İDARİ YARGI

1. İDARİ YARGI İDARENİN DENETLENMESİ

2. I.GENEL OLARAK • Denetim en genelanlamıyla ‘olmasıgereken’ ile ‘olan’ arasındayapılankarşılaştırmadır. • Denetiminamacıgüçlüvezayıfyönlerinbelirlenmesiyleolanınolmasıgerekeneyaklaştırılmasıdır. Bu anlamdaidarenindenetlenmesinintemeldeikiamacıvardır: • İdarenineylemveişlemlerindehukukaaykırıdavranmasınıönlemek(hukuksaldenetim), • Kamuyararının en rasyonelşekildegerçekleşmesinisağlamaktır(yerindelikdenetimi).

3. İdareninDenetimi; • Işlevininkapasımınagöre:(genel-özeldenetim) • Içeriğinegöre:(uygunluk-performansdenetimi) • Yapılışnedeninegöre:(isteğebağlı-zorunludenetim) • Yapanorganagöre:(yasama-kamuoyu-idari-ombudsman-yargıdenetimi) gibitürlereayrılmaktadır.

4. İdareninhukukauygundavranmasınısağlamakiçinçeşitlidenetimyollarıgeliştirilmiştir.Bunlaryargıdışıdenetimveyargısaldenetimyollarıolmaküzereikiyeayrılmaktadır.İdareninhukukauygundavranmasınısağlamakiçinçeşitlidenetimyollarıgeliştirilmiştir.Bunlaryargıdışıdenetimveyargısaldenetimyollarıolmaküzereikiyeayrılmaktadır. • Yargıdışıdenetimyollarıileyargıdenetimiarasındakifarklarşunlardır: • Yargıdenetimiileidariişlemveeylemlerin ‘hukukauygunluğu’ denetlenir. Oysayargıdışıdenetimyollarıileidariişlemveeylemlerin hem ‘hukukauygunluğu’ hemde ‘yerindeliği’ denetlenir. • Yargıdenetimi, çokdahasıkıkoşulveusullerebağlanmıştır.yargıdenetimininyapılabilmesiiçinmutlakabirbaşvurununolmasıgerekir. Öteyandanyargıdenetimi belli usulkurallarınabağlanmıştır. Oysayargıdışıdenetimyollarıçoğukezbirbaşvuruyagerekolmaksızın, kendiliğindenhareketegeçerlervedahabasitusulleretabitutulmuşlardır.

5. II. YARGI DIŞI DENETİM • A. İDARİ DENETİM • İdareninyapmışolduğueylemveişlemlerinidarikuruluşlartarafındandenetlenmesidir. 1.Genel İdariDenetim Aynıkamutüzelkişiliğiiçerisindeyeralanikimercidenbirirnindiğerininişlemyadaeyleminidenetlemesibiçimindehiyerarşi(içdenetim) denetimi; birkamutüzelkişisiyadaorganınyapmışolduğubirişlemyadaeyleminbirbaşkakamutüzelkişisiyadaorganıtarafındandenetlenmesibiçimindeiseidarivesayet(dışdenetim) denetimidir.

6. a. Hiyerarşiİdaridüzenigerçekleştirmekiçinüstmakamveyamemurlarınastderecelerdekimakamveyamemurlarüzerindesahipolduğugüçtür. • Hiyerarşikmakamlar: • Hiyerarşininkapsamı: • Hiyerarşininniteliği:

7. b. İdarivesayetMerkeziidareninidarelervehizmetselkuruluşlarüzerindekidenetimaracıdır. • Vesayetmakamları: • Vesayetyetkileri:

8. HiyerarşiileİdariVesayetinKarşılaştırılması • Hiyerarşiilişkisitekveaynıtüzelkişiiçindeyeralanbirilişkidir. İdarivesayetiseikiayrıtüzelkişiarasındayeralanbiriklişkidir. • Hiyerarşigenelidarivesayetistisnainiteliktedir. • İdarivesayetkanunlaverilir. Hiyerarşiisekanunolmasa bile mevcutbiryetkidir. • İdarivesayetdaryorumatabitutulur. Hiyerarşiisegenişyorumatabitutulur. • İdarivesayet emir vetalimatvarmeyatkisiiçermez. Hiyerarşiiseiçerir. • Hiyerarşideüstastınişlemleriniortadankaldırabilironlarıdeğiştirebilir. İdarivesayetteise, vesayetmakamınınvesayetetabimakamınişlemleriüzerindesınırlıbironamayetkisivardır. Onlarıdeğiştirmekyetkisikuralolarakyoktur. • İdarivesayetetabiorganlar, idariyargıyabaşvurabilir. Bazende idarivesayetyetkisiidariyargıdenetiminedoğrudantabidir. Oysahiyerarşiyetabimakamlarınüstmakamınişlemlerinekarşıidariyargıyabaşvurmahaklarıyoktur.

9. 2. ÖzelİdariDenetimHiyerarşidenetimivevesayetdenetimidışında, devletinözeldenetimkuruluşlarıtarafındanyapılandenetimdir. • a. Cumhurbaşkanıadınadenetim: DevletDenetlemeKurulu; İdareninhukukauygundüzenliveverimlibirşekildeyürütülmesininvegeliştirilmesininsağlanmasınamacıileCumhurbaşkanlığınabağlıolarakkurulanbirdenetimmakamıdır. • b. Meclisadınadenetim: Sayıştay; TBMM adınadenetimyapanbirdışdenetimorganıolarak, malisisteminişleyişindeçokbüyükbir role sahiptir.

10. aa. Sayıştayınkonumu • Anayasalbirörgüttür • Genelbütçeiçindeyeralır, dolaysıylaayrıbirkamutüzelkişiliğiyoktur. • Başkanveüyeleri TBMM tarafındanseçilir. • Yargısalniteliklikararlarınakarşıbirbaşkamercieitirazedilemez. • Anayasada, yargıbölümündedüzenlenmişolsa da yüksekmahkemelerarasındasayılmamıştır.

11. bb. Sayıştayıngörevleri • Kamuidarelerininmalifaaliyet, kararveişlemlerinihesapvermesorumluluğuçerçevesindedenetlervesonuçlarıhakkındaTBMM’yedoğruyeterlizamanlıbilgiveraporlarsunar. • Genelyönetimkapsamındakikamuidarelerinin; gelirgidervemallarınailişkinhesapveişlemlerininkanunvediğerhukukidüzenlemelereuygunolupolmadığınıdenetler, sorumlularınhesapveişlemlerindenkamuzararınayolaçanhususlarıkesinhükmebağlar. • GeneluygunlukbildiriminiTBMM’yesunar. • Kanunlarlaverilenincelemedenetlemevehükmebağlamaişlemleriniyapar. • cc. Sayıştayındenetimininkapsamı: • Düzenlilikdenetimi • Performansdenetimi

12. dd. Sayıştayındenetimalanı • Merkeziyönetimkapsamındakikamuidareleri • Sosyalgüvenlikkurumları • Mahalliidareler • Sermayesindekikamupayıdoğrudanveyadolaylıolarak %50’den fazlaolanözelkanunlarlakurulmuşanonimortaklıklarvediğerkamuidareleri • İKTİSADİ DEVLET TEŞEKKÜLLERİ • KAMU İKTİSADİ KURULUŞLARI • Öncekidüzenlemedeözelkanunlarınagöredenetlenenveartıksayıştaydenetiminegirenidareler • Özelleştirmekapsamınaalınanveözelleştirmeidaresibaşkanlığınadevredilenveözelleştirmeişlemitamamlananakadarsayıştaydenetiminetabiolankuruluşlar ee. Sayıştayınyargılamagörevi

13. B. SİYASAL DENETİMGenelseçimlegelenorganlarveyakişileraracılığıylayapılanvesiyasalsorumlulukdoğurandenetimdir. • 1. Hükümetin TBMM TarafındanDenetlenmesi • Hükümetinmecliskarşısında hem ortaklaşa hem de bireyselsorumluluğubulunmaktadır. Meclis; soru, meclisaraştırması, gensoru, genelgörüşmevemeclissoruşturmasıyollarıyladenetlemeyetkisinikullanmaktadır. 2. DilekçeHakkı Kamuileilgilidilekveşikayetlerinbildirilmesiyoluylaidarenindenetlenmesinekatkıdabulunmaktadır. Bu yönüylesiyasaldenetim, yalnızcamilletvekillerininistemiüzerinedeğil, bireylerindebaşvurusuüzerinebaşlatılabilir.

14. C. KAMUOYU DENETİMİ • Kamuoyu, belli birzamanda belli birsorunkarşısındabusorunlailgilenenkişilergrubunaveyagruplarınaegemenolankanıdır. • Kamuoyu, yönetenlerinyönlendirilmesiveiktidarınkarar alma süreçlerininetkilenmesiaçısındanönemlibiryeresahiptir. • Kamuoyudenetimininetkiliolabilmesiiçinkamuoyununserbestçeoluşabilmesigerekir. • Kamuoyudenetimiobjektifölçütleregöreyapılamadığıveolayınayrıntılarınainemediğiiçinidarenindenetlenmesibakımındanyetersizkalmasıdır.

15. D. KAMU DENETÇİLİĞİ(OMBUDSMANLIK) • 1.Genel Olarak • Ombudsman(kamudenetçisi), ilkeolarakparlementotarafındanatanan, ancakhükümetekarşıolduğukadarparlementoyakarşı da bağımsızolanidareninmağdurettiğibireylerinhiçbirşeklebağlıolmaksızınyaptıklarışikayetlerüzerinehareketegeçen, genişbirsoruşturmavearaştırmayetkisiyledonatılmışolan, idareninyaptığıhaksızlıklarıortayakoymak, takdiryetkisininkötüyekullanılmasınıengellemek, mevzuatasaygılıolmayıveuygunhareketetmeyisağlamak, icraikarektertaşımayanönerilerdebulunmakhakkaniyettedbirlerisalıkvermekvekamuhizmetlerinindahaiyigörülmesiiçingereklireformlarınyapılmasıönerilerindebulunmakamçlarınıgüdenkişilerdir.

16. 3. KamuDenetçiliğiKurumu2010yılında 5982 sayılıyasaylayapılananayasadeğişiklikleriilekamudenetçiliğikurumuanayasaldayanağakavuşturulmuştur. Dahasonra 14.06.2012 Tarihlive 6328 sayılıkamudenetçiliğikanunununkabuledilmesiyleyürürlüğegirmiştir. • a. KuruluşveAmacı • Kamuyönetimi-vatandaşilişkilerindekarşılaşılanuyuşmazlıklarıetkinvehızlıbirbiçimdeçözümüamacıyla, halkınşikayetleriyleilgilikonularda, yönetimidenetleyenamayönetimebağlıolmayanbirkamudenetçisi(ombudsman) sistemikurulmuştur.

17. b. KurumunGörevAlanıİdareninişleişiyleilgilişikayetüzerine, idarenin her türlüeylemveişlemleriiletutumvedavranışlarına; insanhaklarınadayalıadaletanlayışıiçinde, hukukavehakkaniyeteuygunlukyönlerinden, incelemekaraştırmakveidareyeönerilerdebulunmaklagörevlidir. Ancak??? • c. KurumunYapısı • Kurum, BaşdenetçilikveGenelSekreterliktenoluşur. Kurumdan, birbaşdenetçivebeşdenetçiylegenelsekretervediğerpersonelgörevyapar. d. KamuBaşdenetçisininSeçimi TBMM GenelKurulu, adayadaylarıiçindenbelirlediğiüçadayı TBMM Başkanlğınabildirir. Bildirimtarihindenitibaren 15 güniçinde, başdenetçiseçimlerinebaşlar.Başdenetçi TBMM GenelKurulutarafındangizlioylaseçilir.

18. e. Kurum’abaşvuru, yapılacakişlemlervedavaaçmasüresiaa. Başvuruusulü2577 SayılıİYUK’taöngörülenidaribaşvuruyollarıylaözelkanunlardayeralamzorunluidaribaşvuruyollarınıntüketilmesigereklidir.KamuDenetçiliğiKurumuna, 2577 sayılıkanunuyarıncayapılacakbaşvuruyaidaretarafındanverilecekcevabımtebliğitarihinden, idareyebaşvuruya60güniçindecevapvermediğitakdirdebusüreninbitmesindenitibaren6 ay içindebaşvurulabilir.Davaaçmasüresiiçindeyapılanbaşvuru, işlemeyebaşlamışolan(idari) davaaçmasüresinidurdurur.

19. bb. BaşvuruüzerinekurumcayapılacakişlemlerKurumunincelemevearaştırmakonusuylailgiliolarakistediğibilgivebelgelerin, buisteğintebliğedildiğitarihten30içindeverilöesizorunludur.Kurum, incelemevearaştırmasınıbaşvurutarihindenitibaren en geç6 ayiçindesonuçlandırır.Kurum, incelemevearaştırmasonucununvevarsaönerileriniilgilimercievebaşvuranabildirir,. Kurumbaşvuranaişlemekarşıbaşvuruyollarınıbaşvurusüresinivebaşvurulacakmakamıdagösterir.İlgilimerceğikurumunönerileridoğrultusundatesisettiğiişlemiveyakurumunönerdiğiçözümüuygulanabilirniteliktegörmediğitakdirdebunungerekçesini 30 güniçerisindekamudenetciliğikurumunabildirir. • cc. idaridavaaçmasüresininyenidenişlemeyebaşlaması • Başvurununkamudenetciliğikurumutarafından ret edilmesihalinde, durmuşolandavaaçmasüresigereçekli ret kararınınilgiliyetebliğindenitibarenkaldığıyerdenişlemeğedevameder.

20. III. YARGI DENETİMİ • A. GENEL OLARAK • Yargıdenetimi, yargıçgüvencesinesahip, bağımsızvetarafsızyargıçlartarafından, yargılamausulleriuygulanarakve salt hukuksalölçütleredayalıolarakyapılandenetimdir.

21. B. YARGI DENETİMİNDE UYGULANAN BELLİ BAŞLI SİSTEMLER • 1. YargıBirliğiSistemi • Yargıbirliğisisteminde, idareninyargısaldenetimigenelmahkemelerdeyapılmaktaayrıbiridariyargıörgütübulunmamaktadır. Bu sistemdeyargıbirbütünolarakörgütlenmiştir. • Yargıbirliğisisteminde, idareylebireyeşittutulmaktaveaynıhukukkurallarınatabikılınmaktadır.

22. 2. YargıAyrılığıSistemi(İdariYargıSistemi) • Yargıayrılığısistemi, idareninkamugücükullanarakyaptığıişlemveeylemleringenelmahkemelerindışındaayrıbiryargıkolundayeralanidariyargımercileritarafındançözüldüğüsistemdir. a. KuruluşYönünden Danıştaybiçimindeörgütlenme: Mahkemebiçimindeörgütlenme b. GörevleriYönünden Genişgörevliolma: Dar görevliolma:

23. C. ÜLKEMİZDEKİ İDARİ YARGI SİSTEMİ • ???

24. HASAN İNCE • 050110062