Gemeentefinanciën

1. Gemeentefinanciën Raadsledencongres Eindhoven, 19 januari 2008 Gijs Oskam, VNG/Gemeentefinanciën

2. Programma • Inkomstenbronnen van gemeenten • Eigen inkomsten • Gemeentefonds • Specifieke uitkeringen • Financieel beheer bij gemeenten • Programmabegroting • Planning & controlcyclus • Verordeningen • Accountantscontrole • Enkele overige punten

3. Deel I Inkomstenbronnen van gemeenten

4. Gemeentelijke inkomsten Drie inkomstenbronnen • Eigen inkomsten • Algemene uitkering uit het gemeentefonds • Specifieke uitkeringen

5. Inkomstenbronnen gemeenten 2007

6. Gemeentelijke belastingen • Gesloten systeem: alleen heffing mogelijk als opgenomen in Gemeentewet of andere wet. • Niet gekoppeld aan tegenprestatie • Belangrijkste belasting is onroerende zaakbelasting • Daarnaast toeristenbelasting, parkeerbelasting, hondenbelasting e.a.

7. Opbrengst gemeentelijke belastingen 2005-2007 (mln euro)

8. Gemeentelijke rechten • Gekoppeld aan tegenprestatie • Opbrengsten mogen alleen gebruikt worden voor het doel waarvoor ze worden geheven • Tarieven mogen niet hoger zijn dan kostendekkend • Belangrijkste zijn rioolrechten, afvalstoffenheffing en reinigingsrechten, grafrechten • Andere voorbeelden bouwleges, secretarieleges (paspoorten, rijbewijzen, vergunningen)

9. Opbrengst gemeentelijke heffingen en rechten 2005-2007 (mln euro)

10. Overige eigen inkomsten • Inkomsten uit voorzieningen (prijzen) (musea, sportaccommodaties, kampeerterreinen) • Inkomsten uit aandeelhouderschap nutsbedrijven • Inkomsten uit bezittingen en eigen vermogen (huurpacht, interest, dividend) Overige eigen inkomsten zijn onregelmatig verdeeld over gemeenten en kunnen per jaar sterk variëren

11. Algemene uitkering gemeentefonds • Uitkering van het Rijk aan het gemeentefonds • Gemeentefonds beheerd door Minister van Financiën en Minister van BZK • Besteding algemene uitkering niet gekoppeld aan bepaald doel (ongeoormerkt geld) • Groei gemeentefonds is gekoppeld aan groei rijksuitgaven (gelijk trap, en gelijk trap af)

12. Groeipercentage gemeentefondsStand mei- of junicirculaire

13. Verdeling gemeentefonds • UItgangspunt: gemeenten kunnen bij gelijke tarieven een gelijkwaardig voorzieningenniveau bieden • Globaal en kostengeoriënteerd: • Wat zijn de objectieve kosten? • Welke mogelijkheden heeft gemeente om eigen inkomsten te genereren? • Drie speerpunten: centrumfunctie, sociale structuur en eigen belastingcapaciteit • Verdeling via objectieve maatstaven • Score van elke gemeente op www.minbzk.nl

14. OZB (negatieve maatstaf) Inwoners Woonruimten Huishoudens laag inkomen Bijstandsontvangers Uitkeringsontvangers Minderheden Jongeren Ouderen Lokaal klantenpotentieel Regionaal klantenpotentieel Leerlingen onderwijs Oppervlakte land Oppervlakte binnenwater Oppervlakte buitenwater Oppervlakte bebouwing Oeverlengte Omgevingsadressendichtheid Bodemgesteldheid Historische kern Lengte historisch water Waddeneilanden Herindeling …….. en nog veel meer Verdeelmaatstaven gemeentefonds

15. Algemene uitkering per inwoner 2007 • Goirle € 650 • Oegstgeest € 621 • Roermond € 965 • Someren € 665 • Terneuzen € 886 • Tholen € 803 • Werkendam € 628 • Westland € 689 • Rotterdam € 1.585 • Sint-Oedenrode € 657 • Nederland € 896

17. Specifieke uitkeringen (1) • Ingesteld bij wet • Rijk bepaalt omvang én besteding (geoormerkt geld) Wanneer? • Als bekostiging via de eigen inkomsten niet mogelijk is • Wanneer kosten ongelijkmatig over gemeenten zijn verdeeld (bekostiging via gemeentefonds niet mogelijk) • Indien kosten ongelijkmatig in de tijd verdeeld zijn

18. Specifieke uitkeringen (2) Grootste specifieke uitkeringen voor gemeenten • Algemene bijstand • Sociale werkvoorziening • Personeelskosten primair openbaar onderwijs • Exploitatie openbaar vervoer • Stedelijke vernieuwing • Materiële kosten primair openbaar onderwijs • Gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid

19. Specifieke uitkeringen (3) • Laatste decennia drastische vermindering aantal specifieke uitkeringen • In 1985 ruim 400 specifieke uitkeringen, in 2005 100 • Commissie Brinkman: verdere vermindering aantal specifieke uitkeringen tot maximaal 25 en 12 grote gebundelde uitkeringen • Ook vereenvoudiging verantwoordingsinformatie: single audit en single information

20. Specifieke uitkeringen (4) • Single information: informatievraag Rijk sluit aan bij informatie gemeenterekening • Single audit: Rijk steunt op accountantscontrole van gemeenterekening • Start gemaakt in 2006, vele uitkeringen volgen later • Verplichting: bijlage bij gemeentelijke jaar-rekening met financiële en niet-financiële verantwoordings-informatie

21. Deel II Financieel beheer

22. Voorbeeld planning en control-cyclus

23. BBV en programma’s • Regels begroting en jaarrekening vastgelegd in Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) • Begroting moet sluiten • Begroting is verdeeld in een aantal programma’s • Andere onderdelen begroting: verplichte paragrafen en uiteenzetting financiële positie • Vaststelling vóór 15 november t-1 • Hoe is de rolverdeling tussen raad en college?

24. Reserves en voorzieningen • Reserves, enkele aspecten: • Bufferfunctie, weerstandsvermogen • Dikwijls vastgelegd in steen/bezittingen • Onderscheid dekken en financieren • Onderscheid incidenteel en structureel • Voorzieningen, enkele aspecten: • Opvangen kosten van toekomstige verplichtingen • Fiscaal aspect: egalisatie van bijv. rioolrecht

25. Wat vinden we terug in een programma: 3 (4) W-vragen • Per (deel)programma drie vragen (de W-vragen): • Wat willen we bereiken? • Wat gaan we daarvoor doen? • Wat mag het kosten? • Praktijk: vaak een extra vraag tussen 1 en 2 Wanneer zijn we tevreden? • Invullen van de W-vragen is belangrijk onderdeel kaderstellende rol van de raad • College heeft eigen begroting: de productenraming • Organisatie heeft eigen begroting: beheersbegroting

26. Verplichte paragrafen • Vormen een dwarsdoorsnede van de programma’s • Geven gemeenteraad inzicht in beheersmatige aspecten • Zeven verplichte paragrafen: • Lokale heffingen (welke worden geheven en ontwikkeling) • Weerstandsvermogen (opvangen financiële risico’s) • Onderhoud kapitaalgoederen (wegen, riolering, gebouwen, etc.) • Financiering (financieringsbehoefte, leningen) • Bedrijfsvoering (personeelsbeleid, inkoop, aanbesteding) • Verbonden partijen (samenwerkingsverbanden) • Grondbeleid • Vrijwillig meer paragrafen mogelijk (bijv. subsidies)

27. Verordeningen (1) • Raad heeft bevoegdheid tot vaststellen van verordeningen, zoals de algemene plaatselijke verordening • Op het terrein van financieel beheer zijn er vier belangrijke verordeningen • Intern gericht op verhouding tussen raad – college: wat laat raad aan college en wat niet? • Van invloed op vorm en inhoud begrotingsproces • Alle vier gebaseerd op Gemeentewet

28. Verordeningen (2) • Artikel 212: raad stelt verordening vast over financiële beleid en beheer en de financiële organisatie (fianciële verordening) • Artikel 213: raad stelt verordening vast over de controle op financiële beleid en beheer en de financiële organisatie (controle verordening) • Artikel 213a: college is verplicht tot regulier onderzoek naar doelmatigheid en doeltreffendheid van zijn bestuur. • Verordening op de rekenkamer(functie): de gemeente beschikt over een rekenkamer of rekenkamer-functie

29. Jaarrekening • Tegenhanger van de begroting is de jaarrekening: geen W-, maar H-vragen: • Heeft de gemeente bereikt… • Heeft de gemeente gedaan… • Heeft het gekost… • Zelfde opzet als programmabegroting • Vaststellen vóór 15 juli t+1

30. Accountantscontrole jaarrekening • Geregeld in de gemeentewet • Gemeenteraad is opdrachtgever: accountant ondersteunt raad in controlerende taak • Instrument ter controle van het college • Raad kan controle door de accountant verder aanscherpen: • Kost geld • Wordt weinig gebruik van gemaakt

31. Wat verklaart de accountant? In het bedrijfsleven • De jaarrekening geeft een getrouw (eerlijk) beeld Bij de gemeente • De jaarrekening geeft een getrouw (eerlijk) beeld • De financiële beheershandelingen in de jaarrekening zijn volgens de regels (rechtmatig) tot stand gekomen (ingang 2004 of 2005)

32. Deel IIIEnkele overige punten

33. Vereniging van Nederlandse Gemeenten • De VNG is er ook voor de raadsleden! • Informatiecentrum (documentatie opvragen, vragen stellen) • Cursussen, workshops, congressen • Emailservice actuele ontwikkeling per beleidsterrein • www.vng.nl

34. Enkele nuttige internetsites • vng.nl • watdoetjegemeente.nl • actieprogrammalokaalbestuur.nl • finveen.nl • wozinformatie.nl • minbzk.nl • commissiebbv.nl • overheid.nl