Türkiye’deki Üniversitelerde Süreli Yayın Kullanımı:Atatürk Üniversitesi Örneği

Türkiye’deki Üniversitelerde Süreli Yayın Kullanımı:Atatürk Üniversitesi Örneği Emre DURMAZ Şeyda ÇELEBİ Seçil AK Vedat TEZDE

1.1.Araştırmanın Konusu: • Araştırma; Üniversite kütüphanelerinde öğrencilerin süreli yayınları kullanması konusunda bilgi vermekle birlikte elde edilecek verilere göre üniversite kütüphanelerinde öğrencilerin süreli yayınlara gösterdiği ilgi ve alaka ölçüsünü de gösterecektir. Hem ekonomik hem de bilgi zenginliği açısından önemli olan süreli yayınlar bölümünden, öğrencilerin güncellik ve geçerlilik ölçütlerinde üniversite kütüphanesinden ne derece faydalanacaklarını gösterecektir. 1.BÖLÜM:GİRİŞ

……. Ayrıca süreli yayınlar içinde elektronik veya basılı olanlardan hangisinin daha fazla tercih edildiği de belirlenecektir. Süreli yayınları en çok hangi sınıf kullanıcının kullandığı ve süreli yayın türlerinden en çok kullanılanlar da tespit edilecektir. Bunların yanında süreli yayınların kütüphane materyalleri içinde kullanımı hususunda da bilgi bulgular elde edilecektir.

1.2.Araştırmanın Amacı: Araştırmanın temel amacı; Türkiye’deki üniversite kütüphanelerinde süreli yayınların kullanımını ölçmektir. Süreli yayınlar, kütüphane içerisindeki en güncel yayınları oluşturmaktadır. Kütüphanede kullanıcıların yararlandığı kaynaklar genelde kitap türü yayınlardır. Dolayısıyla süreli yayınlar kullanım yönünden kitaplardan daha geri planda kalmaktadır.

..……. Üniversite kütüphanelerinin basılı ve özellikle elektronik olarak sağlanan süreli yayınlara, gelirlerinin önemli miktarını aktardıkları düşünüldüğünde süreli yayınlar bölümünün kullanımının önemi daha iyi anlaşılmaktadır. Araştırmanın temel amacı, süreli yayınların kullanılması hakkında mevcut durumu belirlemek ve sebepleri saptanmaya çalışılarak, bu yayınların kullanımının nasıl artırılabileceği hususunda çözümler ortaya koymaktır.

1.3. Araştırmanın Önemi: Öğrenci ve araştırmacıların güncel ve doğru bilgiye en sağlıklı yoldan eriştikleri süreli yayınlar kişilerin alanlarında gelişmelerini ve yeterliliğini artırmada önemli bir kaynağı temsil etmektedir. Üniversite kütüphanelerinde süreli yayınlara önemli bir bütçe ayrılıp satın alınmasının karşılığında, bu süreli yayınların üniversite öğrencileri tarafından yeterli ilgiyi görmemesi süreli yayınlar için bir sorun teşkil etmektedir. Eğitime önemli bir yardımı olması gereken bu kaynaklara öğrencilerin ilgi düzeyinin ölçülmesi önemli verilerin elde edilmesini sağlayacaktır.

………. Araştırmanın sonucunda öğrencilerin süreli yayınlar hakkında ne kadar bilgi sahibi olduklarını ortaya koymak, bu öğrencilerin süreli yayınlar hakkındaki düşünceleri ve istekleri belirlenerek, potansiyel kitleyi bilgilendirmek, süreli yayınların kullanımını artırmaktır. Süreli yayınların kütüphane koleksiyonu içindeki önemi bilincinin oluşmasını sağlamaktır.

1.4. Kavramsal Çerçeve ve Varsayımlar: Yapılan literatür aramaları sonucunda üniversite kütüphanelerinde süreli yayınların kullanımı konusuyla birebir ilişkili kaynak bulunmamaktadır. Çalışma bu bağlamda alanında ilk olmakta ve üniversite kütüphanelerinde süreli yayınların kullanımı ile ilgili bilgiler vermektedir.

………. • Üniversite kütüphanelerinde süreli yayınların kullanımı hakkında yapmış olunan çalışmada; süreli yayınların potansiyel kullanıcı kitlesinin, yayınlara olan davranışları doğrultusunda şu varsayımlara ulaşılmıştır. • 1.Basılı süreli yayınlar, elektronik yayınlara göre daha fazla kullanılmaktadır. • 2.Süreli yayın kullanımı monografilere göre daha azdır.

………… • 3.Süreli yayınlardan en çok dergiler kullanılmaktadır. • 4.Süreli yayın bölümünü kullananların çoğunluğunu sosyal bilimler alanındaki öğrenciler oluşturmaktadır. • 5.Öğrenciler, süreli yayınların kullanımına ilişkin yeterli bilgi sahibi değildirler. • 6.Kullanıcı ailelerinin okuma alışkanlıkları süreli yayınların kullanımını etkilemektedir.

1.5.Kapsam: Araştırmanın kapsamında Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi Süreli Yayınlar bölümü hakkında bilgi verilecektir. Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi’nde süreli yayınların öğrenciler tarafından ne derecede kullanıldığı saptanacaktır. Saptanılan kullanım durumuna göre süreli yayınların kullanımının nasıl artırılacağı konusunda çözümler belirlenecektir.

1.6.Evren: Araştırmanın evreni Türkiye’deki üniversite kütüphanelerindeki süreli yayınlar bölümüdür. Örneklem ise, Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi süreli yayınlar bölümüdür.

1.7.Araştırmanın Gözlem Tekniği: Araştırmada; üniversite kütüphanesinde öğrencilerin süreli yayınlar bölümünü kullanması ve süreli yayınlar hakkındaki tutumları araştırılacaktır. Araştırma esnasında güvenilirliği artırmak ve hata oranını düşürmek maksadıyla anket tekniği uygulanmıştır. Anket tekniği; “Gerek durum saptama, gerek bir ilişkiyi araştırma ve gerekse bir varsayımı sınama amaçları ile yapılan araştırmalarda sık sık başvurulan bir araştırmadır”(Aziz, 2008, s.82).

…….. Ayrıca araştırmada görüşme tekniklerinden nitel görüşme tekniği kullanılarak, konu hakkında derinlemesine bilgi alma düşünülmüştür. “Görüşme tekniği, soruların niteliğine ve sorulan kişilerin durumuna ve sayısına göre iki farklı kümeye ayrılır. Nitel görüşme, görüşülen kişiye, bir konu hakkında ayrıntılı, nitelikle ilgili sorular sorarak, konu ile ilgili ayrıntılı bilgi almaktır. Nicel görüşme ise, görüşülecek kişilerin çok olduğu görüşme türüdür. Nitel görüşmenin tersine, bir konu hakkında derinlemesine değil, yüzeysel olarak çok kişiden veri toplanır”(Aziz, s.86).

2.BÖLÜM:ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİNDE SÜRELİ YAYIN KULLANIMI 2.1.Süreli Yayın Tanımı Sayısal ve tarihsel ifadeler taşıyan birbirini izleyen bölümler halinde ve sonsuza değin devam ettirilmesi amaçlanan herhangi bir ortamdaki yayındır (Goruman ve Winkler, 1978, s. 570). Süreli yayın sürekli olarak yayımlanacağı ön görülen sayı ve zaman bakımından ne kadar süreceği belli olmayan belirli ve belirsiz sürelerle yayımlanan dergi, gazete, yıllık, almanak, tutanak, rapor, takvim vb. yayınların genel adıdır (Alpay, 1973, s.13).

2.2.Süreli Yayınların Özellikleri • Süreli yayınları diğer dermelerden, monografilerden ayıran özelikleri bulunmaktadır. Bunlar; • Sonsuza Kadar Devam Etmesi: Süreli yayınların belirlenmiş bir bitiş tarihi yoktur. Başlangıcı belirli olmakla birlikte sonu belirli değildir. Yayınlarda sonsuzluk vardır. • Birbirini İzleyen Bölümler Halinde Yayımlanması: Süreli yayınlar birbirini izleyen bir yayımlanma sürecinde devam eder. Aralarında bir bütünlük vardır ve kütüphaneye bir bütün halinde getirilir.

Düzenli ve Düzensiz Aralıklarla Yayımlanması:Süreli yayınlar birbirini izleyen bölümler halinde yayımlanır. Süreli yayınların bir kısmı düzenli ve her hafta yayımlanırken bir kısmı da ayda veya yılda bir düzensiz olarak yayımlanır. • Herhangi Bir Ortamda Medium Olması:Süreli yayınlar basılı olabileceği gibi mikrofilm, mikrofiş şeklinde de olabilir ya da ağlar aracılığıyla elektronik süreli yayınlara erişilebilinir. • Güncel Bilgi Taşıması:Süreli yayınlar yeni bilgilerin kaynağıdır. Güncellik söz konusudur. Kitaplarda yerleşik kalıplaşmış bilgiler yer alırken süreli yayınlarda güncel bilgiler yer almaktadır. En son çıkan sorunlar ve eğilimler hakkında bilgi verirler (Kayaoğlu, ss.14-15).

2.3.Süreli Yayın Türleri • 2.3.1. Gazeteler • Belirli aralıklarla yayımlanan ilke olarak tüm insanlığı ilgilendiren olaylar hakkında güncel bilgi veren yayınlardır (Young, 1983, s.153). Bir yapıtın gazete olarak adlandırılabilmesi için dört özelliğe sahip olmalıdır (Kirchner, 1983, s.60): • Konuya açık olma • Süreklilik • Güncellilik • Evrensellilik

2.3.2.Dergiler Günlük olmayan düzenli aralıklarla yayımlanan değişik ilgi alanlarına hitap eden belirli konulara yönelik dermeleri içeren, genellikle basılı veya elektronik yayınlardır. Dergiler türlerine göre ikiye ayrılır: Bilimsel Dergiler:Belirli bir konu alanındaki araştırma sonuçlarının ayrımını içerdikleri makaleler aracılığıyla sağlayan dergiler bilimsel dergilerdir ve dipnot ile kaynakça içerirler. Genellikle hakemli dergi olarak da adlandırılan bu dergiler, yazılan makaleler bir kurul ya da hakemlerce denetlenir. Makalenin yayımına bu denetim sonucunda karar verilir (Dalton, 1995, s.214).

Popüler Dergiler:Bilimsel dergiler bakımından yazar, stil, editör, okur, reklam, görünüm, çıkış sıklığı, içerik, düzen bakımından on fark vardır (Dintorine, 1988, ss. 4-5). Popüler dergilerin görünüşleri daha parlak, gösterişlidir ve içerdikleri yazıların pek azı dipnot içerir. 2.3.3. Elektronik Dergiler E-Dergi, tam metin görüntü dosyalarını içeren makine ile okunabilir formda sonsuza kadar yayımlanması amaçlanan kullanıcılara elektronik olarak doğrudan iletişim ağları üzerinden ulaştırılan elektronik kaynaktır (E-Journal serials acqistion glossary, 2005, s.17).

2.3.4. Bültenler Halka bilgi vermek üzere belirli zamanlarda ya da zaman zaman çıkarılan resmi duyurudur. Bir kuruluşun çalışmalarını ya da bilimsel araştırmalarının özetini yayınlamak üzere çıkarılan süreli yayındır (Püsküllüoğlu, 1995, s.314). Başka bir tanım ise devlet örgütleri, kuruluşlar ya da yetkili kişilerce herhangi bir durumla ilgili olarak süreli ya da süresiz yayımlanan duyurudur. 2.3.5. Yıllıklar ve Almanaklar Yıllık; yılda bir kez yayımlanan ister basılı ister elektronik ortamdaki süreli yayındır (Reitz, 2004, s.7). Bir yılda ortaya çıkan o yılın olaylarını anlatan dergilerdir.

……... Almanak; çeşitli konularda bilgiler veren bir tür yıllıktır diğer bir değişle takvime göre düzenlenmiş özel bir alan veya bilgiler içeren yıllık bir yayındır. 2.4. Süreli Yayınların Kütüphane İçinde Örgütlenmeleri Kütüphanelerde yapılan işlerin örgütlenmesinde çoğunlukla basılı ortamı temel alan farklı yaklaşımlardan yararlanılır. Biçime (forma) göre örgütlenme ile uygulamaya yansıyan iki temel yaklaşımdır. İşleve göre örgütlenme adından kolay anlaşılacağı üzere kütüphanede yapılan işleve göre oluşturulan bir örgütlenme modelidir. Bu modelde sağlama, kataloglama, danışma, ödünç verme gibi bölümler ya da alt birimlerden oluşur. Biçime göre örgütlenme ise materyal türü esas alınır ve kütüphanenin örgüt şemasında süreli yayınlar, resmi yayınlar, nadir eserler gibi bölümler bulunur (Chiou-sen, 1995, s.20).

……… 2.4.1. Başlıca Örgütlenme Modelleri Süreli yayınların kütüphanedeki örgütlenmesi kütüphanenin büyüklüğü, yerleştirme düzeni, kütüphane yöneticisinin süreli yayınlara bakış açısı, personel, maliyet ve bir otomasyon sisteminin varlığı gibi değişkenlere bağlı olarak belirlenir (Tuttle, 1996, s.35). 2.4.1.1. Merkezi Örgütlenme Süreli yayınların kütüphane içinde ayrı bir bölümde, ayrı bir yerde bulunmasıdır. Merkezi örgütlenmenin yararlarına inananlar temel olarak şu gereçlere sıralamaktadır (A. g. e.a.y):

……….. • Süreli yayınlar karmaşık özelliklere ve değişken yapıya sahiptirler. Bir süreklilik söz konusudur, dolayısıyla monografilerden farklıdır. Süreli yayınların bu değişken yapılarından dolayı ayrı bir iş akışı gereklidir. • Karmaşık özellikleri nedeniyle süreli yayınlarla ilgili iş ve işlemlerin yapmak monografilere göre daha zordur. Monografilerle ilgilenen personel süreli yayınlarla uğraşmayı zor bulabilir; oysa süreli yayın personeli için bu durum işlerinin doğal parçasıdır. Ayrıca süreli yayın kütüphanecilerin iş ortamında edindikleri deneyim istisnai sorunların çözümünde yardımcı olur. • Süreli yayınlara ilişkin iş ve işlemler birbirleriyle iç içe geçmiş bir yapı arz eder. Süreli yayın etkinliklerinin herhangi bir adımındaki bir zayıflık diğer adımda fazladan zaman emeğin harcanmasına yol açacaktır. Bu nedenle eşgüdümü ve verimliliği sağlamak üzere süreli yayınlara ilişkin tüm etkinlikler bir bölüm içinde gerçekleştirilmelidir. • Süreli yayın personeli merkezi örgütlenmede âdem-i merkezi örgütlenmeye göre daha yüksek bir moral ve verimlilikle çalışır.

2.4.1.2. Adem-i merkezi (Merkezsiz örgütlenme) Süreli yayınlar, kütüphanenin ayrım yapmadan var olan iş akışına dâhil ettiği örgütlenmedir. Yani kütüphanede ayrı bir süreli yayın birimi yoktur. Âdem-i merkezi örgütlenmesi gerektiğini öne sürenlerin gerekçeleri şunlardır (Chiou-sen, ss.22-24). • Az sayıda süreli yayın başlığı ve elemanı olan küçük ölçekli bir kütüphanede ayrı bir süreli yayınlar bölümü örgütlenmeye gerek görülmeyebilir. • Merkezileşme süreli yayın uzmanlığını abartmaktadır; oysa personel hem monografileri hem de süreli yayınlara ilişkin görevleri başarıyla ele alabilir. • Ayrı bir süreli yayın bölümü oluşturmak süreli yayın ve monografi kütüphanecileri arasında olumsuz bir tavrın oluşmasına neden olabilir. Bu da kütüphanenin ulaşmak istediği amaca zarar verebilir. • Ayrı bir süreli yayın bölümü bulunmadığından yönetici pozisyonunda tasarruf sağlanır.

2.5. Süreli Yayınları Değerlendirme Ölçütleri Süreli yayınların seçiminde kullanılan ölçütlerin başında kullanıcı gereksinimleri gelir. Kütüphanenin ve kullanıcıların özelliklerine bağlı olarak öncelikleri farklılık gösteren değerlendirme ölçütleri şunlardır (Black, 2006, ss.51-53 ). • Abone sayısı:Bir süreli yayının tirajı seçim için ölçüt olarak kullanılabilir. Ancak abone sayısı fazla olan süreli yayınların önemli olduğu, sayıları sınırlı olanların ise önemsiz olduğu yargısı özellikle araştırma kütüphaneleri için yanıltıcı olabilir. • Alternatif format varlığı:Kütüphaneler dergilerin yalnızca basılı nüshasına abone olabilecekleri gibi salt elektronik sürümüne erişim sağlayabilirler ya da hem basılı hem elektronik olarak erişilebileni seçebilir.

Başka kütüphanelerden elde edilebilirlik: Kütüphanenin abone olmayı düşündüğü süreli yayınlara aynı şehirde başka bir kütüphanenin aboneliği varsa bu derginin öncelik sıralamasında daha gerilerde yer alacağı sağlanır. Bu dergiye yönelik istekler kütüphaneler arası ödünç verme/belge sağlama hizmeti aracılığıyla aboneliğe göre çok daha az bir maliyetle kolayca alınır. • Denge:Bu ölçüt dergi aboneliği konusunda konu alanları arasında bir dengenin gözetilmesi gerektiğini ifade eder. Herhangi bir konu ya da alt konu alanında gereksinimlere ve eldeki bütçeye bağlı olarak birden fazla dergi aboneliği yapılmış olabilir. Bu nedenle seçim kararı verilmeden önce dergi aboneliği olmayan konu alanlarının var olup olmadığı belirlenmelidir.

Dil:Halk ve okul kütüphanelerinde dermenin ana dil olması normaldir. Araştırma kütüphanelerinde kullanıcılar için yayın dilinden çok konusu önemlidir. İngilizcenin bilim alanındaki baskınlığı Türkiye’de özellikle üniversite kütüphanelerinde bu dildeki dermenin ağırlık kazanmasına yol açmıştır. • Fiziksel özellikler:Süreli yayın büyüklüğü biçimi kâğıt kalitesi cildi tipografisi ve çizimleri sayı ve kalitesi fiziksel özellikler kullanımı etkileyebilmektedir. • Hakemin varlığı:Bir derginin hakemli olması dergiye gönderilen yazıların bir tür kalite kontrolden geçtiğini gösterir. Bu nedenle hakemli derginin bilimsel niteliğini ortaya koyan önemli bir etkendir. Ve özellikle de akademik kütüphaneler için önemli bir ölçüttür.

Kullanıcı gereksinimleri:Derme kullanıcılar için oluşturulduğuna göre seçim kararı verilirken kullanıcıların gereksinimlerini göz önüne almak kaçınılmazdır. Kullanıcının gereksinimlerini belirlerken anket mülakat gibi veri toplama yöntemlerinden yararlanılabilir. • Örnek nüshanın incelenmesi:Örnek nüshanın incelenmesi karar vermeyi kolaylaştırır. Bazı yayıncılar örnek nüsha için ödeme yapılmasını isterler. Bazıları istemez. Yayıncısından maliyet nedeniyle elde edemediği durumlarda kütüphaneler arası ödünç alma yoluyla yayının elde edilmesi yoluna gidilebilir (Chiou-sen, s.41). Örnek nüshanın incelenmesi sırasında yayının kapsamı içeriği format ve fiyatı bir bütün olarak değerlendirilecek böylece yayının niteliği ve gereksinimleri karşılayabilmesi konusunda bir fikir elde edilebilecektir (Spiller, 1991, s.132).

2.5.1. Elektronik Süreli Yayınların Değerlendirme Ölçütleri Basılı süreli yayınlar için geçerli olan değerlendirme ölçütleri temel olarak elektronik süreli yayınlar için de geçerlidir; çünkü elektronik süreli yayınlar için de seçim kararı verilirken niteliğin, kullanıcı gereksinimlerinin ve maliyet-yarar ilişkisinin gözetilmesi söz konusudur. Fakat elektronik ortamın beraberinde getirdiği yeni sorun ve yaklaşımlar basılılar için geçerli olan ölçütlerden farklı olanların da değerlendirilmesini gerektirir. Elektronik süreli yayınların seçimine yönelik altı temel ölçüt öne sürülebilir (Curtis, 2005, ss.126-128). Bunlar: • Maliyet • Nitelik (yayıncı ve yayını) • Erişilebilirlik • İçerik

……… • Güncellik ve kapsamlık • Lisans sınırlamaları ve konsorsiyum seçenekleri • 2.6.Süreli Yayınların Sorunları Günümüzde süreli yayınlar ile ilgili gelişmeler ve nitelik yükseltme çabası oldukça geniş düzeyde olmaktadır. Büyük bir rekabetin olduğu bu alanda uluslar arası kalite ve standartlara uyma çabası oldukça önemlidir ancak bu standartlaşmada belli bir kalite düzeyine geldiğimiz konusunda kesin bir cevap vermek mümkün değildir.

Bu seviyeye gelmememizde ki temel sebepler şu sorunlarla açıklanabilir: • Süre ve yayın aralığı sorunu:Yayınlanan süreli yayını kullanıcının erişimine kadar geçen süre düzensizliği nedeniyle oluşan bir sorundur. Süreli yayınlarda belirlenen zaman aralığından farklı bir (erken veya geç) zamanda çıkması sorunudur. • Ekonomik sorunlar:Artan rekabet ve Pazar sayısına karşı süreli yayınların fiyatlandırma düzeyi tahmin edilenin aksine yüksek artışlara ve maliyet farklılıklarına sebebiyet vermektedir. Süreli yayınların özel şirketlerce paket halinde satılması bu yayınları temin etmede maliyet sorunlarını oluşturmakta ve büyük bütçeler gerektirmektedir. • Yayın dili sorunu:Süreli yayınların ulusal düzeyde bir prestij kazanma amaçlarından dolayı yabancı dil olarak yayınlanma gereksinimlerini doğurmuştur. Bunun dışında önemli yazar ve araştırmacıların makalelerini uluslar arası düzeyde yayınlama hedefleri ulusal ve yerel yayınlarda otoriter kaynakların az olmasına sebebiyet vermektedir. Bu da İngilizce ve diğer yaygın diller dışında çalışmalara ulaşmanın mümkün olmamasını sağlamaktadır.

Etik sorunu:Özellikle hakemli dergi olgusunun gündeme gelmesinden sonra makale yazarı için zaman kısıtlı daha da baskın hale gelmiştir. Makalesinin yayınlanıp yayınlanmayacağından emin olmayan yazar aynı makalenin versiyonlarını hazırlayarak farklı dergilere göndermektedir. Kimi araştırmacıların aynı konuyu ele alan çalışmaların çok az değişikliklerle farklı yayın organlarında yayımladıkları bilinmektedir. Yayın listesi artırmak üzere hazırlanan bilim dünyasına hiçbir katkısı bulunmayan, niceliği, niteliğini aşan çok sayıda yazı özgeçmişleri doldurmaktadır. İntihal yöntemleri uluslar arası ağ ortamına uyum sağlamıştır. İncelenen hakkında rapor yazılması gereken yazıların tamamının veya bir bölümünün inceleyenin eseri haline gelmesi rastlanmayan durumlardan değildir (Eker, 2005, s.174). • Biçimsel tutarsızlıklar ve format tasarım sorunu:süreli yayınlarda belirlenen ölçütlere uyulmaması sorunu standartlaşmayı geciktirmektedir. Yayın bilgilerinin hangi ölçeklere göre yazılması ilgi, bölümlerin nerelerde nasıl bulundurulması gibi sorunlar genel bir format tasarım ve biçimsel kaidenin oturmamasından kaynaklanmaktadır.

2.7.Üniversite Kütüphaneleri Üniversite kütüphaneleri bağlı oldukları kurumların öğretim ve araştırma politikasına uygun olarak bilimsel yayınları seçmek, toplamak, kataloglamak ve faydalanmaya sunmak görevini üzerine almışlardır (Üstün, 1997, s. 229). Üniversiteler bilimsel araştırma faaliyetlerinin yürütüldüğü ve bu araştırmaları yürüten profesyonel kişilerin yetiştiği bir kurumdur. Ülkenin bilimsel üretimleri bu kurumlar sayesinde oluşmaktadır. Dolayısıyla bu kurumun bilgi altyapısını oluşturan kütüphanenin yeterli ve kullanılabilir olması gerekmektedir. Üniversitenin yayınlar üretme, araştırmalar sonucu elde edilen bilgiyi yorumlama, bu bilgiyi toplum katmanlarına duyurup yayma, öğrencilere ömür boyu sürecek yeni bilgi edinme ve araştırma yapma alışkanlığı kazandırma gibi diğer asıl işlevlerini gerçekleştirebilmesi ise, yine iyi yönetilen güçlü bir kütüphanenin varlığına bağlıdır (Alkan, 1997, s.235).

Üniversitenin temel işlevi eğitim ve araştırma faaliyetleri üzerine olduğu için kütüphaneden faydalanma bu faaliyetler içerisinde en öncelikli unsurdur. Öğretim ve öğrenimin kütüphane ile gerçekleştirilebilir. Bilim üreten merkez konumundaki üniversiteler araştırma faaliyetlerinde kaynaklara ve dolayısıyla kullanıcın bilgi gereksinimini karşılamakla yükümlü olan kütüphaneye ihtiyaç duyar. Kütüphane bu bağlamda düşünüldüğünde yeni araştırmalara yol gösterici olmayı sağlamakla birlikte, araştırılmış ya da keşfedilmiş bilgiyi sunarak da zaman ve emek kaybını azaltan önemli bir merkezdir. Böylesine önemli bir merkez olan kütüphanelerin kullanımı ve kullandırılmaları oldukça önem arz etmektedir.

2.8. Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi’nde Süreli Yayınlar Süreli yayınlar ücretli ve ücretsiz olmak üzere iki şekilde sağlanmaktadır. Ücretsiz yayınlar genellikle vakıf, belediye ve belli şirketlerin bağışladığı yayınlardır. Bu şirketlerin vergi yükümlülüklerini hafifletmek için devletin gerekli kanununda belirtildiği üzere bağış yapma ile kütüphaneye kaynak vererek bu yükümlüklerin azaltılması sağlanmaktadır. Bu şekilde süreli yayın bağışı gerçekleşmektedir.

Kütüphane dermesinde bulunan ücretli olarak yayınlanan süreli yayınların çoğunu (%70) yabancı yayınlar oluşturmaktadır. Yabancı süreli yayınlarda yayıncılara direk ulaşılamamakta ulaşılsa dahi gerekli teknik ve kişisel eksiklikler dolayısıyla yeterli iletişim kurulamamaktadır. Bu nedenle bu sorunun çözümünde aracı firmalardan kaynak alımı yapılarak sorumluluk aracı firma üzerine aktarılmakta ve bu şekilde riskler aza indirilme aşamasında önemli yol kat edilmektedir. Bu kaynakların gelmemesi durumunda gelmeyen sayılar aracı kuruluşa bildirilerek eksik sayılar istenmekte ve gelmeme durumda gelmeyen sayı tutarında para iadesi yapılma işlemiyle kütüphane bütçesine zararı en aza indirilmeye çalışılmaktadır. Bu kaynaklar genellikle üniversitede ki akademisyenlerin ve araştırmacıların önerileriyle alındığı için öğrencilerin bu kaynakları kullanmada ki payının azlığı önemsenmeyecek kadar fazladır. Yabancı dermenin fazla olması ve üniversitenin yetiştirdiği kitleye doğrudan fayda sağlayamaması önemli bir eksik ve çözülmesi zorunlu bir aşamadır.

Merkez kütüphanesinde süreli yayınların sağlanması veri tabanlarının sundukları dergi listelerinin niteliğine göre belirlenmektedir. Listenin çokluğu değil niteliği ve özelliği öncelikle ele alınmalı ve alınmaktadır. Bunu Süreli yayınlar sorumlusu ve uzman bir ekip yapmaktadır. Uzman ekipte bilgi uzmanı kişilerin olması ekibin güvenilirliği açısından referans sağlamasıyla önem arz etmektedir. Kütüphane yönetiminin belirlediği ekipte alanında uzman bu kişinin olmaması veri tabanı seçiminin ne denli sağlıklı olduğu sorusunu doğurmaktadır. Ayrıca bu yayınların seçiminde her yıl fakülte bünyesinde öğretim elemanlarından referans alınmakta ve bu doğrultuda isteklerinin süreli yayınlar bölümü bütçesine uygunluğu dâhilinde temin edilmeye çalışılmaktadır. Abonelikler genellikle bir yıllık olarak yapılmakta ve satın alınma şeklinde olmaktadır. Yani satın alınma işlemi ile abonelik bitse dahi üye olunan veri tabanı yılları arasındaki yayınlar kütüphane dermesinde her zaman elektronik ortamda hizmet verebilmektedir. İlerisi açısından üniversite kaynağında daimi kalabilecek niteliğe ulaşan, derme zenginliğini artıran ve yapılması gereken önemli bir unsurdur.

Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Süreli Yayınlar Bölümü şuan itibariyle ülke üniversite kütüphaneleri arasında dermesi oldukça zengin ve faydalı kütüphaneler arasındadır. Çağdaş bir yapılanmada olmakta ve kullanıcıya zengin bir olanak sunmaktadır. Ülkenin önemli bilim üretim merkezlerinden olan ve bilimci yetiştiren kurumlarından olan Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi’nde sayısı yok denecek kadar az kütüphaneci olması ve yeterli personelin olmayışı, bütçe azlığı ve en önemlisi mevcut alan yetersizliği kaynakların sergilenmesinde olumsuz bir etki yapmaktadır. Veri tabanları bu soruna ne kadar olumlu bir yarar sağlamış olsa dahi basılı kaynaklardan vazgeçmek mümkün olamamakta ve öğrenci potansiyeli oldukça yüksek olan kurumda bu kitleye karşı yeterli ölçüde ilgiye yönelik kaynakların olmaması büyük eksikliği göstermektedir.

Ülkenin seçkin bilim merkezlerinden olan Atatürk Üniversitesi süreli yayınlar bölümünün kullanılabilirliği ve yetersizliği oldukça önem arz etmektedir. Güncel bilgi donanımına sahip olan bu bölümün yeterliliği ve yönetimsel açıdan değeri kütüphane politikası bağlamında tekrar oluşturulmalı ve en aktif yöntem belirlenmelidir.

3. BÖLÜM : ARAŞTIRMA BULGULARI VE DEĞERLENDİRME Araştırmada üniversite kütüphanelerinde süreli yayınların öğrenciler tarafından kullanımı incelenmektedir. Araştırma da Erzurum Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi’nden 100 kişilik öğrencilerden oluşan kişiler katılmıştır. Katılımcıların 17 soruluk ankete verdiği yanıtlar tablolar halinde sunulmuş ve çıkan sonuçlar yorumlarıyla yansıtılmıştır. Veri incelemelerinde soruların katılımcıya yöneltilme amaçları doğrultusunda incelenmiş ve çaprazlama tekniği ile bulgular yorumlanmıştır. Veri analizleri için “SPSS 11.5” istatistik programı kullanılmıştır. Bu bölümde istatistik programında değerlendirilen veriler tablo halinde gösterilecek ve yorumlarda bulunulacaktır.

Tablo 1. Cinsiyete göre süreli yayın kullanımı tablosu Anket 61 bay, 39 bayan olmak üzere toplam 100 kişi üzerinde gerçekleştirilmiştir. Cinsiyet ile süreli yayın kullanımı karşılaştırıldığında, süreli yayın kullanımı bayanlara göre erkeklerde daha fazladır. Kullanım erkeklerde 24 iken bayanlarda 9’dur. Ayrıca bu tabloda dikkat çeken bir başka durum da süreli yayınları kullanmayan kişi sayısının fazlalığıdır. Anket yapılan kişilerin % 67’si süreli yayınları kullanmamaktadır. Bu veriler üniversite kütüphanelerinde süreli yayınların az kullanıldığını ortaya koymaktadır. Diğer bir ifade ile süreli yayınlar kütüphane dermesi içinde önemli bir kısmı oluşturmakta fakat bu yayınlar monografilere göre az rağbet görmektedir.

Tablo 2. Eğitim alanlarına göre süreli yayınların kullanımı tablosu Kullanıcıların eğitim alanlarına göre süreli yayınları kullanımı karşılaştırıldığında sonuçlar kütüphane kullanıcılarının çoğunun süreli yayınlardan faydalanmamakta olduğu görülmektedir. Anketin uygulandığı 100 kişiden fen bilimleri alanındaki 25 kullanıcının 16’sı, sosyal bilimler alanındaki 59 kullanıcının 40’ı, sağlık bilimleri alanındaki 10 kullanıcının tamamı süreli yayınları kullanmamaktadır.

Tablo 3. Süreli yayınların kullanılmama nedenlerinin eğitim alanına göre dağılımı tablosu Süreli yayınların kullanılmama nedeni ile eğitim alanı karşılaştırıldığında elde edilen verilerde; fen bilimleri, sosyal bilimler ve sağlık bilimleri alanlarında üniversite kütüphanesi kullanıcılarının süreli yayınlar hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıkları görülmektedir. Verilerde dikkat çeken bir diğer sorun ise, sosyal bilimler alanındaki kütüphane kullanıcılarının süreli yayın okuma ihtiyacı duymamasıdır.

…….. Sağlık Bilimleri alanından ankete katılan kullanıcıların, kütüphanedeki mevcut süreli yayınların yetersiz olduğu konusunda bir seçim yapmamaları onların kütüphanedeki mevcut süreli yayın dermesinin yeterli olduğunu düşündüklerini göstermektedir. Üniversite kütüphanesindeki süreli yayın dermesinin yetersiz olduğu konusundaki görüş oldukça az dır. Bunun sonucunda üniversite kütüphanesindeki süreli yayın dermesinin yeterli genelde yeterli düzeyde olduğu söylenebilir.

Tablo 4. Eğitim alanlarına göre kullanılan süreli yayınların türlerinin gösterimi Eğitim alanlarının, kullanılan süreli yayınların türlerine göre bir karşılaştırma yapılmıştır. Tablodaki verilere göre en çok kullanılan süreli yayın türünü % 58,6’lık oranla akademik dergiler içermektedir. Buna göre akademik dergiler fen bilimleri alanında % 13,8, sosyal bilimlerde % 41,4 ve eğitim bilimlerinde de % 3,4 oranında kullanılmaktadır. Akademik dergilerden sonra en çok tercih edilen süreli yayın türü de % 17,2’lik oranla bültenlerdir. En az kullanım ise % 6,9’luk oranlarla almanak ve yıllıklarda görülmektedir. Tablodaki verilerden yola çıkarak akademik dergilere daha fazla önem verildiği anlaşılmaktadır.

Tablo 5. Eğitim alanının süreli yayınların formatına göre dağılımı tablosu Kullanıcıların eğitim alanlarına göre kullandıkları süreli yayınların formatları karşılaştırıldığında her üç alan kullanıcıları da genellikle basılı formatı tercih etmektedirler. Süreli yayınların basılı formatından fen bilimleri alanında 9 kullanıcıdan 4, sosyal bilimler alanında 19 kullanıcıdan 10 kişi yararlanmaktadır.

…….. Elektronik formattaki süreli yayınların az kullanılmasının sebebi, kullanıcıların veritabanları hakkında yeterli kullanım bilgisine sahip olmaması olabilir. Ayrıca üniversite kütüphanelerindeki veritabanlarının genelde yabancı kaynakları içermesi de kullanıcıların elektronik yayınları tercih etmeme sebepleri arasında olabilir.

Tablo 6. Eğitim alanına göre süreli yayınların kullanım sıklığı tablosu Bu tabloda kullanıcıların eğitim alanlarıyla Atatürk Üniversitesi kütüphanesinden süreli yayınları kullanım sıklıkları karşılaştırılmıştır. Bu tabloda elde edilen bulgulara göre; süreli yayınları her gün kullanan kişi sayısı oldukça azdır (1 kişi). Kullanıcılar, kütüphanedeki süreli yayınları genelde haftada bir kullanmaktadırlar (14 kişi). Ayda bir kullananların sayısı da haftada bir kullananlardan sonra ikinci sırada gelmektedir (10 kişi). Kullanıcıların eğitim alanlarına baktığımızda süreli yayınları kullananlar genelde sosyal bilimler alanındaki kullanıcılardır. Sosyal bilimler alanında 19, fen bilimleri alanında 9 ve eğitim bilimleri alanında ise 1 kişi Atatürk Üniversitesi kütüphanesi süreli yayınlarını sıkça kullanmaktadır.

Tablo 7. Eğitim alanına göre süreli yayınların kütüphanede bulunabilirliğinin gösterimi Tablo 7’de kullanıcıların eğitim alanlarıyla bu alanlarla ilgili süreli yayınların Atatürk Üniversitesi kütüphanesinde bulunabilirliği karşılaştırılmıştır. Buna göre kullanıcıların % 75,9’u (22 kişi) alanlarıyla ilgili süreli yayınların bulunduğunu belirtmişlerdir. Yine kullanıcıların % 24,1’i de (7 kişi) alanlarıyla ilgili süreli yayınların bulunmadığını belirtmişlerdir. Veriler incelendiğinde ankete katılanlardan fen bilimleri alanındaki 9 kullanıcının 7’si, sosyal bilimler alanındaki 19 kullanıcının 15’i alanlarıyla ilgili süreli yayınların bulunduğunu belirtmişlerdir. Yine ankete katılanlardan eğitim bilimleri alanındaki 1 kullanıcı ise alanıyla ilgili süreli yayınların bulunmadığına dikkat çekmiştir.

Türkiye’deki Üniversitelerde Süreli Yayın Kullanımı:Atatürk Üniversitesi Örneği