Maliyet muhasebesi

1. Maliyet muhasebesi Öğretim Görevlisi Yusuf Bahadır Kavas

2. Derste yararlanılacak kaynaklar • Nalan Akdoğan • MALİYET MUHASEBESİ UYGULAMALARI • Gazi Kitabevi, 2009. 2. Selim Yüksel PAZARÇEVİREN: • MALİYET MUHASEBESİ, • Sakarya Kitabevi, 2006. 3. Kamil BÜYÜKMİRZA: • MALİYET VE YÖNETİM MUHASEBESİ, • Gazi Kitabevi, 2013.

3. DERSİN AMACI VE HEDEFİ Hedefimiz sizleri günümüz rekabet ortamının en hayati konularından biri olan maliyetler konusunda temel bilgiler ile donatmak. Maliyetler bir çok işletmenin üstün veya zayıf yönünü, tehdit veya fırsatlarını belirleyen temel parametrelerden biridir. Bir çok işletme maliyetleri yüzünden batarken bir çok işletme de maliyetleri sayesinde ayakta kalabilmiştir. Bu ders ile sizlere maliyetleri tanıyacak, saptayacak, ayrımlayacak, ölçümleyecek, hesaplayacak, kaydedecek, izleyecek, özetleyecek, raporlayacak, yorumlayacak bilgi birikiminin verilmesi hedeflenmektedir. Böylece çalışacağınız ya da çalıştığınız yerlerde daha faydalı olmanız umulmaktadır.

4. Genel Çerçeve • Temel kavramlar ve genel bilgiler • Finansal Tablolar • Maliyetlerin sınıflandırılması • Hammadde ve malzeme maliyetleri • İşçilik maliyetleri • Genel imalat maliyetleri • Maliyet sistemleri • Sipariş maliyet sistemi • Safha maliyet sistemi • Standart maliyet sistemi • TDHP’da maliyet hesap ve kayıtları

5. Maliyet Nedir Kardeş valla maliyetine satıyoruz. O fiyata imkanı yok olmaz Günlük hayatta bu tür konuşmalarla çok fazla karşılaşırız. Bu araba bana şu kadara mal oldu, maliyeti kurtarmaz gibi birçok örnek verilebilir. Peki maliyet nedir ???? Maliyet: Mal veya hizmetin üretilebilmesi için katlanılan fedakarlık olarak tanımlanabilir. İşletmeler için son derece önemli bir kavram olan maliyet, Harcama, Hasılat, Gelir, Gider, Kar, Zarar kavramlarıyla karıştırılmamalıdır.

6. Maliyet Muhasebesinde Önemli Tanımlar • HARCAMA: Bir mal, hizmet ve fayda sağlamak için yapılan ödeme ve borçlanmalardır. Harcamada bir varlık elde edilirken diğer bir varlıkla takas edilir. Başka bir deyişle; parasal varlıkta azalışa neden olan ticari işlemlerdir. • HASILAT: Elde edilen gelirlerin toplamı olarak ifade edilmektedir. Bir başka deyişle hasılat, gelirin çoğulu yada parasal varlıkta artışa neden olan ticari işlemlerdir. • GELİR: İşletmenin faaliyetleri dolayısıyla mal ve hizmetlerden elde etmiş olduğu parasal tutarlar gelir olarak adlandırılmaktadır. Diğer bir deyişle işletmenin öz sermayesini artıran işlemlerdir. • GİDER: İşletmelerin faaliyetlerini devam ettirebilmesi için kullanmış olduğu yada tüketmiş olduğu mal veya hizmetlerin parasal olarak tutarıdır. Diğer bir deyişle işletmenin öz sermayesini azaltan işlemlerdir. • KÂR: belirli bir döneme ait gelirlerin ile aynı döneme ait giderler toplamından büyük olması durumunda ortaya çıkan fark kâr olarak adlandırılır. • ZARAR: belirli bir döneme ait giderler toplamının aynı dönem ait gelirler toplamından büyük olması sonucu ortaya çıkan fark zarar olarak adlandırılır.

7. Maliyet kavramı daha çok üretim işletmelerinde önemli bir yere sahiptir.

8. Maliyet Muhasebesi Nedir Amaçları Nelerdir? • Maliyet muhasebesi, üretilen mal (mamul) veya hizmetlerin maliyetini oluşturan maliyet türlerinin, oluştuğu yerler ve ilgili oldukları mamul ya da hizmet cinsleri bakımından belirlenmesi ve izlenmesine olanak sağlayan bir hesap ve kayıt sistemidir. • Maliyet Muhasebesi (analitik muhasebe); işletme yöneticileri ve işletme ilgililerinin sağlıklı karar alabilmeleri için gereksinim duydukları sayısal bilgileri kendilerine sunmaktadır.

9. Maliyet Muhasebesi Nedir Amaçları Nelerdir? • MAMUL VEYA HİZMETİN BİRİM MALİYETİNİ HESAPLAMAK • MALİYETLERİ VE İŞLETMENİN FAALİYETLERİNİ KONTROL ALTINDA TUTMAK • İŞLETME FAALİYETLERİNİN PLANLANMASINDA GEREKLİ MALİYET BİLGİLERİNİ SAĞLAMAK • İŞLETME İLGİLİLERİNİN ALACAĞI KARARLARA YARDIMCI OLMAK

10. Maliyet Muhasebesi ile Finansal Muhasebe Arasındaki Farklar Maliyet Muhasebesi FİNANSAL MUHASEBE Finansal Muhasebeİç ve dış gruplara bilgi verirTutarlar kesindirPara temel ölçü birimidirKayıtlar muhasebe ilkelerine göre yapılırBütün işletmeler finansal muhasebe tutmak zorundadır İç gruplara bilgi verirTutarlar tahmini de olabilirPara dışı öğelerde kullanılırYönetim için yararlılık ve beklentiler önemlidirSadece üretim yapan işletmeler tutar

11. İşletme İlgilileri Kimlerdir? • Yöneticiler : İşetme faaliyetlerini sevk ve idare eden kişilerdir. Muhasebe servisinden her an faaliyetlerle ilgili bilgi isteyebilir. • İşletme sahibi veya Ortaklar : Teknolojik ve Ekonomik gelişmeler , işletme faaliyetlerinde kişilerin tek başına yeterli olmadığını ortaya koymuştur. Dolayısıyla birkaç kişi emek ve sermayelerini birleştirerek ortak olup şirketleşme yoluna gitmişlerdir. Şirket ortakları Faaliyetleri sonucunda Kar elde etmeyi ve büyümeyi düşünürler. Yönetimin başarısını öğrenmek ve faaliyetlerin karlılığını bilmek için onlarda muhasebe departmanından rapor isteyebilirler. • İşletmede Çalışanlar :İşletmede çalışan personel ve memurlar da o işletmedeki durumu yakından izlerler. Çalışanlar işlerinin sürekliliğini öğrenip geleceğe güvenle bakmak isterler. Onlarda muhasebe bilgilerine başvurabilirler. • İşletmeye Borç Verenler : Kısa ve Uzun vadede borç verecek olanlar ; işletmenin borç ödeme gücünü ve karlılık durumunu bilmek isterler ve muhasebe raporlarına başvururlar. • Devlet : İşletmelerin faaliyetleri üzerinden elde ettikleri karlar, devleti yakından ilgilendirir. Ödenecek vergilerin doğru hesaplanması devlet için önemlidir. Devlet, kontrol elemanları ve diğer denetleme mekanizmaları ile işletmelerin gelir ve gider durumlarını incelerken muhasebe raporlarından faydalanırlar.

12. Finansal Tablolar(Mali Tablolar) Nelerdir? • Mali tablolar:kanunlar tarafından bazı şirketler için zorunlu olarak tutulan, bir şirketin dönemsel faaliyetleri sonucu hazırlamak ve yayınlamak (halka açık şirketler, aracı kurumlar vb.) zorunda oldukları ve ilgili şirketin performansını gösteren,standartlaştırılmış muhasebe kayıtlarıdır. • Başlıca Finansal Tablolar; bilanço, gelir-gider tablosu, satılan malın maliyeti, kar dağıtım, fon ve nakit akım, tablolarıdır.

13. Finansal Tablolar(Mali Tablolar) Nelerdir? • Bilanço, bir şirketin dönemsel faaliyetleri sonucu, dönem sonunda hazırladıkları (31 Mart, 30 Haziran, 30 Eylül ve 31 Aralık) ve yayınladıkları, şirketin bir portresini çizen, muhasebe dilinde "t tablosu" olarak adlandırılan düzendeki tablolardır.

14. Finansal Tablolar(Mali Tablolar) Nelerdir?

15. Finansal Tablolar(Mali Tablolar) Nelerdir? • Gelir-gider tablosu, bir şirketin herhangi bir dönemdeki faaliyetlerinde, cirosundan yola çıkarak, gelir ve giderlerini ekleyip veya çıkarmak yoluyla net karının hesaplandığı, standartlaştırılmış ve SPK mevzuatlarına göre hazırlanan bir tablodur. Gelir-gider tablosu bize şirketin ilgili dönemdeki faaliyetlerinin neticesini öğrenmemizi sağlar. • 31 Mart itibariyle hazırlanan gelir-gider tabloları yılın ilk üç aylık faaliyet sonuçlarını; 30 Haziran itibariyle hazırlanan gelir-gider tabloları yılın ilk yarısının faaliyet sonuçlarını; 30 Eylül itibariyle hazırlanan gelir-gider tabloları yılın ilk dokuz aylık faaliyetlerinin sonuçlarını ve 31 Aralık itibariyle hazırlanan gelir-gider tabloları yılın tümündeki faaliyetlerin sonuçlarını göstermektedir.

16. Finansal Tablolar(Mali Tablolar) Nelerdir?

17. Finansal Tablolar(Mali Tablolar) Nelerdir? • Fon Akım ve Nakit Akım Tabloları • Bu tablolar, şirketin fon ve nakit tutarlarının akışını ayrıntılı olarak düzenleyen standart tablolardır. • Şirketin iki dönem arasındaki yönetimsel ve finansman politikaların mali tablolara yansımasını daha rahat anlaşılmasını sağlarlar.

18. Finansal Tablolar(Mali Tablolar) Nelerdir? • Kâr Dağıtım Tablosu işletmenin dönem kârının dağıtım biçimini gösteren tablodur. Bu tablo, özellikle sermaye şirketlerinde dönem kârından ödenecek vergilerin, ayrılacak yedeklerin ve ortaklara dağıtılacak kâr paylarının açıkça görülmesi için düzenlenir.

19. Finansal Tablolar(Mali Tablolar) Nelerdir?

20. Finansal Tablolar(Mali Tablolar) Nelerdir? • Satışların Maliyeti Tablosu Tanımı: • işletmelerin dönem içindeki stok hareketlerini, • üretim maliyetlerini, • satılan mamul maliyetlerini, • satılan hizmet maliyetlerini gösterir. • Gelir tablosunda satışların maliyeti bölümü bulunmaktadır. Buradaki satışların maliyeti ayrı bir tablo şeklinde düzenlenerek ve hesaplanarak gelir tablosuna ek olarak konulmaktadır. Yani gelir tablosunun bir ekini oluşturmaktadır.

21. Finansal Tablolar(Mali Tablolar) Nelerdir?

22. Giderlerin Sınıflandırılması • ÜRÜNLERE YÜKLENMELERİNE GÖRE • Direkt Giderler • Endirekt Giderler • 2. FAALİYET (ÜRETİM) HACMİYLE İLİŞKİLERİNE GÖRE • Değişken Maliyetler • Sabit Maliyetler • 3. MALİYET ÇEŞİTLERİNE GÖRE • İlk Madde ve Malzeme Giderleri • Memur Ücret ve Giderleri • Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler • Çeşitli Giderler • Vergi, Resim ve Harçlar • Amortisman ve Tükenme Payları • Finansman Giderleri

23. Giderlerin Sınıflandırılması 4. FONSİYONLARINA GÖRE • Satın alma (tedarik) giderleri • Üretim Giderleri • Araştırma ve Geliştirme Giderleri • Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri • Genel Yönetim Giderleri • Finansman Giderleri

24. GİDERLERİN ÜRÜNLERE YÜKLENMESİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI • Belirli bir mal veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan doğruya yüklenip yüklenememesine göre giderler, direkt ve endirekt olarak bölümlenir.

25. Direkt Giderler Tanım: Belirli bir mal veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan doğruya herhangi bir dağıtım anahtarı kullanmadanyüklenebilen giderlerdir. Örnek: Direkt ilk madde ve malzeme giderleri ile direkt işçilik giderleri buna örnek olarak gösterilebilir.

26. Endirekt Giderler Tanım: Belirli bir mal veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan doğruya yüklenemeyip, bir takım dağıtım ölçüleri yardımı ile yüklenebilen giderlerdir. Endirekt giderlerin bir bölümü; oluştukları gider yeri açısından endirekt olarak kabul edilmekte, bir bölümü ise nitelik ve hesaplamalarındaki güçlükler nedeni ile endirekt sayılmaktadır.

27. Örnek: ısıtma yardımcı gider yerinde kullanılan fuel-oil gideri ısıtma gider yeri için direkt bir gider olmakla birlikte esas üretim gider yerleri için ve mamul maliyetlerine yüklenme açısından endirekt bir gider niteliğindedir. Diğer taraftan ana üretim gider yeri ile direkt ilişkisi olmasına rağmen; nitelik veya hesaplamalarındaki güçlükler nedeniyle (ikramiyeler, yıllık izin ücreti, işletme malzemesi v.s.) endirekt sayılabilen giderler vardır.

28. GİDERLERİN FAALİYET HACMİYLE OLAN İLİŞKİSİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI • Giderler, faaliyet hacmiyle ilişkileri açısından temelde, sabit giderler, değişken giderler ve yarı sabit ve yarı değişken gider olmak üzere üç grupta toplanır. Giderlerin bu açıdan gruplandırılması, maliyet hacim kar analizlerinde,esnek bütçelerin hazırlanmasında ve giderlerin kontrolünde büyük önem taşır.

29. Sabit Giderler Tanım:Belirli bir zaman dilimi ve faaliyet hacmi içinde, faaliyet hacmindeki artış ve eksilişlerden etkilenmeyerek aynı kalan giderlerdir. Diğer bir ifade ile, sabit giderler belli bir faaliyet hacminde ve belirli bir dönemde toplam olarak sabit olan ancak birim başına değişken olan giderlerdir. Faaliyet hacmi arttıkça birim başına düşen sabit gider azalır.

30. Sabit Giderler Gider 3500 3000 2500 2000 Toplam Sabit Giderler 1500 1000 500 Üretim Miktarı 400 100 200 300 500 600 700 800 900

31. Gider 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 Birim Sabit Giderler Üretim Miktarı 400 100 200 300 500 600 700 800 900

32. Değişken Giderler Tanım: Faaliyet hacmine bağlı olarak artan veya azalan giderlerdir. Başka bir deyişle iş hacmiyle aynı yönde ve aynı oranda değişme gösteren giderlerdir. Faaliyet hacmi sıfıra düştüğünde bu giderler de kendiliğinden ortadan kalkar. Değişken giderler birim başına sabit, toplam olarak değişken giderlerdir.

33. Değişken Giderler Toplam Değişken Giderler Gider 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 Üretim Miktarı 400 100 200 300 500 600 700

34. Gider 3500 3000 2500 2000 Birim Değişken Giderler 1500 1000 500 Üretim Miktarı 400 100 200 300 500 600 700 800 900

36. Maliyetleri Sınıflandırmanın İşletmeye Faydaları • Maliyetler sınıflandırılırken işletmede maliyet muhasebesinden beklenen amaçların göz önünde tutulması gerekir. Böyle olunca da maliyetlerin sınıflandırılması işletmeye şu faydaları sağlar. • Mal ve hizmetlerin maliyetleri daha hızlı belirlenir. • İşletmenin faaliyet sonuçları belirlenir. • Faaliyet bütçeleri hazırlanır. • Başarı ölçmede kullanılır. • Karar vermeyi kolaylaştırır.

37. MALİYET SİSTEMİNİN OLUŞTURULMASI VE MALİYET HESAPLAMA YÖNTEMLERİ • Üretilen mal ve hizmetlerin maliyetlerinin ölçülmesi işletmenin benimsediği maliyet sistemi doğrultusunda yapılır. Başka bir deyişle, çeşitli maliyet hesaplama yöntemlerinin birleşiminden maliyet sistemleri ortaya çıkar. Bu nedenle, maliyet sisteminden söz edebilmek için, değişik açılardan gruplandırılmış üç grup maliyet yönteminin her birinden, en az bir yöntemin alınarak bir araya getirilmesi gerekir. Maliyet sisteminin ayrı bir yönünü niteleyen söz konusu maliyet yöntemleri aşağıda belirtildiği üzere üç grupta toplanmaktadır.

38. MALİYET YÖNTEMLERİ MALİYETLERİN KAPSAMINA GÖRE MALİYETLERİN SAPTANMA ŞEKLİNE GÖRE MALİYETLERİN SAPTANMA ZAMANINA GÖRE

39. MALİYET KAPSAMINA GÖRE MALİYET YÖNTEMLERİ TAM MALİYET YÖNTEMİ DEĞİŞKEN MALİYET YÖNTEMİ NORMAL MALİYET YÖNTEMİ ASAL MALİYET YÖNTEMİ (DİREKT MALİYET)

40. MALİYETLERİN SAPTANMA ŞEKLİNE GÖRE MALİYET YÖNTEMLERİ SİPARİŞ MALİYET YÖNTEMİ EVRE (SAFHA) MALİYET YÖNTEMİ

41. MALİYETLERİN SAPTANMASI ZAMANINA GÖRE MALİYET YÖNTEMLERİ FİİLİ MALİYET YÖNTEMİ TAHMİNİ MALİYET YÖNTEMİ STANDART MALİYET YÖNTEMİ

42. MALİYETLERİN KAPSAMINA GÖRE MALİYET YÖNTEMLERİ • Tam Maliyet Yöntemi: Dönemin üretim giderlerinin tamamının, bunların direkt, endirekt, sabit, değişken olmasına bakılmaksızın, dönem de üretilen mamullerin maliyetine, yüklenerek stoklara aktarılması esasına dayanır. D.İ.M.M.G.+D.İ.G.+G.Ü.G.(Sabit+değişken)

43. Değişken Maliyet Yöntemi: Maliyetlerin yalnızca değişken giderlerin esas alınarak hesaplandığı yöntemdir. Bu yöntemde, giderler değişken ve sabit olarak ayrılmakta ve maliyeti bulunacak birimlere yalnızca değişken giderler yüklenmektedir. D.İ.M.M.G.+D.İ.G.+G.Ü.G.(Sadece Değişken)

44. Normal Maliyet Yöntemi: Bu yöntem değişken giderlerinin tamamının, sabit giderlerin ise kapasite kullanım oranına göre maliyetlere yüklenmesi esasına dayanır. Yani sabit G.Ü.G.’nin dönem içinde kullanılan kapasiteye ait olan kısmı maliyetlere katılır. D.İ.M.M.G.+D.İ.G.+G.Ü.G.(Değişken+Kullanılan Kapasiteye Düşen)

45. Asal Maliyet (Direkt Maliyet) Yöntemi: Tam maliyet yönteminin tam karşılığı olan bu yöntemde, üretilen birimlerin maliyetine yalnızca direkt ilk madde ve malzeme giderleri ve direkt işçilik giderleri yüklenmekte genel üretim giderlerinin tamamı maliyet dışında bırakılmaktadır. D.İ.M.M.G.+D.İ.G.

46. ÖRNEK “A” Üretim İşletmesinin Aralık 2012 ayı giderleri aşağıdaki gibidir. İşletmenin aylık kapasitesi 1.500 adet mamul olup Aralık 2012 ayında 1.000 adet mamul üretilmiştir. D.İ.M.M.Giderleri : 200.000 D.İşçilik Giderleri: 300.000 (Tamamı değişken gider niteliğindedir.) Genel Üretim Giderleri (GÜG): GÜG Sabit : 75.000 GÜG Değişken: 125.000 İSTENİLENLER: a) Tam maliyet yöntemine b) Normal maliyet yöntemine c) Değişken maliyet yöntemine d) Asal maliyet yöntemine göre işletmenin toplam ve birim maliyetlerini hesaplayınız.

48. 23.09.2013 • Direkt malzeme giderleri + Direkt İşçilik Giderleri + Sabit GÜG + Değişken GÜG hangi maliyet sistemi için geçerlidir? • Değişken maliyet sistemi • Tam maliyet sistemi • Yarı değişken maliyet sistemi • Evre maliyet sistemi • Standart maliyet sistemi

49. MALİYETLERİN SAPTANMA ŞEKLİNE GÖRE

50. MALİYETLERİN SAPTANMA ZAMANINA GÖRE