Beata Szynalska Skarżyńska

1. PRACA Z DZIECKIEM AUTYSTYCZNYM Beata Szynalska Skarżyńska Centrum Szkoleniowe A-Z

2. ZABURZENIA SPEKTRUMAUTYSTYCZNEGO SĄ WYNIKIEM ODMIENNEGO WZORCA PRACY I FUNKCJONOWANIA MÓZGU.

3. ZABURZENIA SPEKTRUM AUTYSTYCZNEGO ADHD ZESPÓŁ ASPERGERA AUTYZM INNE POCHODNE ZABURZENIA

5. AUTYZM • Autyzm wczesnodziecięcy to zaburzenie rozwoju emocjonalnego i społecznego o przyczynach do końca nie poznanych. Najczęściej ujawnia się po okresie wstępnego, zasadniczo prawidłowego rozwoju niemowlęcia. Nie jest jednolitą chorobą - ma bardzo zróżnicowany obraz i przebieg. • Cechą najbardziej charakterystyczną autyzmu jest fakt, iż dziecko staje się niezdolne do naturalnego udziału w życiu rodziny, do spontanicznych emocjonalnych kontaktów (wzrokowych, dotykowych, werbalnych), nie może ogarnąć otaczającego je świata i nie potrafi nawiązać kontaktu z rówieśnikami.

6. Niezwyczajny rozwój mowy Dzieciom autystycznym sprawia trudność łączenie fizycznej postaci znaku (element znaczący) i pojęcia znaku (element znaczony) w jedną całość – co stanowi podstawę mowy w ujęciu komunikacji. Jeżeli pojawia się mowa, jest ona inna – sztuczna, bezosobowa. Często towarzyszą jej echolalie. Echolalia – powtarzanie słów lub zdań w miejsce rozmowy (natychmiastowa, odroczona) Monotematyczność – nieprzerwane mówienie na jeden temat Perseweracja słowna – powracanie do tego samego tematu w tym samym schemacie Pozorna głuchota – brak odpowiedzi na bodźce słuchowe Nadwrażliwość lub niedowrażliwość słuchowa Trudności w wyrażaniu potrzeb (zamiast słów pokazywanie palcem lub gestykulacja) Wskazuje potrzeby poprzez używanie ręki drugiej osoby (dorosłego)

7. Niezwyczajny rozwój mowy Dzieciom autystycznym sprawia trudność łączenie fizycznej postaci znaku (element znaczący) i pojęcia znaku (element znaczony) w jedną całość – co stanowi podstawę mowy w ujęciu komunikacji. Jeżeli pojawia się mowa, jest ona inna – sztuczna, bezosobowa. Często towarzyszą jej echolalie. Echolalia – powtarzanie słów lub zdań w miejsce rozmowy (natychmiastowa, odroczona) Monotematyczność – nieprzerwane mówienie na jeden temat Perseweracja słowna – powracanie do tego samego tematu w tym samym schemacie Pozorna głuchota – brak odpowiedzi na bodźce słuchowe Nadwrażliwość lub niedowrażliwość słuchowa Trudności w wyrażaniu potrzeb (zamiast słów pokazywanie palcem lub gestykulacja) Wskazuje potrzeby poprzez używanie ręki drugiej osoby (dorosłego)

8. Zaburzony rozwój społeczny Zaburzone zachowania społeczne są cechą najbardziej rzucającą się w oczy. Wywodzą się one z faktu, iż dla autysty zróżnicowany i skomplikowany język społeczny (pełen ekspresji, postaw i gestów) jest praktycznie niemożliwy do nauczenia się. Efektem tego jest zamknięcie się w sobie (jeden z podstawowych symptomów autyzmu). Trudności w kontaktach z innymi dziećmi, obojętność, brak pracy i zabawy w grupie, włącza się tylko wtedy, gdy osoba dorosła nalega i pomaga mu Niechęć do przytulania, oporowanie w kontaktach bezpośrednich Niekiedy – odwrotnie – nadmierna bliskość Chęć pozostawania w samotności, trzymanie się na uboczu Brak lub ograniczony kontakt wzrokowy Niekiedy – odwrotnie – uporczywy i wymuszany przez dziecko kontakt wzrokowy

9. Zachowania niepożądane Niezrozumiały świat, pełen zmian, lęki i fobie narastające z czasem prowadzą do pojawienia się zachowań udziwnionych, niejednokrotnie niebezpiecznych dla siebie lub innych. Są one elementem ucieczki z chaosu w „swój świat”, ku temu co znane i bezpieczne. Nadmierna lub skrajnie ograniczona ruchliwość fizyczna Uciążliwe stereotypie ruchowe Śmiech lub chichot w nieodpowiednich sytuacjach Napady złego nastroju – skrajna rozpacz bez wyraźnego powodu, płacz Agresja czynna lub słowna Autoagresja

10. Czynności powtarzające się i niechęć do zmian Osoba autystyczna ma olbrzymie pragnienie stałości i stabilizacji. Czuje się najlepiej w otoczeniu, które jest niezmienne lub zmienia się niewiele. Jest to efekt braku generalizacji. Dziecko autystyczne przyswaja detale, ale nie rozpoznaje całości. Stąd też uwielbia czynności powtarzające się, co prowadzi często do przywiązania do przeróżnych schematów. Ciągła, dziwaczna i schematyczna zabawa Kręcenie przedmiotami, wirowanie wokół własnej osi (przy braku zawrotów głowy) Niewłaściwe przywiązanie do przedmiotów Dążenie do monotonii, wpadanie w rutynę Niechęć do jakichkolwiek zmian

11. Inne zachowania autystyczne Omawiając zagadnienie zachowań autystycznych trzeba pamiętać, że autyści nie wykazują swoich anormalnych zachowań w sposób wyrazisty. Poza tym są one tak różnorodne, że niemożliwe jest wyczerpanie tematu. Warto zwrócić uwagę jeszcze na następujące zachowania: Niepodatność na zwykłe metody nauczania –jest to spowodowane brakiem interakcji (tzw. jednostronna komunikacja). Dokonywanie nieistotnych wyborów (nie potrafi wybrać tego, co jest istotnie ważne). Brak prawdziwego strachu przed niebezpieczeństwem Wyraźna niewrażliwość na ból Nierównomierny rozwój podstawowych i subtelnych zdolności ruchowych (np.. nie potrafi kopnąć piłki, a buduje budowle z klocków. Potrafi wykonać dobrze i szybko jakieś czynności, ale robi to schematycznie).

12. Metoda opcji Metoda 3 I

13. Test liter Navona EEEE EE EE EE EE EEEEEEEEE EEEEEEEEE EE EE EE EE EE EE AAAAAAAA AAAAAAAA AA AAAAAAAA AAAAAAAA AA AAAAAAAA AAAAAAAA

14. Zespół AspergeraSchorzenie zostało oficjalnie uznane w czwartej edycji Diagnostic and Statistic Manual/DSM-IV/ wydanej w 1994 r. • Jest to upośledzenie kwalifikowane do spektrum autyzmu, które powoduje utrudnienia w komunikacji i kontaktach międzyludzkich, ogranicza wyobraźnię (elastyczne myślenie i działanie) oraz zaburza koordynację. Dotyka zarówno chłopców jak i dziewczęta, ale tym pierwszym przydarza się znacznie częściej.

15. dziecko autystyczne żyje we własnym świecie” dzieci z ZA „żyją w naszym świecie, ale na swój własny sposób”

16. Dzieci ze zdiagnozowanym zespołem Aspergera stanowią szczególne wyzwanie w środowisku edukacyjnym. Zwykle widziane jako ekscentryczne i dziwne przez kolegów. Ich nieudolne zdolności społeczne czynią te dzieci kozłami ofiarnymi. Niezdarność i obsesyjne zainteresowanie niejasnymi, mało znanymi tematami przyczyniają się do postrzegania ich jako dziwnych.

17. Triada deficytów deficyt socjalizacji ZA deficyt wyobraźni deficyt komunikacji

18. CHARAKTERYSTYCZNE CECHY ZESPOŁU ASPERGERA • Osoby dotknięte Zespołem Aspergera zazwyczaj charakteryzują się przeciętnym lub wysokim poziomem inteligencji oraz zdolności werbalnych. Tym, co inspiruje pracę geniusza nie są nowe pomysły, lecz raczej obsesja, że wyjaśnienie nie jest wystarczające Eugene Delacroix Archimedes, Michał Anioł, Maria Skłodowska-Curie,Tesla, Newton, Einstein, Darwin, De Gaulle

19. CHARAKTERYSTYCZNE CECHY ZESPOŁU ASPERGERA • Wysoki poziom zdolności werbalnych maskuje tendencję do polegania na dosłownym znaczeniu oraz nieumiejętność odczytywania języka ciała i mimiki twarzy. • W pierwszych latach nie odnotowuje się zwykle żadnego wyraźnego opóźnienia w rozwoju zdolności językowych.

20. CHARAKTERYSTYCZNE CECHY ZESPOŁU ASPERGERA • Osoby autystyczne często dosłownie interpretują język. Staraj się komunikować z nimi w sposób dosłowny, gdy tylko jest to możliwe. Zanim wydasz im polecenie, zapytaj sam siebie, jak mogłoby ono zostać zinterpretowane dosłownie. Nie używaj także wyrażeń slangowych czy potocznych, gdy z nimi rozmawiasz. Na przykład, na stwierdzenie „Wyglądasz jakby uleciało z ciebie powietrze”, mogą zareagować mówiąc „Przecież nie jestem oponą, żeby mogło ulatywać ze mnie powietrze”.

21. CHARAKTERYSTYCZNE CECHY ZESPOŁU ASPERGERA • Za objawy Zespołu Aspergera uznaje się słabą koordynację wzrokowo-ruchową i ogólną niezdarność, jednak w niektórych przypadkach objawy te nie występują.

22. (50% - 90% dzieci z ZA) (Attwood, 1998). Dotknięte tymi problemami mogą być następujące obszary: poruszanie się, równowaga, sprawność manualna, pisanie ręczne, szybkie ruchy, stawy w przewlekłym nawykowym zwichnięciu, rytm i naśladowanie ruchów.

23. CHARAKTERYSTYCZNE CECHY ZESPOŁU ASPERGERA • Osoby z Zespołem Aspergera zwykle charakteryzują się wąskimi zainteresowaniami, zamiłowaniem do konkretnych schematów zachowań oraz wyraźnym brakiem elastyczności umysłowej. • (skłonność do rytuałów, przyzwyczajenia związane z wystrojem np. pokoju, odmowa przed pobytem w innych pomieszczeniach czy budynkach- obawa przed wyjazdem na obóz, wczasy.)

24. CHARAKTERYSTYCZNE CECHY ZESPOŁU ASPERGERA • Takie osoby nie lubią zmian. Najlepiej czują się w dobrze znanym i przewidywalnym środowisku. • Osoby z ZA mają często trudności z radzeniem sobie z jakimikolwiek zmianami w swej codziennej rutynie. Zmiana taka może wywołać u nich uczucie niepokoju i/lub frustracji. Niespodziewana zmiana może skutkować przejawianiem przez osobę autystyczną nieprzyjemnych lub nieznośnych zachowań, takich jak złość czy zachowania agresywne.

25. CHARAKTERYSTYCZNE CECHY ZESPOŁU ASPERGERA • Istotną cechą charakterystyczną osób z Zespołem Aspergera jest niepewność oraz obawy spowodowane niską samooceną, strachem przed porażką i brakiem zrozumienia lub niemożnością zrozumienia innych. Pojawia się też strach związany z poczuciem inności i niedopasowania.

26. CHARAKTERYSTYCZNE CECHY ZESPOŁU ASPERGERA • Osoby dotknięte Zespołem Aspergera mogą przyjmować postawy silnie egoistyczne i szowinistyczne, a także ustalać dla siebie bardzo wysokie standardy w każdej sferze życia. Np..patriotyzm graniczący z nacjonalizmem, anoreksja, ortoreksja,

27. „Rzeczywistość dla osoby autystycznej jest niejasną masą oddziałujących na siebie zdarzeń, ludzi, miejsc, dźwięków i widoków. Wydaje się, że nic tu nie ma żadnych wyraźnych granic, porządku czy znaczenia. Dużą część swojego życia poświęciłam na próby wypracowania jakiegoś porządku w tym wszystkim. Ustalone codzienne czynności, terminy i rytuały pomagają mi uporządkować nieznośnie chaotyczne życie.” (s. 16) Cytat z autobiografii Therese Jolliffe (Joliffe et al 1992). Jest ona dorosłą osobą autystyczną prowadzącą obecnie badania w tej dziedzinie.

28. CHARAKTERYSTYKA DZIECKA Z ZA NA ZAJĘCIACH EDUKACYJNYCH I POZA NIMI SKŁONNOŚĆ DO BEZWŁADUzwłaszcza gdy jest zestresowane lub zmęczone. To brak energii i niemożność rozpoczęcia czynności. • Stoi lub siedzi samo, na uboczu, jakby całkowicie oderwane od rzeczywistości • Nie reaguje na polecenia jakby ich nie słyszało • Całkowicie przytłoczony, patrzy przed siebie i nie może sobie przypomnieć, co ma dalej robić. • Miewa problemy z wyrażeniem swoich potrzeb i zazwyczaj nie reaguje na krytyki ze strony opiekunów.

29. Ten brak umiejętności rozpoczynania działania prawdopodobnie wynika z faktu, że dzieci z Zespołem Aspergera mogą być bardzo nieporadne, jeśli chodzi o afektywne, kognitywne i behawioralne zadania. • To znaczy, że nie wizualizują sobie automatycznie jak może wyglądać ruch, rozmowa, czy ogólnie, co się może stać w przyszłości. Nie mogąc przewidzieć przyszłości, dziecko nie potrafi zaplanować teraźniejszej czynności, więc nie robi nic.

30. Zdrowi ludzie mają przed oczyma obrazy kolejnych ruchów ułamki sekund wcześniej, niż je wykonają. Dziecko z ZA może nie posiadać tej umiejętności. W rezultacie jego ruch jest spowolniony do tego stopnia, że w końcu nie rusza się wcale. Nie rozumie, dlaczego nie może skończyć zadania, a zapytany o to, wydaje się być zakłopotany. • Z powodu różnic w uczeniu się wszystko jest dla niego frustrujące i ciągle doświadcza porażek.

31. CHARAKTERYSTYKA DZIECKA Z ZA NA ZAJĘCIACH EDUKACYJNYCH I POZA NIMI NIESPOTYKANY PROFIL UMIEJĘTNOŚCI POZNAWCZYCH. • Jednym aspektem profilu jest uszkodzona funkcja kierownicza. Dzieci z ZA mogą mieć trudności z planowaniem, organizowaniem i ustalaniem priorytetów, tendencję do bycia impulsywnym i mało elastycznym podczas rozwiązywania problemów. Inne cechy obejmują trudności w tworzeniu nowych pomysłów, potrzebę nadzoru i naprowadzania oraz decydowania co jest istotne, a co zbędne, jak również słabe postrzeganie i zarządzanie czasem.

32. CHARAKTERYSTYKA DZIECKA Z ZA NA ZAJĘCIACH EDUKACYJNYCH I POZA NIMI ZWYKLE WIDZIANE JAKO EKSCENTRYCZNE I DZIWNE. • Czasem obsesyjne wręcz zainteresowanie niejasnymi, mało znanymi tematami przyczyniają się do postrzegania ich jako dziwnych. Dzieci z ZA nie posiadają umiejętności rozumienia istoty związków międzyludzkich i reguł rządzących konwenansami społecznymi; są naiwne i wyraźnie brak im zdrowego rozsądku.

33. Brak elastyczności i niemożność radzenia sobie ze zmianami powoduje, że te osoby łatwo się stresują i są emocjonalnie wrażliwe. Jednocześnie dzieci z ZA (większość to chłopcy) cechuje przeciętna do ponadprzeciętnej inteligencja i bardzo dobra pamięć. Ich determinacja w dążeniu do własnych celów może prowadzić do wielkich osiągnięć w późniejszym życiu.

34. TRUDNOŚCI – STRATEGIE DO ZASTOSOWANIA… Trudności językowe • skłonność do wygłaszania niestosownych komentarzy • skłonność do wtrącania się w rozmowę • skłonność do rozmowy na jeden temat i przerywania wypowiedzi innych • trudności ze zrozumieniem skomplikowanego języka, wypełnianiem poleceń i rozumieniem słów wieloznacznych

35. TRUDNOŚCI – STRATEGIE DO ZASTOSOWANIA… Jak pomóc? • Emocje w głosie nauczyciela powinny być ograniczone do minimum. Bądź cichy, przewidujący i rzeczowy w relacji z dzieckiem z ZA, jednocześnie jasno ukazując współczucie i cierpliwość. • Hans Asperger (1991), psychiatra od którego ten syndrom został nazwany, zauważył, że „nauczyciel, który nie rozumie, że konieczne jest uczenie tych dzieci rzeczy, wydawałoby się, oczywistych, będzie odczuwał zniecierpliwienie i poirytowanie”. (s. 57) • Nie oczekuj od dziecka z ZA przyznania się, że jest ono smutne/przygnębione. Podobnie jak nie potrafi ono spostrzegać uczuć u innych, tak też nieświadome jest swoich własnych emocji. Takie dzieci często ukrywają swoją depresję i zaprzeczają jej objawom.

36. TRUDNOŚCI – STRATEGIE DO ZASTOSOWANIA… Jak pomóc? • ucz umiejętności konwersacji w małych grupach • ucz zasad i dawaj wskazówki dotyczące kolejności zabierania głosu w trakcie rozmowy, przerywania jej czy zmiany tematu • wykorzystuj na zajęciach kasety audio i video z nagranymi rozmowami • wyjaśniaj metafory i wyrazy wieloznaczne • pokazuj nagrania video w celu zidentyfikowania wyrażeń niewerbalnych i ich znaczeń

37. TRUDNOŚCI – STRATEGIE DO ZASTOSOWANIA… Naleganie na „niezmienność” • interpretuje dosłownie to co zostało powiedziane • brakuje mu taktu • ma problemy z naruszaniem strefy osobistej – stoi zbyt blisko rozmówcy lub go dotyka • ma trudności z rozumieniem „niepisanych zasad”, a jeśli się ich nauczy, może je stosować mało elastycznie

38. TRUDNOŚCI – STRATEGIE DO ZASTOSOWANIA… Jak pomóc? • jeśli tylko jest to możliwe, przygotuj go na potencjalne zmiany • korzystaj z obrazków, harmonogramów, historyjek społecznych by zasygnalizować nadchodzące zmiany • przedstaw dokładne oczekiwania i zasady dotyczące właściwego zachowania się • wytłumacz rówieśnikom jak mają się zachowywać w związku z trudnościami ucznia dotyczącym interakcji społecznych • „posłuż się” innymi uczniami jako wskazówkami jak należy postępować

39. TRUDNOŚCI – STRATEGIE DO ZASTOSOWANIA… Problemy z koncentracją • łatwo się rozprasza • może być słabo zorganizowany • ma trudności z utrzymaniem uwagi

40. TRUDNOŚCI – STRATEGIE DO ZASTOSOWANIA…. Jak pomóc? • częsta pomoc i ponowne skierowanie uwagi na zadanie • stosuj niewerbalne sygnały, aby zwrócić uwagę dziecka

41. TRUDNOŚCI – STRATEGIE DO ZASTOSOWANIA… Małe zdolności organizacyjne Jak pomóc? • korzystaj z harmonogramów i kalendarzy • prowadź listy z zadaniami • pomóż w korzystaniu z list „rzeczy do zrobienia” list kontrolnych • naklej obrazki na pojemnikach i na szafce • zostaw wskazówki obrazkowe w szafkach

42. TRUDNOŚCI – STRATEGIE DO ZASTOSOWANIA… Wrażliwość emocjonalna • może mieć trudności w radzeniu sobie ze społecznymi i emocjonalnymi wymaganiami • łatwo się denerwuje przez brak elastyczności w zachowaniu/postępowaniu • często ma niskie poczucie własnej godności • może mu trudno przychodzić tolerowanie popełniania błędów • może być podatny na depresję • może reagować gniewem i mieć ataki złości

43. TRUDNOŚCI – STRATEGIE DO ZASTOSOWANIA Jak pomóc? • chwal go i mów mu co zrobił dobrze • naucz go prosić o pomoc • naucz go technik radzenia sobie z trudnymi sytuacjami i ze stresem • stosuj strategie powtórzeniowe • dostarcz takich doświadczeń/sytuacji, które wiążą się z dokonywaniem wyboru • pomóż mu zrozumieć własne zachowania i reakcje innych • edukuj pozostałych • korzystaj z wsparcia rówieśników w postaci systemu koleżeńskiego i sieci wsparcia rówieśników

44. TRUDNOŚCI – STRATEGIE DO ZASTOSOWANIA… Wrażliwość na bodźce czuciowe • najpowszechniejsza jest wrażliwość na bodźce słuchowe i dotykowe, ale mogą występować także wrażliwość na bodźce smakowe, na światło i kolory oraz zapachy • dźwięki, które mogą być postrzegane jako wyjątkowo intensywne to: nagłe, niespodziewane dźwięki, takie jak dzwonek telefonu, alarm pożarowy wysoko tonowe ciągłe dźwięki skomplikowane, powodujące zamieszanie lub złożone dźwięki występujące np. w centrach handlowych

45. TRUDNOŚCI – STRATEGIE DO ZASTOSOWANIA… Jak pomóc? • miej na uwadze fakt, że „normalna” ilość bodźców wizualnych i słuchowych może być postrzegana przez NIGO jako zbyt duża lub zbyt mała • utrzymuj poziom pobudzenia na poziomie, z którym dziecko jest w stanie sobie poradzić • może okazać się konieczne unikanie pewnych określonych dźwięków • skłanianie dziecka do słuchania muzyki może kamuflować określone dźwięki • minimalizuj dźwięki w tle • w ekstremalnych przypadkach zastosuj zatyczki do uszu • naucz go technik relaksacyjnych i sposobów na odwrócenie uwagi w celu zredukowania poziomu stresu

46. Zachowaj poczucie humoru • W celu pozostania zdrowym na umyśle i uniknięcia załamania nerwowego, musisz być w stanie dostrzegać zabawną stronę niektórych spośród ich zachowań. Na przykład, nie śmiejąc się przy tym z nich, spróbuj spojrzeć od tej „zabawnej” strony na sytuacje, w których osoby autystyczne interpretują coś dosłownie. Albo też, jeśli zrobią coś co cię rozśmieszyło, ale jest też dla ciebie krępujące, pośmiej się po cichu z tego, co zaszło. Ciągłe traktowanie ich postępowania w sposób poważny sprawi tylko, że będziesz czuł się bardziej spięty i zestresowany, a tym samym trudniej ci będzie sobie z tym poradzić.

47. ADHD……

48. Jak postrzegane jest ADHD? • Są tacy, którzy traktują ADHD jako szczególnego rodzaju wyróżnienie, spotykające tylko wybranych. Mieć ADHD to znaczy „być lepszym, być nieprzeciętnym”. Zwolennicy takiego poglądu lubią podkreślać inność, wyjątkowość, wysoki poziom możliwości intelektualnych, kreatywność, błyskotliwy umysł i wielką wrażliwość emocjonalną …

49. Jak postrzegane jest ADHD? • Skrajne podejście „euforyczne” „DZIECI INDYGO” – określenie to, to bardzo pozytywne skojarzenie związane z ADHD, które wręcz ociera się o ezoterykę. (Simone Harland, 2004) Dzieci nadpobudliwe nazywa się tutaj „dziećmi jutra” lub „dziećmi nowych czasów”, które mają przynieść światu pokój.

50. Jak postrzegane jest ADHD? • Najczęściej pozytywne nastawienie do ADHD prezentują ci, u których stwierdzono ADHD, bądź tacy którzy mają ścisły kontakt z takimi osobami (np. rodzice dzieci z ADHD). • Podejście racjonalne, pozbawione silnych emocji, dotyczy niewielkiej grupy społeczeństwa.