ÖĞRETMENLİK MESLEĞİNDE ETİK DEĞERLER

1. ÖĞRETMENLİK MESLEĞİNDE ETİK DEĞERLER

2. İŞLENECEK KONULAR • ETİĞİN TANIMI • MESLEK ETİĞİ • EĞİTİMDE ETİĞİN ÖNEMİ • ÖĞRETMENLİK MESLEK ETİĞİ • EĞİTİM YÖNETİCİLERİ VE ETİK

3. Etik; bütün etkinlik ve amaçların yerli yerine konulması;neyin yapılacağı ya da yapılmayacağının;neyin isteneceği neyin istenmeyeceğinin;neye sahip olunacağı ya da olunmayacağının bilinmesidir (Aydın,2003,18). Vazifesini tam yerine getirmemiş olanın vicdan yarasına, ne mazeretin devası, ne ilacın şifası deva getirmiş.. (Mevlana Celaleddin Rumi) ETİK NEDİR ?

4. MESLEK ETİĞİ • Günümüzde meslek etiğine olan ilginin giderek artmasının nedeni kimi mesleklerde karşılaşılan etik sorunlarını artması ya da artan sorunların farkına varılmasıdır (Tepe,2000,1). • Meslek Etiği: Meslek etiği ,özellikle doğrudan doğruya insanla ilgili mesleklerde uyulması gereken davranış kuralları olarak tanımlanabilir.

5. Meslek etiğinin en önemli yanlarından biri ,dünyanın neresinde olursan olsun,aynı meslekte çalışan bireylerin bu davranış kurallarına uygun davranmalarının gerekli olmasıdır (Kuçuradi,1988,21). Meslek etiğinin temelinde insanlarla ilişkiler yatar. Aynı meslekten bireylerin birbirleri ile ilişkilerinde belli davranış kalıplarına uymaları meslek etiğinin gereğidir( Aydın ,1993,71).

6. Mesleki etik ,grup onu koruduğu sürece yürürlükte kalabilen ve bireylere emreden,onları şu ya da bu şekilde davranmaya zorlayan ,kişisel eğilimlerine bir sınır çizen ve daha ileri gitmelerine engel olan kurallardan oluşmuştur (Durkheim,1949,13). Mesleki etiğin en ayırdedici özelliği,mesleği yerine getirirken işlenen kusurların,meslek çevresi dışında çok fazla tepki görmemesi,kamu vicdanının bu tür kusurlara ilgisiz kalmasıdır.

7. Mesleki gruplar ne kadar sağlam ve örgütlü olurlarsa, mesleki etik de o kadar gelişir ve saygınlık kazanır.Mesleki etik kuralları olarak belirlenen üyelerinin genel ve ortak olan davranış biçimlerini tanımlayan ilkelerin üç temel işlevi vardır. Yetersiz ve ilkesiz üyeleri ayırmak Meslek içi rekabeti düzenlemek Hizmet ideallerini korumak Bunun yanında mesleki etik ilkelerinin gurubun diğer üyeleri ve toplum ile ilişkilerini düzenleme işlevleri de vardır.

8. EĞİTİMDE ETİĞİN ÖNEMİ • Eğitim insanı doğumdan ölüme etkileyen ve bir şekle sokmaya çalışan bir süreçtir.Etik ise insanın ne yapmalıyım?Nasıl yapmalıyım? Sorularına vermeye çalıştığı yanıttır.Eğitim ve etik arasında bu anlamda zorunlu bir ilişki vardır. • Buradan hareketle eğitim,yaşam boyunca süren ”etik bir kendini tanıma sürecidir”.

9. Her tür eğitim etkinliğinde temel olarak dört boyut üzerinde durulması gerekmektedir.Bu boyutlar;”amaç”,”kapsam”,”yöntem” ve “değerlendirme “dir. Bu boyutlar aynı zamanda eğitim programlarının geliştirilmesinde sorulan dört sorunun da yanıtını oluşturmaktadır. Niçin? sorusunun yanıtını amaç boyutu oluşturmaktadır. Ne ? sorusunun yanıtını ise kapsam boyutunda verilir.

10. Nasıl ? Sorusu yöntem boyutunda yanıtlanır. Ne oldu? Sorusu ise değerlendirme boyutunda elde edilen bilgilerle yanıtlanabilir. Etik çok önemli bir tartışma alanıdır. Bu nedenle aşağıda eğitim-öğretim alanında bazı tartışmalara yer verilmiştir.

11. 1-Eğitimin niteliğinin ve yapısının insanlığın bu gününü ve geleceğini etkilemesi: Bu anlamda eğitim fırsat ve olanaklarının bireylere sunulma biçimi ya da eğitim haklarından yararlanabilmeleri konusunda gösterilen çabalar ya da ihmaller eğitim etiği açısından büyük önem taşımaktadır.

12. 2-Eğitimin insan davranışını değiştirme amacı gütmesi Eğitim en genel anlamda ,bireylere kendi yaşantıları yoluyla istendik davranışları kazandırma süreci olarak tanımlanmaktadır.Eğitimin tanımı ile birlikte etik tartışma ve sorgulamaların da başlaması kaçınılmazdır.Yukarıdaki tanımda bireylere istendik davranışların kazandırılmasından söz etmekteyiz.Ancak,bireylere kazandırılacak davranışların kime göre istendik olacağı,diğer bir deyişle hangi amaçlarla eğitim ve öğretim yapılacağı etik bir tartışmayı gerekli kılmaktadır.

13. 3-Eğitim-öğretim sürecinde insan davranışını değiştirmek amacı ile çeşitli yöntemler kullanılması • Eğitimi sunan kişilerin eğitim yöntemlerine ilişkin bilgi ve yaklaşımları,öğrencilerin öğrenme yöntemlerini de belirtmektedir. • Okullar ,öğrencilerin mutlu,sağlıklı ve özgür biçimde yaşayarak kendilerini gerçekleştirdiği yerler olmalıdır.Ancak okullarımız çocukların azarlandığı ve notun tehdit unsuru olduğu yerler olmamalıdır.

14. ÖĞRETMENLİK MESLEK ETİĞİ • Öğretmenlik ve etik birbirine çok yakın kavramlardır.Bunlar birbirinden ayrı düşünülemezler. İdeal bir öğretmen,yalnız kusursuz öğretme yetenekleri ile değil,aynı zamanda yaşama biçimi ile de örnek alınacak ahlaki bir modele dönüşür. • Yani bu anlamda öğretmen,öğrettiklerini örnek olarak yaşayan ideal biridir (Pieper,1999,118).

15. Meslek etiği ilkelerinin evrensel değerler üzerine kurulu olduğu gerçeğinden hareket edildiğinde branşı ne olursa olsun,hangi düzeyde öğretim etkinliğinde bulunursa bulunsun,bir öğretmenin bazı etik ilkeler doğrultusunda davranmasını beklemek yanlış olmayacaktır. Öğretmenlik yalnızca birtakım bilgilerin aktarılmasını kapsayan bir meslek olmanın ötesinde ,genç nesillere değerler kazandırılması hedefini de içeren bir meslektir.

16. Öğretmenlik meslek etiği ilkeleri 1. Profesyonellik ilkesi:Öğretmenlik meslek etiğinden bahsedebilmek için öncelikle ,öğretmenin işinde profesyonel olması gerekir.Öğretmenlik mesleğinin gerektirdiği görevleri belirtilen standartlar içinde yapabilecek yeterlilikte olmayan bir öğretmenin meslek etiği ilkelerinden söz etmek imkansızdır. Bu nedenle öğretmenlik mesleğinin birinci etik ilkesi profesyonelliktir.

17. Peki şimdi öğretmenin profesyonel davranışları nasıl olmalıdır. Örnek verelim; Görevle ilgili bilgi,beceri ve tutumları eksiksiz kazanmış olmak Hizmeti zamanında ve kusursuz sunmak Mesleği daha iyi yapabilmek için sürekli olarak özeleştiri ve değerlendirme yapmak Hizmette kaliteyi sağlamak Mesleğinin yöntem ve tekniklerini sürekli olarak geliştirmek…………………………..vb

18. 2. Hizmette Sorumluluk: En genel anlamda sorumluluk,belirli bir görevin istenilen nitelik ve nicelikte yerine getirilmesidir.Bu anlamda öğretmen bir kamu hizmeti olarak eğitimde üzerine düşen büyük sorumluluğun bilinci içinde olmalıdır.Bunun da ötesinde öğretmenler davranışlarından ve bunların topluma maliyetinden kendileri ve toplum adına sorumluluk duymalıdır.Şu unutulmamalıdır ki öğretmenler kamu görevlileri olarak eylem ve kararlarının doğuracağı sonuçlar konusunda topluma hesap verebilmektedir.

19. 3. Adalet:Öğretmen her türlü eyleminde adil olmak ve öğrenciler arasındaki ilişkilerde de adaleti sağlamak sorumluluğuna sahiptir.Öğrencilere söz hakkının adil olarak paylaştırılmasından başlayıp,sınıf içi ve dışı etkinliklere katılıma kadar uzayan her türlü etkinlikte adaletin sağlanması son derece önemlidir. Öğretmenin adaletine hangi noktalarda gereksinim vardır?İnceleyelim

20. Öncelikle öğretmen sınıf içindeki öğrenme fırsat ve olanaklarından öğrencilere adil yararlanma hakkı tanımalıdır. Öğretmen değerlendiren ve öğrenci performansı hakkında yargılarda bulunan biri olarak, değerlendirmede adaleti sağlamalıdır. Öğrencilerin en çok adaletsizliğe uğrayabildikleri konulardan biri de öğretmenin ilgi ve desteğini kazanmak konusudur. Bazı öğrencilerle daha fazla ilgilenirken bazılarına daha aza zaman ve kaynak ayıran bir öğretmen ne derece adil davranmış olacaktır?

21. 4- Eşitlik :Eşitlik yararların, sıkıntıların, hizmetlerin dağıtılmasında sınırların belirlenmesini içerir Temel Bireysel Eşitlik: bir okula kaydolan bütün öğrenciler eşittir. Öğretmen sınıfındaki bütün öğrencilerine eşit davranmalıdır. Kısmi Eşitlik: Farklı guruplara eşitlik sağlanması için farklı davranılmasını içerir. Buna göre sınıftaki bütün öğrenciler eşittir ancak sınıfta bir engelli öğrenci varsa ona farklı davranılarak onu diğer öğrencilerle eşit hale getirebilirsiniz

22. Blokların Eşitliği: Toplumda doğal olarak ortaya çıkmış bloklar vardır. Örneğin; Kadın-erkek, yaşlı-genç Günlük uygulamalara bakıldığında öğrencilerin pek çok eşitsizliğe maruz kaldığı görülebilir. Örnek: Bazı öğretmenlerin başarılı öğrencilerle daha çok ilgilenip, onlara daha çok zaman ayırdıkları, oysa başarısı düşük öğrencilerin bu durumda daha da başarısız oldukları bir gerçektir.

23. Öğrencilerin velilerinin meslekleri de bir başka eşitsiz davranış nedenidir. Üst sosyo- ekonomik düzeyden ve öğretmenlere katkı sağlayacak (doktor, avukat, esnaf, politikacı) mesleklere sahip velilerin öğrencilerine, bazı öğretmenlerin daha yakın ve ilgili davranabildikleri görülmektedir (Aydın, 2003, 64).

24. 5. Sağlıklı ve güvenli ortamın sağlanması: Öğretmenlerin en temel etik sorumluluklarından biri de sınıf ortamında düzen ve disiplini sağlayarak, öğrenci sağlığını ve güvenliğini tehdit edecek her türlü unsurun ortadan kaldırılmasını sağlamaktır.

25. 6. Yolsuzluk yapmamak:En genel anlamıyla yolsuzluk bir çıkar karşılığında kamu yetkilerinin yasa dışı kullanımı olarak tanımlanabilir. Burada sağlanması amaçlanan maddi kazançlar olabileceği gibi parasal olmayan özel amaçlar da olabilir. Öğretmenin mesleğini kullanarak kişisel çıkar sağlamasına örnekler verecek olursak; Kendi kitabını yada ders materyallerini üstü kapalı ve zorlamayla satması. Bunun yanında öğrenci velilerinden pahalı hediyeler kabul etmesi beklenebilir.

26. 7. Dürüstlük, Doğruluk ve Güven:Etik davranış başkalarıyla ilişkilerde dürüst olmayı gerektirir. İçten ve dürüst davranmayan öğretmenler ilişkilerde kendi sonlarını hazırlarlar ve güven ortamı ortadan kalkar. Oysa güven ilişkilerin temel unsurudur. Öğretmenlerin mesleki etkinlikleri yerine getirirken öncelikle kendilerine güvenmeleri gerekir. Bu özgüven onların toplumun güvenine ve saygısına layık olmalarını da sağlayacaktır.

27. 8. Tarafsızlık:Nesnel olabilmek kişinin duygularını değil, aklını kullanmasını gerektirir. Bireylerin nesnel olabilmeleri, karşılarındaki birey yada olaylar hakkında kendi ilgi, gereksinim ve korkularını işe karıştırmadan, bu görüntüleri çarpıtmadan aradaki farklılığın görülmesini gerektirir (Fromm, 1981, 113-114). Öğretmenin tarafsızlığı mesleki ve etik açısından son derece önemlidir.

28. 9. Mesleki Bağımlılık ve Sürekli Gelişme:Öğretmenler bir lider olarak hem kendi mesleki bağlılık ve gelişmesini hem de öğrencilerin mesleki bağlılık ve gelişmesini sağlamaya çalışmalıdır. Mesleki bağlılığın bir gereği olarak sürekli gelişmeyi sağlamak için öğretmenlerin; Meslekleri ile ilgili yeniliklere açık olması, Mesleki performanslarını artırabilmek için kendilerine sağlanan eğitim olanaklarından en iyi şekilde yararlanması,

29. Mesleki yayınları ve teknolojik gelişmeleri sürekli izlemesi, Yeni gelen meslektaşlarının işe ve çevreye uyumlarına yardımcı olması gerekir,

30. 10. Saygı:İnsan her şeyden önce insan olduğu için değerlidir. İnsanın değeri ve onuru, insan ilişkilerinde köşe taşı niteliği taşır. İnsan canlı varlıklar içinde en gelişmiş olan, düşünen, akıl yürüten, iletişim kuran, gelecek için planlar yapan bir varlıktır ve bu yönleriyle saygıdeğerdir (Aydın, 1993, 73). Bu açılardan değerlendirildiğinde öğretmenin her şeyden önce insanın değerine ve bütünlüğüne saygı göstermesi gerekir. Bu anlamda öncelikle öğrencinin varlığına ve bütünlüğüne saygı gösterilmesi gerekmektedir.

31. Öğrencilerin dayak, şiddet, hakaret, isim takma, belli özelliklerinden dolayı aşağılanma gibi öğretmen davranışlarına maruz kalması etik açıdan son derece yanlıştır. Öğrenci saygı gösterilerek, saygı duymayı öğrenecektir ve bunu yapacak olan kişide öğretmendir. Öğretmenin kendisinin bu tür davranışları, öğrencinin varlığı ve bütünlüğünde giderilmesi olanaksız yaralar açmaktadır.

32. Yine öğrencilere ait gizli ve mahrem bilgileri diğer öğrenciler yada öğretmenlerle paylaşmak, öğrencinin yada ailesinin özel yaşamına karşı saygı göstermemek de etik dışı bir davranış olarak değerlendirilmelidir. Öğretmenlik etiğinde bir başka unsurda velilere karşı gösterilmesi gereken saygıdır. Öğretmenlerin etik bir yükümlülük içinde saygı göstermeleri gereken bir diğer grupta meslektaşlarıdır. Öğretmenlerin birbirlerinin yeterlilik ve kişiliklerine saygı göstermeleri beklenmektedir.

33. Bunun bir gereği olarak birbirleri hakkında sınıf içinde yada dışında, öğrenci yada velilerin yanında olumsuz yorumlar ve dedikodu yapmaktan kaçınmalıdırlar. Bu doğrultuda özetlenecek olursa öğretmenler: Herkesin değerine ve varlığına saygı göstermelidir Herkesin özel yaşamına saygı göstermelidir Herkesin özerkliğine ve kararlarına saygı göstermelidir İnsanlar arasındaki farklılıklara saygı göstermelidirler

34. 11. Kaynakların Etkili Kullanımı:Kurumsal ve kamusal kaynakların etkili kullanımı öğretmenlerden beklenen bir başka önemli etik davranıştır. En kıt ve değerli kaynak zamandır. Bu açıdan öğretim ve eğitim zamanının etkili kullanımı öğrencilerin yararını en üst düzeye çıkaracaktır.

35. EĞİTİM YÖNETİCİLERİ VE ETİK • Eğitim yönetimi yönetim biliminin bir alt alanıdır.Eğitim yönetimi,toplumun eğitim gereksinimi karşılamak üzere kurulan eğitim örgütünü önceden belirlenen amaçlarını gerçekleştirmek için etkili işletmek,geliştirmek ve yenileştirmek sürecidir (Başaran,1993,12).

36. Eğitim yönetimi ve bunun bir alt alanı olan okul yönetimi,devletin eğitim politikalarını ve yetkili organların bu politikalar doğrultusunda saptadığı genel ve özel eğitim amaçlarını gerçekleştirmekle yükümlüdür.(Kaya,1993,43). Bu nedenle eğitim yöneticilerinin,görevlerini yerine getirirken,yasa ve politikalar kadar mesleki etik ilkelerine de uygun davranmaları gerekir.

37. OKUL YÖNETİMİNDE ETİK DEĞERLER • Eğitim yöneticisi eğitim sistemi içinde çok önemli bir birimi temsil etmektedir. • Eğitim yöneticisinin liderlik biçimi ve her gün yüz yüze geldiği durumlarda gösterdiği mesleki ve ahlaki davranışlarında, sahip olduğu etik değerlerin yansımaları görülür. • Günlük kararlarda bilinç altında yer alan ahlaki eğilimler davranışları etkilemektedir.

38. Öğretmenlerin ve diğer çalışanların moralini düşüren en önemli etkenlerden biri yöneticilerin dürüstlüğü ve tarafsızlığından kuşku duyulmasıdır. Etik ilkeler yöneticilerin tartışmaya açık eylem ve kararlardan uzak durmalarını, doğru olmayan ancak çekici gelen yaklaşımlardan kaçınmalarını sağlar. Eğitim yöneticiliğinde etik ilkeler aşağıda belirtilmiştir;

39. 1-)EĞİTİM FELSEFESİNE UYGUN BİR VİZYON GELİŞTİRİLMESİ • Eğitim felsefesine uygun vizyon geliştirmemiş bir eğitim yöneticisi,muhtemelen insan ilişkileri ve karar sürecinde tutarsızlık yaşayacaktır. Eğitim yöneticileri geliştirdikleri vizyonu gerçekleştirmelidirler.Bu gerçekleştirme duygularla değil,sınanmış ilkelerle yapılmalıdır.

40. 2-) GÜÇLÜ BİR ETİK LİDERLİK UYGULANMASI • Birey eğitim yöneticisi,okuldaki etik havanın kurulmasında en temel belirleyicidir.Eğitim yöneticisinin aldığı tüm kararlar,okulun etik havasını oluşturur. • Eğer eğitim yöneticisi,okulda kalitesiz eğitim verilmesine göz yumuyorsa bu durum toplumun ve öğrencilerin aldatıldığı bir havanın oluşulmasına neden olur.Bunun yanında mesela okul yöneticisi öğrenci devamsızlığını önemsemeyip göz yumarsa okulun havası” okul önemli değildir” mesajını verir.

41. Eğitim yöneticisi şu soruları kendine sormalı ve yanıtlamalıdır. Okulda başarmak istediğimiz şey nedir? Okulun öğrencilere ve topluma karşı yükümlülükleri nelerdir? Okul içersinde öğretmenlerin ve öğrencilerin davranışları neden önemlidir? İşte yukarıdaki soruların cevaplarını vermek okulun amaç ve havasının belirlenmesinde önemlidir.

42. 3-)AYRIMCILIĞIN ORTADAN KALDIRILMASI Eğitim yöneticisi ayrımcılığı hoşgörmez. Eğitim yöneticileri bir etik ve eğitim sorunu olarak ele alınmalıdır.

43. 4-)ETKİLİ ÖĞRETİMİN BİR ÖDEV OLARAK GÖRÜLMESİ • Okulda Eğitim Ve Öğretimin zayıf olması,iyi öğretmenlere,öğrencilere ve topluma zarar verir. • Öğretimde ve eğitimde zayıf öğretmenler,öğrencilere zengin bilgilerin ve sağlıklı bir öğrenme ortamının sağlanmasını engeller.Öğretmenin başarısızlığı öğrenciyi yaşam boyunca olumsuz etkiler.

44. Eğitim yöneticisi,toplumun,öğretmenin ve öğrencinin hakları arasında sağlıklı bir denge kurmalıdır. Öğrenciler öğretmeni değiştirme gücüne sahip değildirler. Bu nedenle zayıf öğretmenlerin geliştirilmesi ve başarılı hale getirilmesi için teşvik edilmeleri okul yöneticilerine bağlıdır.

45. 5-)HERKES TARAFINDAN İSTENEN KARAR,HER ZAMAN DOĞRU KARAR DEĞİLDİR. • Eğitim yöneticilerin,herkes tarafından istenen,beklenen kararlar ile doğru kararları birbirinden ayırması gerekmektedir. • Bazen istenen kararlarla doğru kararlar birbiri ile bağdaşmaz. • Bilinçli eğitim yöneticisi sorunları bütün yönleri ile ele alırlar ve etik sorunları gözardı etmezler.

46. 6-) KARARLARDA BELİRLEYİCİ OLARAK, OKULUN ÜYELERİ İÇİN DOĞRU OLAN KARARI ALMAK • Kararlarında belirleyici olarak yalnızca örgüt için iyi olanları alan eğitim yöneticileri,örgütlerin üyelerinin gereksinimlerini karşılamak zorunda olduklarını unuturlar. • Böylece okullar ,ailelerinin yakınmalarını görmezlikten gelir,öğrencilerin gereksinimlerini göz önüne almaz, yöneticiler sadece belli işleri yapan bireyler olarak görülür.

47. Okul yöneticisinin birincil amacı,hizmet etmektir.Hizmetin amacı: Öğrencilerimize,öğretmenlerimize ve velilerimize nasıl yardımcı olabiliriz? Öğrencilerimize,öğretmenlerimize ve velilerimize yardım yollarını nasıl geliştirebiliriz?

48. 7-)ETİK KONULARDA CESARETİN, EĞİTİM YÖNETİCİSİNİN ROLERİNİN AYRILMAZ BİR PARÇASI HALİNE GETİRİLMESİ • Etik davranış,etik cesaret olmaksızın olanaksızdır. • Eğitim yöneticisi davranışının etik olduğunu iddia edebilir,ancak kızgın bir veli ile,üst düzey yöneticiler ile,öğretmenlerle,ya da bir baskı gurubu temsilcisi ile karşı karşıya kaldığında etik cesaretini kaybederse,davranışını savunamaz. • Eğitim yöneticisi okulunun veya kurumunun kuralları ihlal edildiğinde hayır diyebilmelidir.

49. 8-)ETİK DAVRANIŞ, DOĞRULUK VE AHLAKİ EYLEMLERİN BÜTÜNLEŞMESİ • Eğitim yöneticisi etik değerleri astları ile paylaşamıyorsa,okulda etik bir hava yaratılamaz. • Eğitim yöneticisi,toplumun değerlerine dayalı bir etik ilkeler dizisi geliştirilmeli ve bunu mutlaka okulun diğer üyeler ile paylaşmalıdır. • Eğitim yöneticisinin etik bakımdan da liderlik yapması gerekir.

50. Etik liderlik; Okulun kaynaklarının doğru kullanımı, Bireylere adil davranmak, Öğretmenlerin etkili bir öğrenme ortamı sunmaları, Programların toplumsal gereksinimleri karşılaması, Öğrenci başarısı ve kendini gerçekleştirmelerinin sağlanması, Okula katılımı ve öğrenme sürecinde işbirliğinin sağlanması ile yakından ilgilidir.