School of Education – Zomerschool 2012 Praktijkgericht onderzoek voor lerarenopleiders

1. Wetenschappelijke informatiebronnen op het internetOnline academische publicaties zoeken en verwerken School of Education – Zomerschool 2012 Praktijkgericht onderzoek voor lerarenopleiders Jan Bollansée (KU Leuven UBD)

2. Inhoud • Wetenschappelijke informatie en het WWW (3-12) • Zoekinstrumenten en zoek-strategieën (13-41) • Wetenschappelijke informatie-bronnen evalueren (42-52) • Referentiebeheer (53-59)

3. Inhoud Wetenschappelijke informatie en het WWW Zoekinstrumenten en zoek-strategieën Wetenschappelijke informatie-bronnen evalueren Referentiebeheer

4. 1. Wetenschappelijke informatie en het WWW • Indexed World Wide Web deel van het internet dat door algemene zoekmachines gedekt wordt recente schattingen komen uit op > 9,26 miljard webpagina’s (http://www.worldwidewebsize.com/ ) > 628 miljoen websites (http://news.netcraft.com/archives/category/web-server-survey/ )

5. 1. Wetenschappelijke informatie en het WWW • Indexed World Wide Web websites & webpagina’s die • publiek toegankelijk zijn • hoofdzakelijk statische inhoud aanbieden • via hyperlinks met elkaar verbonden zijn • openstaan voor web crawlers = SURFACE WEB

6. 1. Wetenschappelijke informatie en het WWW • Deep Web websites & webpagina’s die • afgeschermd zijn (uit commerciële of andere overwegingen) • op dynamische wijze inhoud aanbieden • niet via hyperlinks met andere websites verbonden zijn • bestandstypes bevatten die niet geïndexeerd kunnen worden

7. 1. Wetenschappelijke informatie en het WWW • Deep Web raming: tot 500x groter dan Surface Web!

8. 1. Wetenschappelijke informatie en het WWW • Academische publicaties op het internet wetenschappelijke artikelen en boeken traditioneel uitgegeven door commerciële uitgevers en organisaties

9. 1. Wetenschappelijke informatie en het WWW • Academische publicaties op het internet wetenschappelijke artikelen en boeken traditioneel uitgegeven door commerciële uitgevers > 90 % van academische output, inclusief nagenoeg alle toptijdschriften beschikbaar op Deep Web: abonnement of licentie vereist!

10. 1. Wetenschappelijke informatie en het WWW • Open Access beweging/praktijk om onderzoeksresultaten snel en vrij toegankelijk te verspreiden via het internet om kennis en onderzoek te stimuleren auteurs verlenen toestemming voor (her)gebruik van hun werk volgens de voorwaarden van een niet-exclusieve licentie onderzoeksresultaten zijn gemakkelijker te vinden en dragen zo meer bij tot verder onderzoek

11. 1. Wetenschappelijke informatie en het WWW • Open Access twee wegen • Gold Road: auteur publiceert in Open Access tijdschrift dat onmiddellijk gratis toegang verleent op eigen platform • Green Road: auteur publiceert in commercieel tijdschrift én archiveert Open Access versie in online archief = (institutioneel) repository

12. 1. Wetenschappelijke informatie en het WWW • Open Access KU Leuven onderschrijft principes van Open Access beweging – Green Road Website @ http://bib.kuleuven.be/ub/doelgroep-onderzoek/open-access Repository Lirias @ http://lirias.kuleuven.be ook geïntegreerd in Limo zoekplatform nog in volle ontwikkeling – niet zonder problemen

13. Inhoud Wetenschappelijke informatie en het WWW Zoekinstrumenten en zoek-strategieën Wetenschappelijke informatie-bronnen evalueren Referentiebeheer

14. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • “het internet” als informatiebron gebruiken is gemakkelijker gezegd dan gedaan • verschillende “onderdelen” complementair te gebruiken • efficiënt zoeken vereist goed plan/ doordachte strategie!

15. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën Informatievaardigheden = competentie: het geheel van kennis, inzicht, vaardigheden en attitudes nodig voor • het vaststellen van informatiebehoeften • het efficiënt terugvinden van relevante informatie • het evalueren van informatie • het effectief en correct gebruiken van informatie

16. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën Informatievaardigheden Belang voor de Associatie KU Leuven - Onderwijs: • informatievaardigheden als algemene competentie ingeschreven in de bamaprofielen • Normen voor informatievaardigheden in het hoger onderwijs

17. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën Informatievaardigheden Belang voor de Associatie KU Leuven – Bibliotheken: horizontale en verticale integratie van informatie-vaardigheden in bama-opleidingen mee bevorderen: • OOF-project ‘Flexibel inzetbare leerobjecten’ • blauwdruk voor een leerlijn informatie-vaardigheden + hulplijst ter evaluatie • online leerplatform

18. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken in het Surface Web 1) Drie types zoekinstrumenten: 1.1 Naslagwerken - encyclopedieën en woordenboeken - Wikipedia: in het Nederlands, Engels, Frans, … !! bewerkt door de ganse internetgemeenschap – met alle voor- en nadelen !!

19. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken in het Surface Web 1) Drie types zoekinstrumenten: 1.2 Onderwerps- of webgidsen - mensen met kennis van zaken selecteren per onderwerp de beste websites en ordenen ze in een boomstructuur die doorzocht en doorbladerd kan worden - kwaliteit verzekerd, maar soms moeilijk te navigeren en onmogelijk up to date te houden

20. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken in het Surface Web 1) Drie types zoekinstrumenten: 1.2 Onderwerps- of webgidsen - algemene: About.com, DMOZ – Open Directory Project (ook beschikbaar in het Nederlands), Yahoo! Directory Search - Vlaamse: Wegwijzer (Bibnet Vlaanderen) - hoger onderwijs: ipl2 (USA) (Intute en BUBL Link worden niet meer bijgewerkt sinds 2011)

21. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken in het Surface Web 1) Drie types zoekinstrumenten: 1.3 Zoekmachines - ongestructureerd zoeken, op basis van sleutel-woorden en kernbegrippen, in een automatisch en systematisch samengestelde databank - resultaten sterk bepaald door kwaliteit van zoek-termen, de manier waarop ze gecombineerd worden én de logica volgens dewelke de zoekmachine ze rangschikt - “verticaal zoeken” mogelijk, maar slechts weinig filters

22. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken in het Surface Web 1) Drie types zoekinstrumenten: 1.3 Zoekmachines - algemene: bv. Ask, Bing, Exalead, Google, Yahoo, … - gespecialiseerde – regionaal, per vakgebied of thema, bestandsformaat of publicatietype: bv. Kobala, LibraryThing, Picsearch, Internet Archive, … - meta-zoekmachines: voeren een zoekactie in meerdere zoekmachines tegelijk uit en presenteren de resultaten in één enkele lijst: bv. Dogpile, Ixquick, ...

23. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken in het Surface Web 2) Algemene zoektechnieken • Booleaanse operatoren: verbindingswoorden om je zoekactie mee te verfijnen ANDbeperkend: alle zoektermen moeten samen voorkomen in de zoekresultaten ORuitbreidend: de gebruikte zoektermen moeten niet allemaal voorkomen NOTbeperkend: de aangeduide term mag niet voorkomen

24. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken in het Surface Web 2) Algemene zoektechnieken • dubbele aanhalingstekens“ ” : zoeken naar een exacte zin of uitdrukking • haakjes( ) : zoektermen binnen een zoekactie groeperen (‘nesting’); kan gebruikt worden in combinatie met Booleaanse operatoren (in het bijzonder OR)

25. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken in het Surface Web 3)Bijzondere zoekopties en –operatoren per zoekmachine: • integreren “advanced search”-opties in de “basic search” • voor Bing: zie http://onlinehelp.microsoft.com/en-us/bing/ff808421.aspx • voor Google: zie http://support.google.com/websearch/bin/answer.py?hl=nl&p=adv_operators&answer=136861

26. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken in het Surface Web 4) Bijkomende zoekopties en –operatoren in Google filetype: (zonder spatie): bepaald bestandstype opgeven filetype:pdf filetype:ppt filetype: jpg author: (zonder spatie): zoeken op auteursnaam author:Flowers intitle of allintitle: (zonder spatie) om aan te geven dat de zoek-term(en) in de titel van een publicatie/site moet(en) staan intitle:environment allintitle:supply chain networks intext of allintext: (zonder spatie) om aan te geven dat de zoek-term(en) in de tekst van een publicatie/site moet(en) staan intext:plagiarism allintext:”financial crisis” site: (zonder spatie) om op een welbepaalde website of een specifiek domein te zoeken site:edu site:ond.vlaanderen.be leerplannen

27. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken in het Deep Web 1) Drie types zoekinstrumenten 1.1 Naslagwerken - commerciële encyclopedieën (al dan niet met input van de internetgemeenschap) & woordenboeken • Encyclopaedia Britannica, Universalis, Encyclopédie contributive Larousse en ligne • Le Grand Robert, Le Petit Robert, Oxford English Dictionary, Van Dale Onlinewoordenboeken • Who’s Who In The World enz.

28. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken in het Deep Web 1) Drie types zoekinstrumenten 1.2 Overzichten - per titel en per discipline - op websites van • uitgevers • (academische en openbare) bibliotheken

29. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken in het Deep Web 1) Drie types zoekinstrumenten 1.3 Zoekmachines - gestructureerd zoeken, op basis van sleutelwoorden en kernbegrippen, in een inhoudelijk gecontroleerde databank - resultaten sterk bepaald door kwaliteit van zoek-termen en de manier waarop ze gecombineerd worden, maar inhoud in principe gewaarborgd - uitgebreide sets van filters brengen reliëf en oriëntatie

30. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken in het Deep Web 1) Drie types zoekinstrumenten 1.3 Zoekmachines - bijzondere: databanken • zoekplatformen van afzonderlijke uitgevers • zoekplatformen van aggregatoren - zoekplatformen van bibliotheken • metasearch-instrumenten: bv. LibriSourcePlus • discovery services: bv. Limo

31. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken in het Deep Web 1) Drie types zoekinstrumenten 1.3 Zoekmachines - Limodiscovery service • integratie van klassieke bibliotheekcatalogus en zoek-machine voor e-bronnen • gedrukte & audiovisuele bronnen naast databanken en e-journals, boeken en tijdschriften naast hoofdstukken en artikelen • zoekresultaten in eerste instantie beperkt tot eigen col-lectie, maar uitgebreid bibliografisch zoeken ook mogelijk vanaf academiejaar 2012-13 uitgerold in heel de Associatie KU Leuven

32. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken in het Deep Web 1) Drie types zoekinstrumenten 1.3 Zoekmachines - twee algemene: Google Scholar (Google) Scirus (Elsevier) • gespecialiseerd in wetenschappelijke publicaties • indexeren artikelen, pre-prints, protocollen, patenten, websites van onderzoekers & instellingen, repositories, … • bronnenlijst Google Scholar niet beschikbaar

33. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken in het Deep Web 1) Drie types zoekinstrumenten 1.3 Zoekmachines - twee algemene: Google Scholar & Scirus • gratis toegankelijk d.w.z. gratis doorzoekbaar • verlenen GEEN toegang tot afgeschermde content: verloopt via IP-adresherkenning • on campus: toegangscontrole op de achtergrond • off campus: stuiterproxy/proxy server nodig

34. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken in het Deep Web 2) Algemene zoektechnieken • Booleaanse operatorenAND OR NOT • dubbele aanhalingstekens “ ” • haakjes( ) • truncatie & wildcards - het aantal zoekresultaten verhogen door te zoeken naar vorm- en spellingsvarianten - woordafbreking op gemeenschappelijke stam (niet te dicht bij het begin van woorden!) - gebruikte symbolen (bv. * ? $ #) en mogelijke plaatsing (begin/midden/eind) per databank controleren in Help-sectie

35. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken in het Deep Web 3) Bijzondere zoekopties en –operatoren - basiszoekfunctionaliteit in elke databank dezelfde - elke interface biedt nog aparte zoekmogelijkheden - kijk uit naar: • fielded/faceted searching: filters & facets • proximity operators: hoe dicht moeten de zoektermen bij elkaar staan? • onderwerpsbegrippen / thesauri: gecontroleerde woordenschat • citatie-informatie: in welke andere publicatie wordt naar deze publicatie verwezen?

36. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken naar Open Access publicaties Overzichten en zoekmachines (geïntegreerd) • DOAJ - Directory of Open Access Journals • DOAB - Directory of Open Access Books • OpenDOAR – Directory of Open Access Repositories • OAIster (onderdeel van WorldCat) … en de catalogus en/of discovery service van je bibliotheek

37. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken voor gevorderden Doel van systematisch literatuuronderzoek - alle belangrijke publicaties over het eigen onderzoeksobject terugvinden - op de hoogte blijven van nieuwe publicaties binnen het eigen onderzoeksdomein - op de hoogte blijven van nieuwe publicaties in verwante disciplines ... op de meest efficiënte manier...

38. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken voor gevorderden Zoekacties in (papieren en digitale) informatiebronnen gebeuren nog in belangrijke mate ‘live’: de onderzoeker voert het onderzoek zelf uit in de bibliotheek of aan het computerscherm Dit basiswerk kan aangevuld worden door middel van elektronische attenderingen • geïnitieerd tijdens ‘live’ onderzoek • bouwen voort op persoonlijke uitgevoerde zoekacties • houden de onderzoeker met (min of meer) regelmatige tussenpozen op de hoogte van nieuwe zoekresultaten

39. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken voor gevorderden drie types elektronische attenderingen • TOC-alerts: je ontvangt automatisch informatie over nieuwe artikels verschenen in • het laatste nummer van een tijdschrift • meerdere publicaties in een opgegeven onderzoeksdomein • op uitgeversplatformen: bv. OvidSP, ProQuest, Sage Journals, ScienceDirect • in bibliografische en full text databanken: bv. EBSCOhost, JSTOR, Web of Science • speciale TOCs-services: websites die de inhoudstafels van wetenschappelijke tijdschriften van verschillende uitgevers verzamel: bv. ticTOCs, JournalTOCs

40. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken voor gevorderden drie types elektronische attenderingen • TOC-alerts • Search alerts: een bepaalde zoekactie op exact dezelfde wijze automatisch laten herhalen in exact dezelfde dataset, met een vaste frequentie • beschikbaar in de meeste databanken met een moderne interface • ook beschikbaar in Google & Google Scholar

41. 2. Zoekinstrumenten en zoekstrategieën • Zoeken voor gevorderden drie types elektronische attenderingen • TOC-alerts • Search alerts • Citation alerts: op het niveau van afzonderlijke publicaties: je wordt verwittigd wanneer een publicatie op haar beurt geciteerd wordt in een nieuwere publicatie • beschikbaar op een beperkt, maar langzaam toenemend aantal platformen en databanken: bv. JSTOR, Sage Journals, Web of Science • niet beschikbaar in Google Scholar

42. Inhoud Wetenschappelijke informatie en het WWW Zoekinstrumenten en zoek-strategieën Wetenschappelijke informatie-bronnen evalueren Referentiebeheer

43. Informatie vinden is één ding, ze evalueren is nog iets anders relevantie en betrouwbaarheid bepalen Relevantie Voegt de gevonden informatie iets toe aan de kennis die ik over mijn onderwerp heb? Helpt de informatie om mijn onderzoeks-object nader te bestuderen? Helpt de informatie me om mijn onderzoeks-vraag te beantwoorden – geheel of gedeeltelijk? 3. Wetenschappelijke informatiebronnen evalueren

44. Informatie vinden is één ding, ze evalueren is nog iets anders relevantie en betrouwbaarheid bepalen Relevantie nuttige aanwijzingen: - titel - samenvatting/abstract - onderwerpsbegrippen / sleutelwoorden - inleiding & besluit - bibliografie - illustraties, tabellen en grafieken 3. Wetenschappelijke informatiebronnen evalueren

45. Informatie vinden is één ding, ze evalueren is nog iets anders relevantie en betrouwbaarheid bepalen Betrouwbaarheid Verschillende elementen helpen om te bepalen of de gevonden informatie gedegen en betrouwbaar is Intrinsieke criteria Externe factoren 3. Wetenschappelijke informatiebronnen evalueren

46. Betrouwbaarheid Verschillende elementen helpen om te bepalen of de gevonden informatie gedegen en betrouwbaar is Intrinsieke criteria 1.1 Publicatiedatum om te controleren wanneer een webpagina laatst gewijzigd is, typ javascript:alert(document.lastModified) in de URL-balk 1.2 Profiel en affiliatie van de auteur(s) 1.3 Uitleg over de gevolgde onderzoeksmethode 1.4 Bronverwijzingen 1.5 (Neutraal) Taalgebruik en (logische) structuur 3. Wetenschappelijke informatiebronnen evalueren

47. Betrouwbaarheid Verschillende elementen helpen om te bepalen of de gevonden informatie gedegen en betrouwbaar is Externe factoren – voor wetenschappelijke publicaties 2.1 Peer-reviewed (vóór publicatie) 2.2 Impact factor van tijdschriften 2.3 Recensie (na publicatie) 2.4 Citatiegegevens (op artikelniveau) 3. Wetenschappelijke informatiebronnen evalueren

48. Betrouwbaarheid Verschillende elementen helpen om te bepalen of de gevonden informatie gedegen en betrouwbaar is Externe factoren 2.1 Peer-reviewed (vóór publicatie) voorafgaand aan publicatie worden alle artikelen door enkele experts uit het relevante domein nagelezen toetsing van de aanvaardbaarheid en geldigheid van de gepresenteerde bevindingen, interpretaties, veronderstellingen en meningen deze praktijk is niet geheel van kritiek ontbloot 3. Wetenschappelijke informatiebronnen evalueren

49. Betrouwbaarheid Verschillende elementen helpen om te bepalen of de gevonden informatie gedegen en betrouwbaar is Externe factoren 2.2 Impact factor van een tijdschrift poging om het relatieve gewicht van een tijdschrift ten opzichte van de andere tijdschriften binnen eenzelfde discipline te kwantificeren jaarlijks berekend op basis van de citatiegegevens die verzameld worden op het Web of Knowledge, en gebruikt om tijdschriften te rangschikken in de Journal Citation Reports geeft voor een bepaald jaar (bv. 2012) het gemiddeld aantal keren aan dat een artikel, gepubliceerd in tijdschrift X in de twee voorafgaande jaren (bv. 2010-2011), geciteerd is geweest deze praktijk is niet geheel van kritiek ontbloot 3. Wetenschappelijke informatiebronnen evalueren

50. Betrouwbaarheid Verschillende elementen helpen om te bepalen of de gevonden informatie gedegen en betrouwbaar is Externe factoren 2.3 Recensie (na publicatie) veel wetenschappelijke tijdschriften hebben aparte secties gewijd aan besprekingen van recent gepubliceerde boeken collegiale toetsing na publicatie: uitgevers en auteurs sturen hun publicaties zelf rond ter bespreking essentieel aspect van het academische leven: op die manier corresponderen veel geleerden en onderzoekers met elkaar (verhuist nu wel richting blogosfeer) review article = publicatietype in heel wat databanken 3. Wetenschappelijke informatiebronnen evalueren