230 likes | 331 Views
Te IRA moana. Mēnā he iwi noho takutai, kei tōna reo anō ōna kupu whakaāhua i te noho a te karoro inu tai If it's a tribe living on the coast it has words in its dialect that reflect what a person living by the sea would use. Tirohanga Māori. Te Tirohanga Māori Whakaheke Atua
E N D
Te IRA moana Mēnā he iwi noho takutai, kei tōna reo anō ōna kupu whakaāhua i te noho a te karoro inu tai If it's a tribe living on the coast it has words in its dialect that reflect what a person living by the sea would use. Tirohanga Māori
Tirohanga Māori Te Tirohanga Māori Whakaheke Atua Te Aitanga ā-Tangaroa Kaitīakitanga Āhuatanga o ngā mataira moana no te whakaaro Māori Tirohanga Māori
Whakaheke Atua: Ko wai ā Tangaroa? • Ko Tangaroa hai atua mo te moana • Ka moe i a ia kia Hine-whakamoutai ka puta ki waho • Ko te Ikanui te mātāmua, • Ko Poutū-te-Rangi te waenga, • Ko Punga te pōtiki Tirohanga Māori
Whakaheke Atua: Te Aitanga ā-Tangaroa Te Kore Te Ao Te Pō Ko Ranginui e tū iho nei = Ko Papatūānuku e takoto nei Tangaroa = Hine-whakamautai Ikanui Poutū-te-Rangi Punga Tirohanga Māori
Whakapapa o Ikanui Ikanui = Hine moana (Ka puta ko te Aitanga ā-Tangaroa) Tohorā me te Parāoa Aihē me te Maroro Te tini o ngā ika Tirohanga Māori
Ikanui • Tīakitanga o te Moana • Ko te Mauri o te Wai • Ko te Waitī me te Waitā • Ko te Waimāori, he Waitī, e koropūpū ana i te tihi o te maunga, ka puta ki waho… he awa e rere ana ki tētehi roto, puta atu ano ki te ākau i te moana, ara he Waitā wēnā. Tirohanga Māori
tīakitanga o te Moana • Ko te moananui, ko te moanaroa, ko te moana me tōnā hōhonutanga i whāngai he waikohu ki te Aokapurangi, hai oranga mo tatou katoa. • He ngaru-hau, he ngaru-roa, he ngaru-paewhenua • Ko te moana he pātaka kōrero, me he mea, te pātaka kai rānei… • Ararā, kia tīakina ai te moana! Tirohanga Māori
tīakitanga o te moana • Kai reira ngā tohu o te Taiao, he kōpere, he wai-kohu, he marangai kei te rangi… Engari, kai te moana, he tuna, he koura, he kōkōpū, he ika • Kai reira anō he kaitīaki, e ngā ra o mua, he Taniwha, he Tāwhito, he Mauri … Tirohanga Māori
tīakitanga o te moana • Ko wai rā ngā kai-pūpuri o tēnei mea te mauri o wēnei tū mōmō āhuatanga? • Ko te whakautu, ko hunga tangata hai kaitīaki mo ināianei • Ko te pūtake pēnei ana, he aha ngā pūkengatanga, ngā mōhioranga me nga āheitanga e moho nei tētehi kaitīaki? • Katahi rā, ka taea ngā kai-tirotiro ki tōnā taumata o te whakawhāiti o te Tai Ao. Tirohanga Māori
tīakitanga o te hunga tangata • He kai, he inu, he oranga tonu tapu • Mei te hunga tangata e tīaki ana te mauri moana me te Aitanga ā-Tangaroa Tirohanga Māori
Ko te Whare hukahuka o Tangaroa Ko Poutū-te-Rangi ka moe kia Hine te Iwaiwa (Hine te Ngiangia) Ka puta ko Rua te Pupuke Ko Rua te Pupuke ka moe kia Hinengaru (Hinengaro) Ka puta ki waho ko Rua te Pūkenga Ko Rua te Pūkenga ka moe kia Hineākau (Hinengākau) Ka puta mai ko Manuruhi … Tirohanga Māori
Ko te korokoro-ō-te parata • He whakahuahuatau o mua rānō • Atu i te hekenga o ngā waka mai Hawai'i i te Moananui ā-Kiwa • Ko Manuruhi te parata o te whare hukahuka ā-Tangaroa Tirohanga Māori
Ko te Whare • Ko te Tirohanga Māori • Te tūākiri o te whare hukahuka o Tangaroa he ōrite ki te tūākiri o te tangata • Te tūkaokaoroa wāhine me te tūkaokaoroa tāne • He taitama tāne te amo kōpāiti; • he koroua kei te pou maui ki muri rānō. • He taitama kōtiro te amo taranui; • He mareikura kei te pou katau ki muri anō rā. Tirohanga Māori
Ngā Wai e rua • Ko te Ao Kikokiko me te Ao Wairua • Te Ao Kikokiko • Ka noho nei tatou ki roto i te Ao Kikokiko • I whānau mai te hunga tangata ki te Ao Tūroa • I mate haere te hunga tangata ki te tatau o Te Pō • Ko tōnā tīnana kia Papatūānuku, • ko tōnā wairua kia Papatūārangi ki Tūā i Paerau Tirohanga Māori
Ngā rua o te wai • Te Ao Wairua • Mai te ora ki te mate, puta atu te mate ki te ora • Kai tūāwhakarere ka hoki mai tētehi rerenga wairua • He mōmō āhuatanga te wairua o te hunga kua ngaro, koinā te kura huna! • Ma te mātatau ānake i āheingia i te whāwhā te wairua, hai whakaora ai, hai whakamate ai rānei Tirohanga Māori
Matatauranga ā-mārama / ā-tau rĀnei • Me mātua whakaaro ngā kare ā-roto o te hunga tangata • Ko te nuinga o ngā mataira i te tīnana o te tangata, he wai… • Ko te mātāpuna o te tapu o te tangata ērā o ngā mātāpono, te pikinga hekenga o ngā matatauranga o te hunga tangata ia mārama, ia tau, me te mutunga iho ka tau ai te moho, ka tau ai anō te māramatanga… Tirohanga Māori
Matatauranga Māori • Pikinga me te hekenga o ngā kare ā-roto, ara ko pēnei na: • Tīnana – te whāwhā ā-ringa • Hinengaro – te rongo kākara o te ihu kurī • Ngākau – te ariari taringa • Āngiangia – te maramara o te niho Tirohanga Māori
Matatauranga Māori • Pikinga me te hekenga o ngā kare ā-roto, ara ko pēnei na: • Wairua – te kitenga kānohi • Matakite – te māramatanga o te kitenga ā-wairua • Rere wairua – te mōhioranga i te kite ā-wairua me ōnā tohutohu • Patu wairua me te whakapiki wairua – te whāwhā ā-wairua • Āhuatanga ako toro whānui – ka hikohiko te kanapanapa o te ūirā Tirohanga Māori
Te oranga tonu tapu o te tai timu Kaitīakitanga: He tauwira tēnei ki te whai huarahi Ko te toheroa he taonga o te waitai E papaki ana te Tai Hauāuru ki te onepū hai wāhi mo ngā tūpuranga angaanga toheroa Rangahauhia te kōeketanga o te toheroa Kaitīakitanga
Te oranga tonu tapu o te tai pari Kaitīakitanga: He tauwira ki te whai huarahi Te matenga o nga wīra kai Kaupokonui i Manaia kei te rohe o Taranaki maunga Ka karanga e te hau kainga o Ngāti Tu kia Papa Hori Parata no Ngāti Wai Ko ētehi o ōnā pūkenga ki te whakaako te hauhake o ngā tōhora me ngā parāoa hai rauhanga mo te iwi Kaitīakitanga
Ko te Tirohanga Māori o te MĀtauranga PŪtaiao • He pitopito kōrero e pa ana: • Ki te kaupapa kaitīakitanga o te moana me Tangaroa whakamautai Kaitīakitanga
Ko te Tirohanga Māori o te MĀtauranga PŪtaiao Me te oranga tonu tapu o te tai timu Me te oranga tonu tapu o te tai pari