CÜMLE ÇEŞİTLERİ

CÜMLE ÇEŞİTLERİ

Anlamlarına göre cümleler • 1.Olumlu Cümle • İş oluş veya hareketin yapıldığını gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini bildiren cümlelerdir. • Bütün gün evde oturdum. • Yarın yağmur yağacak.

Olumsuz bir değer yargısı taşıyan bazı cümleler şekil bakımından olumsuz görünmelerine rağmen anlamca olumludur. • Hırsız,kasadaki tüm paraları çalmış. • Bu cümlede geçen çalma fiili olumsuz bir davranıştır.Ancak cümle olumludur.Çünkü cümlenin bildirdiği iş(çalma) gerçekleşmiştir.

2.Olumsuz Cümle • İş oluş veya hareketin yapılmadığını gerçekleşmediğini ve gerçekleşmeyeceğini bildiren cümlelerdir.Yüklemi fiil olan bir cümleyi olumsuz yapabilmek için fiil kök ya da gövdesine “-me,ma” olumsuzluk eki getirilir. • Bütün gün evde oturmadım. • Yarın yağmur yağmayacak.

Bir cümlede iki tane olumsuzluk unsuru varsa,o cümle anlamca olumludur. • Ödevini yapamayan yok • Bu bahçede güzel çiçekler yok değil

ÖRNEK • Aşağıdaki cümlelerin hangisi anlamca olumludur? • A)Bize ne zaman geldi ki şimdi gelsin • B)Oraya ne gittim,ne de giderim • C)Beni de seni de tanımıyor değil • D)Benimle bir kere bile konuşmuş değil.

3.Soru Cümlesi • İş,oluş ya da hareketin yapılıp yapılmadığını,gerçekleşip gerçekleşmediğini soru yoluyla öğrenmek için kurulan cümlelerdir.Soru cümlelerinin sonuna (?) konur. • Bir cümleye soru anlamı kazandırmak için soru sözcüklerinden veya soru eki “mi” den yararlanılır. • Hangi takımı tutuyorsun ? • Daha önce beni görmüş müydünüz?

İçerisinde soru sözcüğü ve soru eki olan her cümle soru cümlesi değildir. • Ne kadar güzel bir kız! • Köşeyi döner dönmez karşıma çıkmasın mı! • Güzel mi güzel bir rüyaydı! • Böyle bir yemek yenmez mi hiç!

ÖRNEK • Aşağıdaki cümlelerin hangisi soru cümlesidir? • A)Neden canım sıkılıyor diye kendime sordum. • B)Nasıl başarılı olduğumu göreceksiniz. • C)İşin içinden nasıl çıkacağımı bilemiyorum. • D)Kitapları nasıl bulduğunu mu anlatacaksın.

“Aşağıdaki cümlelerin hangisi anlamca olumludur veya olumsuzdur?” şeklindeki sorularda soru cümlelerinin de olumlu ya da olumsuz anlamlar taşıyabileceğini unutmayınız! • İşini bitirdin mi de oturuyorsun?(bitirmedin) • Susuz temizlik olur mu?(olmaz) • Öksüze hangi insan yardım etmez?(eder)

ÖRNEK • Aşağıdaki cümlelerin hangisi anlamca olumludur? • A)Dersi dinledin mi de konuşuyorsun? • B)Neden herkes güzel olmaz? • C)Kitap okudum mu rahatlıyorum. • D)Dilsiz öğretim olur mu?

2.Ünlem cümlesi • Sevinç,korku,üzüntü,heyecan,şaşkınlık gibi duyguları ifade eden cümlelerdir.Ünlemlerin ya da içerisinde ünlem bulunan cümlelerin sonuna ünlem (!) konur. • Sakın ha,dediklerimi unutma! • Oh!Sonunda rahatladım.

5.Şart cümlesi • İşin,hareketin ya da oluşun yapılmasının veya yapılmamasının belli bir şarta bağlı olduğunu bildiren cümlelerdir.Cümlelere şart anlamı “-se” ekiyle kazandırılır. • Sınavı kazanırsam dünyalar benim olur. • Görürsem selamını söylerim. • Seversem sonuna kadar…

Cümlelere şart anlamı -se ekiyle kazandırılır.Ancak bir cümlenin şart anlamı taşıması için cümlede -se ekinin bulunması zorunluluğu yoktur. • Sınavı ancak disiplinli çalışmayla kazanabilir. • Tekrar dönmek üzere giderim. • Ankara’ya geldiğinde bize uğrayacak.

ÖRNEK • Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin gerçekleşmesi bir koşula bağlıdır? • A)Zamanında geleceğim diyorsun ama gecikiyorsun • B)Çalışıyorsun ama bu tempoyla bitiremezsin. • C)Günlerdir aradı ama izine rastlamadı. • D)Sinemaya giderim ama sen de gelirsen

6.İstek cümlesi • İş,oluş ya da hareketin oluşmasının ya da gerçekleşmesinin arzulandığı cümlelerdir.Cümlelere istek anlamı “-e” ekiyle kazandırılır. • Yarın okula gidelim. • Güzel bir cümle yazalım • Artık bu konuyu kapatalım.

“Hangi cümlede istek söz konusudur?” şeklindeki sorularda seçeneklerde sadece • “-e,a” eki almış sözcükler aranmaz.Bu ekleri almadığı halde istek anlamı taşıyan emir ve zorunluluk ifade eden cümleler de vardır. • Bahçedeki otları temizle. • Bu yıl takdir almalısın.

ÖRNEK • Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir istek anlamı söz konusudur? • A)Belki yarın imtihana gireceksin. • B)Nihayet oraya benden önce gideceksin • C)Ziyaretten sonra tekrar eve döneceksin • D)Öyle sanıyorum ki bir hayli yürüyeceksin

7.Emir cümlesi • Bir işin yapılmasının ya da yapılmamasının emredildiği cümlelerdir. • Yerdeki taşları hemen topla. • Gürültü yapmayınız. • Erken yatıp,erken kalkın.

Öğe Dizilişlerine Göre Cümleler • 1.Kurallı(Düz)Cümleler • Yüklemi sonda bulunan cümlelerdir. • Öğretmen dersini güzelce anlattı. • En sevdiğim çiçek kardelendir. • Kızı görünce gözleri sulandı.

2.Devrik Cümle • Yüklemi cümle sonunda bulunmayan cümlelerdir. • Bir yaz günü geçtik Tuna’dan kafilelerle • Canlandı o meşhur ova at kişnemesiyle • İnsandır bence en değerli varlık.

3.Eksiltili Cümle • Yüklemi düşmüş,söylenmemiş cümlelerdir. • Harman yel ile düğün yel ile…(olur) • Aslan yatağında yiğit çağında…(belli olur) • Bu gün neye çalıştınız?-Türkçeye…(çalıştık)

ÖRNEK • Aşağıdakilerden hangisi devrik cümledir? • A)Öğrencilik hayatımız unutulur gibi değildi • B)Gurur duyarız sizin başarınızla • C)Güzel günler hepimizin umududur • D)Durumu size anlatmam gerekiyor.

Yüklemin Türüne Göre Cümleler • 1.Fiil Cümlesi • Yüklemi çekimli fiil olan cümlelerdir • Çocuk koşa koşa yanıma geldi. • Adam birden duygulandı. • Akşamleyin köyüne vardı.

2.İsim Cümlesi • Yüklemi isim veya isim soylu bir sözcük olan cümlelerdir. • Türkiye’nin başkenti Ankara‘dır. • Adamın üstü başı leş gibiydi. • Bütün işlerin sorumluluğu bendeydi.

ÖRNEK • Aşağıdaki cümlelerden hangisi yüklemine göre “En güzel eğitim yeri okuldur” cümlesine benzemektedir? • A)Kolundaki saat çok değerliydi. • B)Yol üzerinde şirin köylere rastlanır. • C)İki yıl aradan sonra kardeşini görebildi. • D)Nemrut Dağında güneşin doğuşunu izledim.

Yapılarına Göre Cümleler • 1.Basit Cümle • Tek yüklemi olan tek yargı bildiren cümlelerdir.Bu tür cümlelerde yüklemden başka fiil soylu herhangi bir sözcük (fiilimsi) yer almaz.Ayrıca yüklem isim soylu bir sözcük de olabilir. • Kararlı adamlarla bana doğru yaklaştı. • Eğitimde en önemli etken disiplindir. • Türkiye’nin en güzel kenti İzmir’dir.

2.Birleşik Cümle • Yüklemi tek olan ancak birden fazla yargı bikdiren cümlelerdir.Bu tür cümlelerde yüklemden başka en az bir fiil soylu sözcük (fiilimsi) bulunur.Yüklemin bildirdiği yargının yanında bu fiilimsilerin her biri de birer yargı bildirir.Asıl yargıya “temel cümle” asıl yargıyı destekleyen yargıya da “yan cümle” denir. • Öğretmen içeri girince konuşma kesildi. • Gülmek sana yakışıyor. • Atı alan Üsküdar’ı geçti. • En hızlı gelişen şehrimiz İstanbul’dur.

Birleşik cümle üçe ayrılır; • A)Girişik Birleşik Cümle • Bu cümlelerde yan cümlecik fiilimsilerle oluşur. • Konuşmaktan hoşlanmaz(isim-fiil) • Son gülen iyi güler.(sıfat-fiil) • Ağlaya ağlaya gelmiş(bağ-fiil)

B)Ki’li Birleşik Cümle(ilgi cümlesi) • Yan cümlenin temel cümleye ki bağlacıyla bağlandığı cümlelerdir. • Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini (T.cümle) (Y.cümle) • Şart Birleşik Cümle • Yan cümlenin temel cümleye şart anlamı kattığı cümlelerdir.“-se” ekiyle yapılır. • Bakarsan ne yaptığını görürsün (Y.cümle)

3.Sıralı Cümle • Birden çok yüklemi olan ve birden fazla yargı bildiren cümlelerdir.Birden çok yüklem demek birden çok cümle demektir.Bu cümleler birbirlerine virgül(,) veya noktalı virgülle(;) bağlanmıştır.

Sıralı cümlelerin birleşik cümlelerden farkı,birden fazla yüklemin bulunmasıdır. • Çocuklar piknikte güldüler,eğlendiler. • At ölür,meydan kalır,yiğit ölür,şan kalır. • Güneş doğmuş,ortalık aydınlanmıştı.

Sıralı cümleler öğe ayrılıklarına göre ikiye ayrılır; • A)Sıralı Bağımlı Cümle • Sıralı cümleyi oluşturan cümleler arasında öğe ortaklığının olmasıdır. • Ahmet eve gitti,kitabını aldı.(özne aynı) • B)Sıralı Bağımsız Cümle • Sıralı cümleyi oluşturan cümleler arasında öğe ortaklığının olmasıdır.Bu cümlelerde cümleler arası anlam ilgisi vardır. • Araba devriliyor,yolcular bağırıyorlardı.(özne ayrı)

4.Bağlı Cümle • Anlamca ilgili birden fazla cümlenin bağlaçlarla birbirine bağlanmasıyla oluşan cümlelerdir. • Bağlı cümlelerde yüklem,sıralı cümlelerde olduğu gibi birden fazladır.Aralarındaki fark bu yüklemlerin sıralı cümlelerde birbirlerine noktalı virgül ve virgülle,bağlı cümlelerde ise bağlaçlarla bağlanmasıdır.

İstediğini aldıve dışarı çıktı. • Çok çalıştıancak sınavı kazanamadı. • Buraya geldegörüşelim. • Neokuyorne de yazıyordu.

ÖRNEK • “Demet evini ve okulunu çok özlemişti” cümlesinin yapısı bakımından çeşidi nedir? • A)Sıralı cümle B)Birleşik cümle • C)Basit cümle D)Bağlı cümle

CÜMLE ÇEŞİTLERİ