Rola szkoły w rozwijaniu aspiracji edukacyjnych uczniów

1. Rola szkoły w rozwijaniu aspiracji edukacyjnych uczniów Krystyna Dyba krystnadyba@wp.pl

2. Zamiast wstępu Jeżeli nie zrobiła tego rodzina…. To szkoła musi wyposażyć dziecko w korzenie…, aby mogło stanąć mocno i rosnąć Wyposażyć dziecko w skrzydła…., aby mogło wznieść się w powietrze. Połamane korzenie i okaleczone skrzydła niweczą nadzieje. A tylko nadzieja pozwala ujrzeć to co niewidzialne, dotknąć tego, co nieuchwytne, dokonać tego co niemożliwe". J.J. Mc Whirter

3. Dziecko jest przyszłością człowieka Edukacja jest świadectwem uwielbienia dzieciństwa i młodości, które winny doznawać życzliwego przyjęcia w społeczeństwach przez zapewnienie im należnego miejsca nie tylko w systemie szkolnym ale w rodzinie, społeczności lokalnej, narodzie. To zadanie powinno być ciągle przypominane.( J. Delors).

4. Cele projektu Cele szczegółowe: • poprawa umiejętności oraz wyrównywanie braków uczniów mających problemy z nauką, w tym uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych poprzez objęcie 300 uczniów zajęciami dydaktyczno – wyrównawczymi. • rozwój umiejętności kluczowych niezbędnych do samorealizacji i rozwoju osobistego, z uwzględnieniem ICT, j.obcych oraz nauk mat.-przyr. poprzez objęcie 700 uczniów dodatkowymi zajęciami • objęcie uczniów gimnazjów doradztwem zaw., umożliwiającym diagnozę predyspozycji zawodowych i świadomy wybór dalszej ścieżki edukacyjnej dostosowanej do lokalnego rynku pracy • wzmocnienie innowacyjności 10 szkół poprzez wdrożenie innowacyjnych form nauczania i oceniania (ICT, WQ, e-learning, zastosowanie tablic interaktywnych z oprogramowaniem) • zmniejszenie różnic w wynikach egz. zew. pomiędzy uczniami z obszarów wielkomiejskich, a uczniami z gminy Orzesze • wzrost aspiracji edukacyjnych i społecznych uczniów i rodziców

5. Po co (się )uczymy? • Każda edukacja powinna umożliwić człowiekowi doświadczanie samego siebie poprzez poznawanie świata, działanie w świecie zastanym oraz poprzez wolę jego przekształcania. Możliwe to jest poprzez życie zgodne z wartościami i dla wartości, które powinny być „osią” wychowania.

6. Po co (się )uczymy? • Tak postawione pytanie nabiera szczególnego znaczenia na początku XXI wieku, gdy przeżywamy rewolucję informacyjną, której efektem jest tworzenie się globalnego społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy. Odpowiedź nie jest jednoznaczna i prosta: edukacja będzie miała sens, z punktu widzenia ucznia, wtedy gdy stanie się elementem przygotowań do życia w nowych realiach, gdy zapewni kompetencje przydatne w nadchodzących czasach. • Celem edukacji jest przygotowanie ucznia nie tylko do korzystania z dorobku minionych pokoleń, które ukształtowały formę naszej cywilizacji, lecz przede wszystkim do twórczego uczestnictwa w tym nieustającym procesie dalszego jej istnienia i rozwoju.

7. Po co (się )uczymy? Non scholae sed vitae discimus - uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia.(Seneka Młodszy I w.) Zawarty jest w tym pogląd, że: • wiedza i umiejętności wynoszone ze szkoły powinny być przydatne do życia, • uczeń będzie uczył się chętnie i efektywnie, jeżeli zostanie przekonany, że jest to mu osobiście potrzebne do życia, że podejmowany wysiłek ma sens,

8. Wyzwania edukacyjne • Obowiązkiem szkoły i nauczycieli jest wzmacnianie kapitału społecznego i kulturowego naszych uczniów, przygotowanie do życia w globalnej rzeczywistości, do radzenia sobie na rynku pracy. • Istota problemu sprowadza się do tego czy system edukacyjny będzie sprzyjał wytworzeniu się u młodych ludzi przekonania, iż to jaka będzie ich przyszłość i przyszłość świata nie zależy tylko od „sprawców” globalizacji”, ale od tych, którzy będą otwarci na to co ich otacza i gotowi do jego przekształcania, na miarę swoich możliwości, ambicji i marzeń.

9. Wyzwania edukacyjne • Wyrównywanie szans uczniów, wzmacnianie ich kapitału społecznego i kulturowego. • Przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu. • Przygotowanie do radzenia sobie na rynku pracy. • Wychowanie ludzi przeświadczonych o wartości własnej kultury a jednocześnie otwartych na Innych. • Realizowanie idei otwartego regionalizmu polegającego na budowaniu sieci kontaktów i powiązań, których uczestnicy – czerpiąc z bogatych doświadczeń osobistych, specyfiki regionów, narodów, tworzą społeczeństwo obywatelskie oraz trwałe fundamenty współczesnej Europy. • Przygotowanie do życia w globalnej rzeczywistości, do bycia turystą

10. Raport Polska 2030 • Raport Polska 2030 opracowany przez zespół doradców strategicznych premiera RP kierowanych przez ministra Michała Boni • Jego celem stało się zarysowanie wizji rozwoju Polski, mogącej być podstawą sporów, polemik, debat • rozdział  poświęcony edukacji nosi tytuł: Gospodarka oparta na wiedzy i rozwój kapitału intelektualnego. Produktywizm opiera się na przekonaniu, że rozwój wiedzy ma sens tylko, gdy służy wzrostowi polskiej konkurencyjności i ma się opierać na synergii systemów innowacji i edukacji.

11. Raport Polska 2030 • Polska 2030 czerpie swój specyficzny język z argumentacji opartej na racjonalności ekonomicznej i w gruncie rzeczy ma charakter neoliberalny. • Zakłada uproszczony model systemu edukacyjnego, który przy najniższych możliwych kosztach, odpowiada na techniczne zapotrzebowanie na wykształcenie i potrzeby rynku pracy, martwiąc się jedynie niską efektywnością systemu oświatowego • Omawiając polski system oświatowy raport koncentruje się w zasadzie jedynie na badaniu wyników szkolnych PISA oraz miejscu polskich uczniów w rankingu. Skutkiem takiego technokratycznego podejścia jest wykluczenie analizy nieekonomicznej, na przykład: krytycznych funkcji nauczania i treści przekazu edukacyjnego. • Raport na system edukacyjny patrzy od góry: najważniejsze są zmiany na uniwersytetach, w jednostkach badawczo-rozwojowych, przedsiębiorstwach, a nie w przedszkolach i szkołach.

12. Jak jest? • Problemem polskiego systemu edukacyjnego jest utrwalanie i zwiększanie nierówności społecznych . • Największe nierówności pojawiają się na samym początku. Im bardziej zróżnicowane społecznie, kulturowo i materialnie społeczeństwo, tym większe różnice w kompetencjach, jakie dzieci otrzymują jeszcze w domu. W Polsce nierówności społeczne są bardzo duże, dlatego jak najwcześniej powinny pojawiać się: edukacja przedszkolna i dobra szkolna. • Badania prowadzone na całym świecie pokazują, że im wcześniej dziecko rozpocznie edukację przedszkolną, tym większe są jego szanse na uzyskiwanie wyższych ocen w przyszłości. Związek ten jest tym silniejszy, im niżej zejdziemy po drabinie hierarchiispołecznych.

13. Jak jest? • Powiązanie systemu polityki społecznej i edukacji jest kluczowe dla niwelowania nierówności społecznych. Niedostępność przedszkoli, brak szerokiej współpracy rodziny i szkoły, nieumiejętność łączenia elitarnej i egalitarnej funkcji edukacji oraz niekonkurencyjny system finansowania szkolnictwa wyższego powoduje, że w Polsce wpływ pochodzenia na wybory edukacyjne i poziom wykształcenia jest wyższy niż w innych krajach europejskich. • Aby temu przeciwdziałać niezbędne jest skuteczniejsza indywidualizacja nauczania powiązana z kształceniem kompetencji społecznych i kulturowych.

14. Raport Polska 2030 • XIX-wieczni uczeni głowili się nad tym, co jest siłą sprawczą ewolucji w świecie ożywionym: konkurencyjna walka o byt, jak chciał Darwin, czy kooperacja, jak przekonywali jej przeciwnicy (Kropotkin). Dziś naukowcy są zgodni, że rację mieli obaj uczeni. • Jednak autorzy raportu Polska 2030 pozostali darwinistami. Świadczy o tym fetyszyzowanie talentu (samo słowo „talent” pojawia się w raporcie kilkanaście razy) wiążące się z silnym naciskiem na wprowadzenie do szkół i uczelni presji na zwiększenie konkurencji. • Tymczasem nawet dane przywołane w raporcie świadczą o tym, że polska szkoła dobrze radzi sobie z kształceniem indywidualności i wyławianiem tzw. „dzieci wybitnie uzdolnionych” (dobre wyniki polskich uczniów w międzynarodowych olimpiadach i konkursach), a znacznie gorzej z uczeniem współpracy (kluczowej dla współczesnej gospodarki, w której innowacyjne wynalazki są dziełem pracy dużych zespołów ludzkich) i zmniejszaniem nierówności edukacyjnych.

15. Jak jest? • Jednym z najważniejszych mechanizmów selekcji szkolnej był i jest egzamin, obecnie występujący pod postacią wystandaryzowanych testów zewnętrznych.. Badania przeprowadzone w pierwszych latach funkcjonowania „egzaminów zewnętrznych” w Polsce wykazały silniejszy związek wyników ze statusem ekonomiczno-społecznym i płcią (poprawiały pozycję chłopców i uczniów z wyższych klas społecznych). Kosztowne narzędzie w postaci egzaminów zewnętrznych działa dobrze, ale niesłusznie. Testy realizowane w środku kariery w danym typie szkoły mogłyby motywować nauczycieli do podniesienia jakości pracy i dawać możliwość indywidualnej diagnozy każdego dziecka. Egzaminy przeprowadzane na koniec szkoły mogą tylko wzmagać selekcję.

16. Jaka szkoła? • Przejście ze szkoły przekazującej wiedzę w kierunku szkoły jako miejsca poszukiwania informacji, jej przetwarzania i tworzenia wiedzy. Organizacja i miejsce, w którym odbywa się praca uczniów ma duże znaczenie dla budowania w uczniach ich siły, poczucia własnej wartości i umiejętności ciągłego uczenia się. Uczeń powinien być przekonany , że potrafi.

17. Oczekiwane rezultaty projektu Rezultaty „miękkie”: • wzrost jakości nauczania w szkole • rozwój zainteresowań i zdolności interpersonalnych uczniów, wzrost ich samooceny. • zwiększenie kreatywności i aktywności społecznej uczniów • wzrost aspiracji edukacyjnych i społecznych uczniów • umiejętność pracy zespołowej i metodami projektowymi • przygotowanie do uczestnictwa w społeczeństwie opartym na wiedzy i inform.

18. Nauczyciel w hipermarkecie pedagogicznym • Eminentny pedagog Bogusław Śliwerski ocenia obecny „rynek pedagogiczny” jako swoisty „hipermarket i labirynt” teorii pedagogicznych. Zachodzi więc nieuniknione pytanie: jak ów nauczyciel ma wybierać, by nie zatracić własnej tożsamości? • Przy wielości możliwości wyboru proponuje dogłębnie wejrzeć we własną świadomość pedagogiczną, poddać analizie własną racjonalność, zastanowić się nad tym, jaka wiedza jest mu potrzebna, by mógł wprowadzać wychowanka w bogaty świat wartości. Wniosek- sam najpierw ten świat musi posiąść.

19. Edukacja jest samowiedzą ludzkości • W historii myśli o wspólnych kierunkach kształcenia obywateli świata poczesne miejsce zajmuje raport opracowany dla UNESCO sporządzony w 1996 roku pod przewodnictwem Jacques’a Delorsa przez Międzynarodową Komisję do spraw Edukacji XXI wieku. Jednym z 14 jej członków był Bronisław Geremek • Nie wyzbywajcie się ojcowizny jaką pozostawili nam przodkowie, wszak jest w niej ukryty skarb. • Lecz ojciec przejawił mądrość, wskazując im przed śmiercią, że skarbem jest edukacja. (La Fontaine Oracz i jego synowie)

20. Edukacja jest w niej ukryty skarb • 1993 r. – powołanie Międzynarodowej Komisji ds. Edukacji dla XXI wieku, pod przewodnictwem Jacques‘a Delorsa. W jej skład weszło czternaście osobistości ze wszystkich regionów świata, reprezentujących różne kręgi kulturowe i zawodowe. • Ustalono sześć kierunków refleksji i działania z punktu widzenia celów ogólnych procesu edukacyjnego: edukacja i kultura; edukacja i obywatelstwo; edukacja i spójność społeczna; edukacja , praca i zatrudnienie; edukacja i rozwój; edukacja badania i nauka. • Kierunki te uzupełniono trzema przekrojowymi tematami: technologie komunikowania; nauczyciele i proces pedagogiczny; finansowanie i zarządzanie. • W ciągu 30 miesięcy przygotowano obszerną dokumentację z przeprowadzanych konsultacji , sesji plenarnych, zespołów roboczych, opinii intelektualistów, wywiadów , kwestionariuszy, zamówionych komunikatów. Dokonano jej szczegółowej analizy a następnie syntezy i w 1996 r. opracowano raport.

21. Cztery filary edukacji Edukacja, aby spełnić w całości swoją misję, powinna organizować się wokół czterech aspektów kształcenia, które dla każdej jednostki przez całe życie, będą filarami jej wiedzy. Tworzą one całość. • uczyć się aby wiedzieć,tzn. zdobyć narzędzia rozumienia, ponieważ wiedza stale ewoluuje, należy uczyć się korzystać z możliwości jakie stwarza edukacja przez cale życie, • uczyć się aby działać, dotyczy kwalifikacji zawodowych i kompetencji uczącego się, które pozwolą stawić czoło różnym sytuacjom oraz pracować w zespole, • uczyć się aby żyć wspólnie,oznacza dążenie do pełniejszego zrozumienia Innego, szanowanie wartości pluralizmu, tolerancji, dialogu i pokoju, wspólne rozwiązywanie konfliktów, • uczyć się aby być,po to by łatwiej osiągnąć pełny rozwój swojej osobowości, zwiększyć zdolność do autonomii i osobistej odpowiedzialności.

22. Edukacja jako doświadczanie wartości Owe cztery filary stanowią zarazem źródło odniesień z etyczno – moralnego punktu widzenia. • uczyć się aby wiedzieć - oznacza proces docieranie do prawdy o sobie, o otaczającym, o skomplikowanym świecie, znaczyć powinno zawsze poszukiwanie prawdy, kierowanie się nią i dawanie świadectwa prawdzie swoim postępowaniem, • uczyć się aby działać- odczytać można jako odwołanie do odpowiedzialności, która staje się wartością i problemem edukacyjnym, jak również oznacza nieczynienie innym krzywdy, szanowanie cudzej autonomii, • uczyć się aby żyć wspólnie - oznacza edukację przeciwdziałającą eskalacji w świecie, takich zjawisk jak : przemoc, autodestrukcja, ksenofobia, agresja i promowanie wolności i tolerancji, • uczyć się aby być - znaczy iż edukacja powinna przyczyniać się do pełnego rozwoju jednostki, uchronić ją przed zatraceniem w świecie mediów, nauczy doświadczać wartości, kierować się nimi w relacjach z Innymi.

23. Homo fidens -najważniejsze wyzwanie trzeciego tysiąclecia • Człowiekiem teraźniejszości i przyszłości ma być „homo fidens”- człowiek ufny i wzbudzający zaufanie. Formuła ta wyraża najszlachetniejszą i najgłębszą solidarność ludzką. • Kształtowanie tożsamości „homo fidens”, to najważniejsze wyzwanie trzeciego tysiąclecia. Stwarza szansę pełniejszego rozumienia siebie i Innych, nieustannego aktualizowania własnych wyobrażeń, wchodzenia w interakcje z ludźmi odmiennymi kulturowo.

24. Światowe zadanie edukacji • Utopią przewodnią , którą musimy kierować się, to dążenie do tego, aby świat zmierzał do pełniejszego wzajemnego zrozumienia, zwiększenia poczucia odpowiedzialności, solidarności przez akceptacje naszych odrębności duchowych i kulturalnych. • Edukacji – ponieważ umożliwia wszystkim dostęp do wiedzy- przypada wyraźnie określona rola w urzeczywistnianiu światowego zadania: pomagać zrozumieć świat i zrozumieć Innego, aby móc zrozumieć siebie”. Źródło: Edukacja: jest w niej ukryty skarb.

25. Fundamentalne wartości w edukacji Autorzy Raportu uznali potrzebę przyjęcia niektórych fundamentalnych wartości uniwersalnych, by kultywować je jako światową etykę. Należą do nich: • „ Zrozumienie i tolerancja w stosunku do różnic i pluralizmu kulturowego jako niezbędny warunek spójności społecznej, pokojowego współistnienia i rozwiązywania spornych kwestii na drodze negocjacji raczej niż siłą i w ostatecznym rachunku , warunek pokoju na świecie. • Troska o bliźniego jako wartość zasadnicza dla edukacji jutra i nieodłączny przejaw współczucia ludzkiego .Należy ją przejawiać nie tylko w stosunku do członków swojej rodziny, swoich kolegów lecz także wobec wszystkich ludzi defaworyzowanych, chorych, ubogich lub niepełnosprawnych”.

26. Kompetencje w edukacji • Kształtowanie rekomendowanych w Zaleceniach postaw wymaga od szkoły wyjścia poza schemat: zadane, wyuczone, sprawdzone. Uczniowie muszą być stawiani w dziesiątkach sytuacji problemowych, w których coraz bardziej samodzielnie rozwiązując problemy, będą doskonalić umiejętności i budować w sobie oczekiwane postawy. • Okres gimnazjalny to szczególny czas kształtowania tożsamości człowieka, budowania jego własnego wizerunku. Czynnikiem, który ten wizerunek kształtuje, prócz uznania zalet przez rodziców, nauczycieli i opiekunów, aprobaty ze strony kolegów, rodzeństwa i innych dzieci, jest wiara w siebie oparta na potwierdzonych przez praktykę kompetencjach.

27. Kompetencje w edukacji • Praca wokół kompetencji kluczowych będzie więc idealnym sposobem pomocy uczniowi w jego osobistym rozwoju, środkiem do budowania w nim przekonania o swojej wartości opierając się na tym, co umie i co prezentuje w codziennym życiu. • Nabywanie kompetencji przez uczniów to także obszar pracy nauczycieli z rodzicami. Przybliżenie kompetencji – nad którymi pracuje szkoła – rodzicom, pokazywanie ich znaczenia może stać się znakomitym punktem wyjścia do współpracy. • Warto zwrócić uwagę, że praca nauczycieli z uczniami gimnazjum wokół kompetencji kluczowych będzie spójna z pracą wokół celów kształcenia, najważniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w trakcie kształcenia ogólnego oraz zadań szkoły.

28. Postawy w zakresie kompetencji obywatelskiej • B. Pełne poszanowanie praw człowieka, w tym równości, jako podstawy demokracji, uznanie i zrozumienie różnic w systemach wartości różnych religii i grup etnicznych, to fundamenty pozytywnej postawy. Oznacza ona zarówno wykazywanie poczucia przynależności do własnego otoczenia, kraju, Unii Europejskiej i Europy jako całości oraz do świata, jak i gotowość do uczestnictwa w demokratycznym podejmowaniu decyzji na wszystkich poziomach. Obejmuje ona również wykazywanie się poczuciem obowiązku, jak i okazywanie zrozumienia i poszanowania wspólnych wartości, niezbędnych do zapewnienia spójności wspólnoty, takich jak respektowanie demokratycznych zasad. Konstruktywne uczestnictwo obejmuje również działalność obywatelską, wspieranie różnorodności i spójności społecznej i zrównoważonego rozwoju oraz gotowość poszanowania wartości i prywatności innych osób.

29. Istota obywatelstwa • Według prof. Barbary Skargi obywatel nie szuka wrogów, nie wywyższa mówiących tym samym językiem. Patrzy też nie w przeszłość, lecz w przyszłość, a przyszłość zobowiązuje do solidarnego działania. Obywatelstwo uczy bycia razem, nie w tłumie, który się zaraz rozejdzie, lecz w społeczności powiązanej wspólnym działaniem i wzajemnymi zobowiązaniami.

30. Według prof. Barbary Skargi: Obywatel to nie poddany, ale człowiek świadomy swego poczucia przynależności do społeczeństwa zamieszkującego terytorium danego państwa. Człowiek wolny i dzielący wolność z innymi, co go zobowiązuje do troski o tych innych, o całość społecznego bytu i jego racjonalne urządzenie. Demokracja, podkreślając wolność i autonomię jednostki, umożliwia snucie różnych koncepcji organizacji wspólnoty ludzkiej, a w konsekwencji prowadzi do różnic w poglądach, a wraz z nimi we wzorach etycznych, czyli w pojmowaniu politycznego etosu. Ale właśnie dlatego kładzie tak wielki nacisk na rozmowę, na dialog, debatę, gdyż tylko na tej drodze powstaje porozumienie.

31. Powinnyśmy dążyć do pełniejszego, wzajemnego zrozumienia Innych, a celem tego zrozumienia jest wzajemne zbliżenie, a owe zrozumienie i zbliżenie osiąga się na drodze poznania.

32. Czy gotowi jesteśmy podjąć te wyzwania? „świat, w który wchodzimy, jest Planetą Wielkiej Szansy, ale nie szansy bezwarunkowej, lecz otwartej tylko dla traktujących swoje zadania serio, dających tym dowód, że siebie samych traktują serio. Jest to świat, który potencjalnie wiele daje, ale i wiele wymaga, w którym próba łatwego chodzenia na skróty jest często drogą donikąd”. (R. Kapuściński, Ten Inny, s.75)

33. Dziecko jest przyszłością człowieka Jeżeli nie zrobiła tego rodzina…. To szkoła musi wyposażyć dziecko w korzenie…, aby mogło stanąć mocno i rosnąć Wyposażyć dziecko w skrzydła…., aby mogło wznieść się w powietrze. Połamane korzenie i okaleczone skrzydła niweczą nadzieje. A tylko nadzieja pozwala ujrzeć to co niewidzialne, dotknąć tego, co nieuchwytne, dokonać tego co niemożliwe".

34. Dziecko jest przyszłością człowiekai świadczy o tych co go kształtowali Edukacja jest świadectwem uwielbienia dzieciństwa i młodości, które winny doznawać życzliwego przyjęcia w społeczeństwach przez zapewnienie im należnego miejsca nie tylko w systemie szkolnym ale w rodzinie, społeczności lokalnej, narodzie. To zadanie powinno być ciągle przypominane. Dziękuję.