze Dionizosa • Jest to najsłynniejszy teatr grecki. Został wybudowany w Atenach u stóp Akropolu. Kształt być może wywodzi się od miejsca pierwotnych spotkań koło świątyni Dionizosa w Atenach. Na początku V w. p.n.e. zainstalowano tu drewniane ławy, a skene była prowizorycznym barakiem, w którym najpierw jeden, później dwóch i więcej aktorów przebierało się w odpowiednie stroje. Stałą częścią teatru był thymele (ołtarz-grób) stojący pośrodku orchestry. Wokół niego występował aktor i chór. Po 460 r. p.n.e. pojawiają się dekoracje malowane. Następna przebudowa miała miejsce w 410-404 r. p.n.e. Jednak dopiero Likurg ok. 330 r. p.n.e. wybudował teatr z kamienia. Przesunął bliżej stoku wzgórza orchestrę, to jest miejsce, na którym występowali aktorzy i chór, a siedzenia wykuto w marmurze. Mur podpierający amfiteatralną widownię wykonano z czworokątnie ociosanych bloków kamienia. Wzdłuż niego, z obu stron, prowadziły paradne wejścia, które jednocześnie oddzielały theatron, obejmujący podkową okrągłą orchestrę, od skene będącej już kamienną budowlą. Teatr ozdobiony był portretami słynnych pisarzy. Wszystkie inne teatry greckie były na nim wzorowane

17. Starożytna Agora

18. O Starożytnej Agorze • Na Agorze (rynku) koncentrowało się życie miejskie starożytnych Aten. O miejsce walczyli tu ze sobą przedstawiciele administracji publicznej, handlarze i politycy, czego efektem był totalny chaos. Tutaj też przed przeprowadzką na Pnyks obradowało Zgromadzenie Ludowe. Pierwotnie Agora miała kształt prostokąta, przeciętego po przekątnej Drogą Panatenajską i otoczonego świątyniami, gamchami administracji i długimi arkadami sklepów. Kobiety jak nakazywał zwyczaj wszelkie sprawy na Agorze załatwiały za pośrednictwem niewolników. W centrum tego protokąta na początku V w. p.n.e. wydzielono za pomocą kamieni wolną przestrzeń, uważaną za święte miejsce o żywotnym znaczeniu dla całej społeczności. Prawo zabraniało wstępu do niej ludziom oskarżonym o zabójstwo i inne poważne przestępstwa. Współcześnie Agora stanowi jedną wielką plątaninę ruin, której poszczególne fragmenty pochodzą z rozmaitych okresów. Najlepszy widok roztacza się, jak już wspomniano, z Areopagu przy południowym wejściu. Aby lepiej poznać charakter tego miejsca, warto wybrać się do Muzeum, które mieści się w całkowicie zrekonstruowanej Stoi Attalosa. Inne ciekawe zabytki w tym miejscu to ruiny rozmaitych innych stoi. Po stronie zachodniej wyrasta Tezejon, najlepiej zachowana, a przy tym najmniej chyba podziwiana ze świątyń doryckich, ,,lekkością" i pięknem wyraźnie ustępująca Partenonowi. Był to pierwszy gmach, którego budowę rozpoczęto w ramach programu Peryklesa, poświęcono go patronowi kowali i odlewników. Zachowane metopy przedstawiają pracę Herkulesa i wyczyny Tezeusza, od którego wzięła się błędna, acz popularna nazwa świątyni. Sklepienie beczkowe to pozostałość po czasach Bizancjum, kiedy świątynię przekształcono w kościół św. Jerzego

19. KONIEC Autorzy : Radosław Burczyk Mateusz Matelski Company… Opracowanie efektów : Mateusz Matelski Opracowanie tekstów: Radosław Burczyk