ลักษณะทางพันธุกรรม นอกเหนือจากกฎของเมน เดล

ลักษณะทางพันธุกรรมนอกเหนือจากกฎของเมนเดลลักษณะทางพันธุกรรมนอกเหนือจากกฎของเมนเดล ครูเอื้อมพร เอี่ยมแพร

Discontinuous variation trait ลักษณะที่ไม่ต่อเนื่อง ควบคุมด้วยยีนเพียงยีนเดียว • Continuous variation trait ลักษณะที่ต่อเนื่อง ควบคุมด้วยยีนหลายยีน

Discontinuous variation trait • ลักษณะทางพันธุกรรมตามกฎของเมนเดล • Monohybrid cross • Dihibrid cross (punnett square or fork line) • ลักษณะทางพันธุกรรมนอกเหนือกฎของเมนเดล • Incomplete dominance • codominance • multiple alleles • linkage • sex-linked gene • sex influenced traits • sex limited traits

การแสดงออกของยีน • Complete dominant (เด่นสมบูรณ์) ตามกฎของเมนเดล • Incomplete dominant (เด่นไม่สมบูรณ์) • Co-dominant (แสดงลักษณะร่วม) เช่น A เป็นลักษณะดอกสีแดง a เป็นลักษณะดอกสีขาว

Linked gene • การถ่ายทอดลักษณะ 2 ลักษณะ ซึ่งมียีนอยู่บนโครโมโซมแท่งเดียวกัน

มัลติเพิลอัลลีล (multiple alleles) • ที่ตำแหน่งหนึ่งของยีน มีอัลลีลควบคุมลักษณะต่าง ๆ มากกว่า 2 อัลลีล • ยกตัวอย่างเช่น ยีนควบคุม สีขนของกระต่าย เป็นลักษณะเด่นสมบูรณ์ มีลำดับดังนี้ C+ > Cch > Ch > c

C+ : Wild type, agouti

Cch : Chinchilla

Ch : Himalayan

c : albino

ให้นักเรียนเขียนฟีโนไทป์ของกระต่ายต่อไปนี้ให้นักเรียนเขียนฟีโนไทป์ของกระต่ายต่อไปนี้ • CchCh = • ChCh = • C+c = • cc= • C+Cch = Chinchilla Himalayan agouti, wild type albino agouti, wild type

ตัวอย่างโจทย์ • เมื่อผสมพันธุ์กระต่ายสีขาวล้วนกับกระต่ายป่า พบว่าได้ลูกกระต่ายมีที่มีลักษณะขนสีเงินแบบ Chinchilla และ กระต่ายป่า 1 : 1 จีโนไทป์ของกระต่ายป่าที่นำมาผสมเป็นอย่างไร • จงหาโอกาสเกิดกระต่ายสีขาว จากการผสมกระต่าย C+c x Chc

อิทธิพลของเพศ (Sex-influenced inheritance) B ลักษณะไม่ล้าน B’ ลักษณะหัวล้าน

ลักษณะมีเขาและไม่มีเขาในแกะลักษณะมีเขาและไม่มีเขาในแกะ H มีเขา H’ ไม่มีเขา

พันธุกรรมจำกัดเพศ (Sex-limited inheritance) H ลักษณะ Hen-feather ขนหางสั้น h ลักษณะ Cock-feather ขนหางยาว

การกำหนดเพศ (sex determination) 1. XX/XY sex chromosomes human, mammals, fruit fly

sex determination 2. XX/X0 sex determination Insects grasshoppers, crickets, cockroaches 3. ZW sex chromosomes birds , some insects , other organisms 4. Haplo-diploid sex-determination insects  Hymenoptera, such as ants and bees

ยีนบนโครโมโซมเพศ (Sex-linked gene)

X-linked gene • ฮีโมฟีเลีย (hemophilia) • (ตาบอดสี) red-green color blindness • ตาบอดกลางคืน (congenital night blindness) • Duchenne muscular dystrophy • G-6-PD deficiency

hemophilia Hemophilia A/B เลือดไม่แข็งตัวเนื่องจาก ขาด factor VIII or IX

Sex-linked inheritance hemophilia

ตัวอย่าง ชายคนปกติคนหนึ่ง แต่งงานกับหญิงที่เป็นพาหะฮีโมฟีเลีย โอกาสที่ลูกของสามีภรรยาคู่นี้จะเป็นชายและเป็นโรคฮีโมฟีเลีย เท่าใด

color blindness • colorblindness

Duchenne muscular dystrophy • โรคกล้ามเนื้อลีบ • การสร้างโปรตีนดิสโทรปินผิดปกติ ทำงานไม่ได้ ทำให้ เซลล์กล้ามเนื้อตาย • อาการ • กล้ามเนื้อทั่วร่างกายลีบ และค่อยๆ ตาย

G-6-PD deficiency • Glucose-6-phosphate dehydrogenase • ภาวะพร่องเอนไซม์ G6PD อย่างรุนแรง • G6PD มีหน้าที่ป้องกันเม็ดเลือดแดงในภาวะเครียด • อาการ: • เม็ดลือดแดงรั่ว • ปัสสาวะเป็นสีดำ • หลีกเลี่ยง สารพิษ กลุ่มยาซัลฟา ถั่วปากอ้า

โรคบกพร่องทางเอนไซม์ G6PD

Y-linked gene Y-inheritance • Hair ears

พอลียีน (polygenes) หรือ มัลติเพิลยีน (multiple genes) • มีลักษณะที่ควบคุมโดยยีนมากกว่า 1 ตำแหน่ง ทำให้มีระดับการแสดงออกที่หลากหลาย เรียกว่าContinuous variation trait • เรียกอีกอย่างว่า quantitative trait หรือ polygenic trait หมายถึง ลักษณะที่ควบคุมโดยยีนหลายตำแหน่ง (loci) คือ polygene หรือ multiple genes • สีผิว ความสูง สีตา

การเขียนพันธุประวัติ (Pedigree)

ลักษณะนี้เป็นความผิดปกติบนออโตโซม หรือ โครโมโซมเพศ

นายบุญมีเป็นชายปกติ แต่งงานกับนางมา และมีลูกชายสามคน ได้แก่ บุญส่ง บุญเกิด และบุญเลี้ยง คนแรกและคนสุดท้องปกติ แต่บุญเกิดกลับมีอาการตาบอดสี เมื่อลูก ๆ เติบโตขึ้น บุญส่งแต่งงานกับหญิงปกติ และมีลูกสาวน่ารักสองคน บุญเกิดเองก็ใช้ชีวิตทั่วไปอย่างคนปกติ และแต่งงานกับหญิงคนหนึ่ง โชคร้ายที่ลูกชายคนโตและลูกสาวคนเล็กของเขากลับตาบอดสีเหมือนพ่อ แต่เด็กทั้งสองก็ได้รับความรักจากปู่ ย่า และ อา ที่แต่งงานแต่ไม่มีบุตร

ลักษณะทางพันธุกรรม นอกเหนือจากกฎของเมน เดล