Pushteti gjyqësor

1. Pushteti gjyqësor Dr. Arta Vorpsi

2. Hyrje • Efektiviteti dhe qendrueshmëria e së drejtës varet nga zbatimi real i saj. • Këtë e garanton vetëm një sistem drejtësie i pavarur dhe i paanshëm. • Një sistem i tillë mund të realizohet nga gjykatat e specializuara për të dhënë drejtësi. • Dhënia e drejtësisë është kërkesë e domosdoshme e shtetit të së drejtës. Dr. Arta Vorpsi

3. Përkufizime • Pushteti gjyqësor ushtrohet nga gjykata të krijuara me ligj (gjykata e lartë, gjykatat e apelit dhe gjykatat e shkallës së parë). • Gjykata – organe të ngarkuara me ligj për të dhënë drejtësi. • Gjyqtarë – persona të specializuar për të dhënë drejtësi. • Ndalohet krijimi i gjykatave të jashtëzakonshme. • Lejohet krijimi i gjykatave të veçanta (gjykata për krimet e rënda). • Gjykatat nga pikëpamja organizative janë të ndara nga pjesa tjetër e administratës publike. • Nuk lejohet krijimi i trupave me kompetenca të përziera gjyqësore dhe administrative. Dr. Arta Vorpsi

4. Organizimi i gjyqësoritLlojet e gjykatave • Numri i gjyqtarëve dhe gjykatave caktohet nga KLD dhe dekretohet nga Presidenti. • Gjykata e rrethit gjyqësor ose gjykata e faktit shqyrton çështjen në themel për herë të parë. • Gjyqtarët emërohen nga Presidenti me propozim të KLD me këto kritere: 1. të jenë shtetas shqiptarë mbi 25 vjeç 2. të kenë arsim të lartë juridik dhe të kenë kryer Shkollën e Magjistraturës 3. të kenë figurë të pastër morale • Shkarkohen nga KLD me propozim të Ministrit të Drejtësisë. Dr. Arta Vorpsi

5. Gjykata e Apelit • Gjykata e apelit shqyrton ankimet ndaj vendimeve të gjykatës së rrethit gjyqësor si dhe kërkesa fillestare (kundër dekretit të Presidentit për shkarkimin e prokurorëve). • Gjyqtarët e apelit duhet të kenë 5 vjet përvojë si gjyqtarë. • Pranë çdo gjykate krijohen kolegjet penale civile ose tregtare. • Pranë gjykatës së apelit Tiranë funksionon Kolegji Zgjedhor për shqyrtimin e konflikteve zgjedhore. • Ky Kolegj është ad hoc deri në përfundimin e procesit zgjedhor. Anëtarët e tij zgjidhen me short nga partitë. Dr. Arta Vorpsi

6. Gjykata e Krimeve të RëndaGjykata Ushtarake • GjKR u krijua në vitin 2003 me qëllim rritjen e efikasitetit në luftën kundër trafiqeve dhe krimit. • Ajo gjykon në dy shkallë krime që dënohen minimalisht me 15 vjet burgim. • Gjyqtarët zgjidhen për periudhë 9 vjeçare me të drejtë rizgjedhjeje. • Gjykata Ushtarake nuk është e veçantë, ndodhet brenda sistemit gjyqësor, drejt heqjes. • Shqyrton veprat penale ushtarake sipas Kodit Penal Ushtarak. • Procedura e emërimit dhe shkarkimit është e njëjtë. Dr. Arta Vorpsi

7. Gjykata e Lartë • Gjykata e Lartë është instanca më e lartë në hierarkinë e pushtetit gjyqësor në vend. • Rregullohet me ligj të veçantë dhe ka: 1. juridiksion rishikues (kur rishqyrton çështjet ose rekursin) 2. juridiksion fillestar (kur shqyrton veprat penale të Presidentit, deputetëve, etj) • Nxjerr vendime unifikuese për njësimin e praktikës gjyqësore nga gjykatat e nivelit të parë dhe të dytë. • Ka 17 anëtarë me mandat 9 vjeçar dhe imunitet që vendosin në Kolegj Civil, Penal dhe Kolegje të Bashkuara. • Shkarkohen nga Kuvendi, vendimi shqyrtohet nga GjK (neni 140). Dr. Arta Vorpsi

8. Të drejtat dhe detyrimet e gjyqtarit • Kanë imunitet penal që hiqet me vendim të KLD. • Gëzojnë mbrojtje të veçantë kur kërkohet prej tyre. • Paga dhe përfitimet e tjera nuk mund të cënohen. • Janë të palëvizshëm nga detyra, transferimi bëhet vetëm me pëlqimin e tyre dhe për efekte të riorganizimit gjyqësor. • I nënshtrohen vetëm Kushtetutës dhe ligjit. • Funksioni i tyre është i papajtueshëm me çdo funksion tjetër. • Nuk mund të ushtrojnë aktivitet politik. • Mbajnë përgjegjësi disiplinore sipas ligjit. • Shkarkohen nga KLD për veprime që diskreditojnë figurën e gjyqtarit dhe pamjaftueshmëri profesionale. Dr. Arta Vorpsi

9. Parime kushtetuese • Pavarësia – ushtrimi i pavarur i drejtësisë nga dy pushtetet por dhe kontrolli i saj. • Paanshmëria – vendimmarrja pa u ndikuar nga palët në proces. • Neutraliteti – mosndikimi nga faktorë të tjerë të jashtëm ose të brendshëm. • Arsimimi – formimi i duhur profesional dhe trajnimi dhe kualifikimi i vazhdueshëm. • Formimi profesional realizohet nga KLD nëpërmjet Shkollës së Magjistraturës Dr. Arta Vorpsi

10. Shkolla e Magjistraturës • U krijua me ligjin nr.8136 dt.31.07.1996. • Siguron formimin profesional fillestar dhe të vazhdueshëm të gjyqtarëve dhe prokurorëve. • Kujdeset edhe për përgatitjen e administratës gjyqësore. • Drejtori i shkollës emërohet nga KLD për 4 vjet me të drejtë riemërimi një herë. • Numri i vendeve për gjyqtarë dhe prokurorë caktohet në fillim të çdo viti nga KLD. • Gjatë arsimimit fillestar pranë kësaj Shkolle studentët ushtrojnë praktikë pranë gjykatave ose prokurorive. • Me përfundimin e Shkollës ata emërohen në vendet vakante të shpallura në të gjithë vendin. Dr. Arta Vorpsi

11. Këshilli i Lartë i Drejtësisë • Është organ kushtetues përgjegjës për emërimin, transferimin, shkarkimin, edukimin, vlerësimin moral e profesional të gjyqtarëve të shkallës së parë e të dytë. • Përbëhet nga: Presidenti, MD, Kryetari i GJL dhe 9 gjyqtarë të të gjitha niveleve dhe 3 juristë të zgjedhur nga Kuvendi. • 3 të parët janë ex officio ndërsa 9 gjyqtarët zgjidhen nga Konferenca Gjyqësore. • Kanë imunitet dhe mandat 5 vjeçar pa të drejtë rizgjedhjeje. • Pranë tij funksionon Inspektorati që kontrollon veprimtarinë e gjyqtarëve dhe i propozon Ministrit fillimin e procedimit disiplinor. • Inspektorët duhet të plotësojnë kriteret e gjyqtarëve të apelit. Dr. Arta Vorpsi

12. Karakteristika • Pushteti gjyqësor i nënshtrohet vetëm Kushtetutës e ligjeve dhe aspak urdhërave brenda apo jashtë sistemit. • Pavarësia e tij lidhet: - me mënyrën e organizimit të veçantë; - me statusin e gjyqtarëve (emërimin, shkarkimin, transferimin dhe trajtimin financiar); - me administrimin e drejtësisë (buxheti); - me kontrollin e vendimeve vetëm brenda sistemit gjyqësor (jo nga organe të tjera). • Ky pushtet kontrollohet nga ekzekutivi nëpërmjet MD (si organ procedues), nga Presidenti (si organ emërimi i gjyqtarëve) dhe nga ligjvënësi (si organ emërimi i gjyqtarëve më të lartë). • Pavarësia dhe efikasiteti i këtij pushteti është kushti kryesor për të pasur një shtet të së drejtës. Dr. Arta Vorpsi

13. Organizimi gjyqësor në republikën presidenciale-SHBA • Në gjykatat e themelit ose shkallës së parë (district court) vendimi merret nga juritë. • Anëtarët e jurisë janë njerëz të thjeshtë pa formim juridik. Është detyrim pjesëmarrja. • SHBA është e ndarë në 13 rrethe (circuits) ku ndodhet 1 gjykatë apeli. • Gjyqtarët e themelit, apelit dhe GjL emërohen nga Presidenti me pëlqimin e Kongresit. Emrat konkretë mund të propozohen nga senatorët ose anëtarë të partisë ku bën pjesë Presidenti. • Gjyqtarët janë të përjetshëm. Ngjall shpesh debate lidhur me efektet e saj. Dr. Arta Vorpsi

14. Gjykatat e Shtetit dhe Gjykatat Federale • Gjykatat e shtetit (state courts) janë të krijuara nga ligjet e vetë shtetit federativ. • Gjyqtarët zgjidhen ose emërohen, përjetë ose me mandat, sipas ligjit. • Gjykatat federale (federal courts) krijohen nga Kushtetuta dhe emërohen si më sipër. Shkarkimi i tyre është i mundur vetëm me procedurën “impeachment” nga Kongresi. • Dallimi midis tyre është tek juridiksioni: të parat i referohen ligjeve të shtetit, të dytat ligjeve federale. Dr. Arta Vorpsi

15. Konferenca Gjyqësore • Eshtë organizëm i formuar nga gjyqtarët e të gjitha niveleve. • Shqyrton çështje të administrimit të drejtësisë. • Përcakton politikat e sistemit të drejtësisë dhe ia propozon më pas Presidentit dhe Kongresit. • Nuk ka të drejtë vendimmarrje për emërimin apo shkarkimin e gjyqtarëve. • Konferenca Gjyqësore në Shqipëri mblidhet për të zgjedhur 9 anëtarët e KLD dhe diskuton çështje të tjera të gjyqësorit. Dr. Arta Vorpsi

16. Përfundime • Gjyqësori është dega e tretë e pushtetit shtetëror. • Është përgjegjës për zgjidhjen përfundimtare të konflikteve midis individëve dhe shtetit e individëve. • Është i pazëvendësueshëm për rolin që ka, prandaj dhe pavarësia e tij është themeli i shtetit të së drejtës. • Pushteti gjyqësor për nga kompetencat është i njëjtë në çdo sistem, ndryshon vetëm përbërja. Dr. Arta Vorpsi

17. Kazus • Një gjyqtar shkarkohet nga detyra, pasi nga kontrolli që ushtroi KLD, u arrit në përfundimin se kishte vendosur pafajasinë për një person, i cili më vonë rezulton të kishte qenë autori i një krimi. • Gjyqtari ankohet ndaj vendimit të shkarkimit duke u bazuar në parimin e mospërgjegjësisë për vendimet e dhëna që karakterizon funksionin e gjyqtarit. • A është e bazuar kjo dhe pse? Dr. Arta Vorpsi